Куьздинъ бир куьнинде эки маьлиек коьп юрип, бир авылга етедилер. Олардынъ бириси коьп коьрген, экиншиси айлак яс болады. Кеш болып баслайды. Маьлиеклер бир бай уьй коьредилер. Уьйдинъ эсигине кагып, олар иелериннен бир кеше конмага тилейдилер.
Уьйдинъ иеси эм онынъ хатыны суьймей, амалсыздан оларды уьйине киргистедилер. Маьлиеклер йолда коьп юргенин билдирсе де, уьй иелери оларга ашамага ас та бермейдилер. Эри мен хатыны конакларга сувык карап, манъгазыга уйкламага йибередилер. Мунда каранъа эм сувык болады. Маьлиеклер уйклаялмайдылар. Олардынъ ясуьйкени тамда тесик коьреди эм бир алатлар тавып алып, тесикти ябады.
– Сен не уьшин оларга коьмек этесинъ? Олар бизге ас та, сув да бермедилер, – деп ясуьйкениннен сорады.
– Аьллер дайым да бизим биринши караска коьрингендей болмайды, – деп яваплады маьлиеклердинъ уьйкени.
Эртен турып, маьлиеклер тагы йолга шыктылар. Олар сав куьн юрдилер. Каранъа туьскенде, ямгыр явып та баслады. Йолда маьлиеклер ярлы, кишкей уьй коьрдилер. Олар эсикти кактылар. Маьлиеклердинъ алдына конаксуьер уьй иеси мен хатыны шыктылар. Олар маьлиеклерди уьйине киргисттилер, алдыларына бар асын да салдылар. Оьзлери ерге ятып, конакларды тоьрге яткардылар.
Танъ атты. Яс маьлиек биревдинъ куьшли йылавынынъ сесиннен уянды. Уьйдинъ иесининъ хатыны йылаятыр эди. Касында эри де мунъайып олтыр эди. Оларда бир эшки болады, онынъ суьтин бу аьел баласына иширткен эм оьзлери де ишкен. Бу кеше эшки оьлип шыгады, тек туьнегуьн ол сап-сав болган.
Яс маьлиек кыйналады эм уьй иелери мен бирге йылайды. Уьйкен маьлиек ога айтады:
– Йылама, баьри зат та сен ойлагандай яман тувыл.
Мине маьлиеклер тагы йолга шыгадылар. Яс маьлиек уьйкенине сорав береди:
– Мен сени анъламайман. Биринши кеше бай аьел бизди амалсыздан уьйине киргизип, манъгазыда яткарды, сен олардынъ тамындагы бузыкты ясадынъ. Экинши кеше ийги аьдемлер, оьзлери аш болсалар да, бизге баьри затын салдылар, оьзининъ орынын да бизге уйкламага бердилер. Сен олардынъ эшкисин аман калдырмадынъ. Не уьшин? Яде мен бир зат анъламайман ма?
– Мен сага айтаман ша: «Тоьгеректеги затлар аьр дайым да бизим биринши каравымызга коьрингендей болмайды». Биринши уьйдинъ иелери бек кызганыш эм сыйлап билмейтаган аьдемлер эдилер. Олар оннан да уьйкен байлыкка тийисли тувыл эдилер. Олардынъ манъгазысындагы тесик – ол тек тесик тувыл эди. Онынъ артында, бу уьйдинъ алдынгы иелериннен калган коьплеген баалы таслар ясырынган ер бар эди. Бу яман аьдемлер, сол коьплеген баалы тасларды бир де таппасынлар деген ниетте, мен ол тесикти яптым. Экинши уьйдинъ иелерин мен куткардым. Олар бизим касымызда ерде ятыр эдилер. Кеште мен биринши болып, оларга Азраил ушып келеятканын сездим. Кара маьлиек мага уьйдинъ иесининъ янын аькетпеге келгенин билдирди. Мен ога уьйдинъ иесининъ тувыл, эшкидинъ янын аькетпеге тиледим, – деди ясуьйкен маьлиек.
Кайдай да бир ислерге биз оьзимиздинъ белгимизди бермеге асыгамыз. Бизге аьдемлер олай яде булай не уьшин эткенининъ шынты себеплери белгисиз болады, ама аьдемнинъ кайдай да бир касиетлери оьзиндикин этпей коймайды. Туьрли аьллерге туьскен аьдемлер де, олардынъ кайдай болсын эткен ислери де, болган оьзгерислер де баьри ягыннан да баскалар ман тешкерип каралады эм айтылады. Дурысын билген де, билмеген де оьзининъ ойын айтады. Ама бу ерде себеплер бек маьнели. Себеплер эм ниет. Сога коьре, биревлерди «яман» демеге яде «айлак ийги» демеге алгасаманъыз.
Оьзинъиздинъ яшавынъызда болган ислерге де йыланманъыз эм карланманъыз. Бу ерде «Не зат этилинсе де, ийги зат уьшин этилинеди» деген орыс такпак бек келисли болады. Эгер баланъыз медицина университетине туьсе алмаса, кайгырманъыз. Белки, ол келеекте айтылган, белгили окытувшы болаяк болар. Тек, ол аьли де оьзининъ йолына абыт алып туьскен йок болар.
Аьзирлеген Н.Кожаева.
