Согыс майданларында аз оьзгерислер болмаган. Биревлер белгили болып калган, баскалары сонда калган йигитлер мен кеткенлер.
Уллы Енъуьв куьни келгенли бу йыл 77 йыл толады. Арамызда сол каарлы согыста катнаскан йигитлеримиздинъ биревси де йок. Тек олар акында йырланган йырлар, ятланган ятлавлар бизге олардынъ йигитлиги акында билдирип турадылар. Арада бир тек коьп болмаган аьдемлерге белгили болып калган хабарлар шыгадылар. Уллы Аталык согысында болган атайларынынъ акында тек аьелинде белгили болган оьзгерислер мен балалары, немерелери боьлиседилер. Сондай Уллы Аталык согысында катнаскан ердесимиз Хайрудин Аджидаир увылы Лукманов пан болган ис акында онынъ немереси Алима Лукманова боьлиседи:
– Мен 660-ншы артполкынынъ 220-ншы мергин дивизиясынынъ 31-нши армиясынынъ туьзилисинде согыстым. Мен аьскершилик суьрген 31-нши армиясынынъ сырасында болып, Гродно, Минск, Орш калалары немец фашистлериннен босатылганнан сонъ, Польшадынъ япсарларына, Неман йылгасына ювыклап келдик. Кан тоьгисли согыс урыслары сол якларда 1944-нши йылдынъ 4-нши августына дейим барды. Ога дейим мен бир де оьз миллетли яде болса, биз бетлерден болган аьдем мен йолыгыспаган эдим. Оьзим согыста радист болып юрдим. Меним рациям автокоьликтинъ ишинде туратаган эди, сол коьликти Бакаев деген тукымы болган аьскерши айдайды. Биз оны ман дайым орысша соьйлеймиз. Ол мени – «Харитоша», мен оны «Бакаев» деп, бир-биримизди атаймыз. Бир-биримизден кайдан экенимизди бир де сорамаганмыз. Заманлар озадылар, бир куьн бизди штаб етекшисининъ язувшысы оьзине шакырды. Полк старшинасы каты согыслардан сонъ, оьлмей калганлардынъ тукымларын язады. Биринши болып, старшина Бакаевти оьзининъ алдына шакырды. Ол ога соравлар берип, явапларын язады. Мен олтырып, Бакаевтинъ явапларын тынълайман. Меним сейириме, онынъ аты Хайрудин, оьзи Ставрополь крайынынъ Ачикулак районынынъ Ыргаклы авылыннан болып шыкты. Соны эситкенде, мен не этеегимди де билмедим, юрегим коькирегимнен шыкпага карады десем де, оьтирик тувыл. Сол шаклы йыл согысты оьтип, бир ногай да коьрмеген эдим, аз болса, ол мени мен ювык болып турган авылда да тувган болып шыкты, мен оьзимди тегеран бир ыслап турдым. Ама янымда олтырган аьдемлерге оьзимнинъ суьйинишимди коьрсетпедим. Старшина Бакаев пен хабарлавын кутарганнан сонъ, мага да соравларга явап бермеге шерет етти. Мен оьзимнинъ атым Хайрудин, атамнынъ аты Аджидаир, миллетим ногай, Ставрополь крайынынъ Ачикулак районынынъ Кокбас авылында тувып-оьскенимди айттым, меним ким экенимди эситкенде, Бакаев мендей болып, олтырып турмады, ол олтырган ериннен ушып турып, мени ювырып келип кушаклады эм акырып, йылады.
– Сен ше меним досым Аджидаирдинъ увылысынъ, – деп айтты. Йолдас Бакаев меним атамнынъ шоферы болып заьлимдей заман ислеген экен. Бир-биримизди аьруьв таныганнан сонъ, бир-биримизден бир де согыс йолларында айырылмадык, бирге Польша, Куьнтувар Пруссиядагы согысларды оьттик. Сонда бирге де яраландык, Кенигсбергке де еттик, оннан сонъ, бирге Чехословакияды босатувда катнасып, Енъуьв куьнин йолыктык, – деген кызыклы хабарын Уллы Аталык согысынынъ аьскершиси эм сыйлы ветеранымыз Хайрудин Аджидаир увылы Лукманов.
Редакциядан: Мине коьресинъ, сыйлы газета окувшым, согыс йолларда да бек кызыклы йолыгыслар болганлар. Аьдемлер де, касиетлерине коьре, аван болганлары коьринмей болмайды. Аьлиги заман болган болса, аьдемлер коьрискенлей, танысаяк эм кайдан экенлерин сорар эди. Олар болса, бир неше йыл бир-бириси мен янларында турып, бирге ашап, кайсысы кайдан экенин сорамай койганлар. Сол да аьдемнинъ оьмез болмаган касиетин коьрсетеди. Олар оьзлери соьйлемей турып, сорав да бермеге йигерлери батпаган. Сейир тувыл ма сол?!
