Меним аьелимдей аьеллер Россияда, Дагестанда, бизим Ногай шоьллигимизде бек коьп. Ювык аьдемлеримнинъ суьйимлиги эм каьр шегуьви, аьел ошагымыздынъ йылувы мага мен наьсипли аьдем экенмен деп ойламага ыхтыяр береди. Мен оьсемен эм бирер шакта меним аьелим аьвелде кайтип яшаган экен деп ойланаман. Уьйимизде аьел реликвиялары – суьврет альбомлары, эски документлер сакланады. Эски суьвретлерден бизге карт атайлар ман тетейлер, аталар эм аналар дайымга яс, суслы эм мунълы коьзлери мен карайдылар. Бу несил авыр эм баьтирликке толыскан яшавды оьткен.
Уьйимиздеги сыйлы кутыкта уллы реликвиялар – уьйкен атайымыз Байтув Кельдасовтынъ кан тоьгисли согысларда казанган савгалары аявланып сакланады. Солар бизге бек баалы эм юрекке исси тиедилер, аьелимиздинъ оьктемлиги боладылар.
Меним атайым Уллы Аталык согысында яяв аьскеринде автоматчик, сонъ артиллерист болган эм Сталинград уьшин каарлы авыр урысларда белсенли катнаскан.
Байтув Кельдасов 1915-нши йылдынъ 7-нши январинде алдынгы Терский губерниясынынъ Караногай приставствосынынъ Исмаил авылында ярлы эгинши аьелинде тувган. Ол 14 ясыннан алып колхозда малшы болып ислеген. 1942-нши йылдынъ март айында Кизляр военкоматы ман аьскер сырасына шакыртылган. Сол йыл ок Прохладный каласына 128-нши стрелковый полкына йиберилген. Июль айында Энгельс каласында яраланады эм 03258-нши номерли госпитальде эмленеди. Ярасы сав болган сонъ, ол тагы да фронт йолына туьседи. 1942-43-нши йыллардагы Сталинград согысында 86-ншы артиллерия полкынынъ сырасында ортакшылык эткен.
Эдил йылгадынъ ягасында совет аьскерлери немец аьскерлерине карсы айлак та каты урыслар юриткенлер. Сталинград ериндеги аьр бир топырак увысы савлайы да совет халкынынъ тоьгилген каны ман ювылып, йигитлигине, баьтирлигине айланган. Сол урысларда уьйкен атайым авыр яраланады. 1943-нши йылдынъ 5-нши майында медиклердинъ комиссиясынынъ карары ман оны савлыгы бойынша согыстан уьйине кайтарганлар.
Сол йыл Байтув-атайымыз тувган-оьскен ерине кайтып келип тагы да колхозда ислейди. 1965-нши йылда ол «Енъуьвдинъ 20 йыллыгы» деген эстеликли медаль мен, сонъында Уллы Енъуьвдинъ 40 йыллыгы ман байланыста 1985-нши йылда 2-нши дережели Аталык согысы ордени мен, 1995-нши йылда «Енъуьвдинъ 50 йыллыгы» деген эстеликли медаль мен савгаланган.
Кельдасовлардынъ татым аьели уьйкен атайымыздынъ эм уьйкен тетейимиз Рабияттынъ акында эстеликти аявлап саклайдылар. Олар коьп йыллар узагында Калинин атындагы колхозында ислегенлер. Тетейимиз сыйыр савувшы, атайымыз малшы, ферма етекшиси болып куллык эткенлер. Оларга боьтен де кыста эм онъыс йыюв шагында куьн сайын 14-16 саьатлеп ислемеге туьскен.
Атайымыз эм тетейимиздинъ, сол йыллардагы несиллердинъ бир тынага да бос заманлары болмаган. Куллыктан уьйге кайтсалар, уьй хозяйствосын юриткенлер. Мал эм анъ саклаганлар. Кыстынъ узак кешелеринде Рабият эм онынъ кызлары кой юнин туьткенлер, шораплар, колгаплар, баска затлар сокканлар, уьйшиликте кийгиз басканлар. Заман бек кыйын болган, ама оьз эли, балаларынынъ бактылары уьшин яваплык сезими эм шет-кыйырсыз ана суьйимлиги меним уьйкен тетейиме эм баьри де сол замандагы хатынларга оьз балаларын куллыксуьер эм йылы юрекли этип тербияламага амал берген. Уьйкен тетейимиз Рабият бек эрте дуныядан тайды. Уьйкен атайымыз болса узын яшав оьмирин оьтип, тогыз аьвлетин тербиялап оьстирген. Онынъ уьйкен увылы – меним буьгуьнги атайым Маутали. Ол да район «Сельхозтехника» биригуьвинде, Ленин атындагы совхозда 40 йылдан артык ислеген. Онынъ хатыны – меним аьлемет ийги тетем Салимет мектебте 40 йылдан артык баслангыш класслар окытувшысы болып куллык эткен. Аьлиги заманда атайым эм тетейим де тийисли тыншаювында, ама тек олар каьрсиз олтырмайдылар.
Оьзимнинъ атам Муратбек Шешен Республикасында согыскан. Ол да уьйкен атайым Байтувдей болып Тувган Элимизди коршалаган. Онынъ суьвретлери мектебимиздеги «Шешен оьзгерислерининъ катнасувшылары» деген стендте илинуьвли. Буьгуьнлерде атам полицияда куллык этеди.
Меним анам Саида балаларды окытады. Ол оьзининъ классын, ис кесписин бек суьеди. Белкиси, мен де аьелимиздинъ аьдетине бойсынып окытувшы боларман.
Меним кишкей синълилерим Хадижа ман Медина шат коьнъилли кызлар, ланъкаламага да суьедилер. Бизим аьелимиз бек татым. Баьримиз де бир-биримизге ярдамласамыз эм урсыспаска шалысамыз. Мен оьз аьелимди бек суьемен.
Азиза Кельдасова,
Калинин авыл мектебининъ 9-ншы класс окувшысы.
Суьвретте: Сталинградты коршалавшы Байтув Кельдасов.
