(Басы газетадынъ 35-нши, 38-нши номерлеринде)
1990-ншы йылдынъ орталарында Хасавюртта йогары окув ошагы – Современный Гуманитарный институт ашылады. Онынъ етекшиси Шешен Республикасыннан савлай Россияда белгили болган аьлим-филолог Ибрагим Алироев болды. Эстафета оннан Хамид Касимовка коьшти. Онынъ Дагестаннынъ сырт бетинде Гуманитарлык институттынъ боьликлерин ашпага аваслыгы бар эди.

Хамид Адильханович Ногай шоьлине биринши командировкасына мени де шакырды. Онда аьскер службасы, студент йыллары бойынша меним досларым коьп эдилер, бизди йылы йолыктылар. Район етекшилевин эм Район билимлендируьв управлениесиндегилерди ясларымыз мундай кыйын заманларда, районнан алыс кетпей, йогары билимин алмага болаягы суьйиндирмей болмады. «Шоьл тавысы» республикалык газетасынынъ редакциясында ДР ат казанган маданият куллыкшысы, белгили шаир досым Магомет Кожаев пен де йолыгыстык. Хабарымыз аста ногай яратувшылык аьрекетшилери Кадрия Темирбулатовага, Анварбек Култаевке, элбетте, суьвретши Сраждин Батыровка коьшти. Ерли орта мектеблерининъ бириси К.Темирбулатовадынъ атын юритеди, онда белгили аьрекетшилер, олардынъ яшав йоллары, яратувшылыклары акында ярасыклы стендлер илингенлер. Мен суьвретши С.Батыров акында соьзди козгаганда, меним ис йолдасым М.Кожаев коьнъилленгенин сездим.

– Оькинишке, ол бек эрте дуныядан кешти. Ол бек аз яшады эм оьзин дайым да элгезер деп, айтатаган эди. Ол соьз ногайшадан орысшага коьширгенде, странниик деген маьнеди анълатады. Ол уста суьвретши болып калмай, талаплы шаир де, аьлемет анълар язатаган эм ийги аьдем де болган. Бир де байлыктынъ артыннан кувмаган, бийик уьйлер салмаган, яратувшылыкка савлай берилген, оьзининъ айындырык ярыгындай, кыска яшавын тувган шоьлине эм коьп кыйынлыклар коьрген коьп миллетли Дагестанга багыслап келген. Савлай элимиз бойынша онынъ дослары бек коьп болганлар, – деди ол.

Сонда Сраждин Батыровтынъ соравыма берген явабы эсиме туьсти.
– Биз кайда йолыгыспага боламыз, – деген соравыма ол куьлип, – баьри ерде де, – деди. Бизим бас каламыздагы йолыгыс эм онынъ Дагестаннынъ баьри халкларынынъ дослыгы акында Адабиатлык институтында айткан акыллы соьзлери меним эм янымдагы йолдасларым ауховшылар уьшин биринши эм ызгы кере болдылар.Элгезерде йигитлик эм танълык хасиетлери артатаган эдилер. Онынъ замандасларынынъ айтувы ман, бизи мен тенълестиргенде, ол баска законлар бойынша яшаган. Онынъ оьз турак ери де болмаган экен. Каты эм коьп заман авырыган. Ама Дагестаннынъ бирлиги эм тувган шоьли уьшин оьз яшавын да, оьзин де аямай келген. Оькинишке, аьдемнинъ куваты да, куьши де таьвесиледи. Элгезердинъ де юреги шыдамады.

Сол куьнлерде мага тагы да Ногай шоьлинде баьри яктан да оьнерли болган аьдемнинъ тувган еринде болмага, бу йол мага «Шоьл тавысы» республикалык газетасынынъ бас редакторы, ДР ат казанган маданият куллыкшысы, Россия Язувшылар эм Журналистлер союзларынынъ агзасы Эльмира Кожаевадынъ яратувшылык кешлигинде болмага бакты буйырды. Сраждин Батыров туьзилуьвинде белсенли катнаскан «Айланай» фольклор-этнографиялык халк ансамблининъ концерт программасында ногай халктынъ йигитлиги эм Ногай шоьлининъ ярасыклыгы акында, онынъ соьзлерине язылган йырлары занъырап йырландылар. Уьйкен оькинишке, сол билдируьвлердинъ астын сызып келип, мени мунълы ойлар орап алдылар.

Дагестанда меним халкымнынъ бактысы кайбир ерлерде ногай элгезерининъ яшав йолы ман тар байланыслыгы, келислиги барын сездим. Айтпага, оьз административлик орталыгынынъ, яратувшылык интеллигенциясынынъ аркасы: шаирлери, язувшылары, суьвретшилери йыйылатаган халк театры, оьз маданият орталыгы йоклыгы ман. Меним ойымша, эгер дагестан миллетлерининъ аьр кайсысынынъ да оьрленуьвине, оьсуьвине амаллар тенъ болган болса, республикамызда тынышлык, келисуьв болаягына соьз йок эди. Коьп миллетли дагестан аьелининъ баска принциплери бойынша яшамага ыхтыяры йок. Ата-бабаларымыздан калган оьмирлик дослыгы баьри Дагестан халклары эм республика етекшилери уьшин ваьлий болып калмага тийисли.

Умар Якиев,
Россия Журналистлер союзынынъ агзасы.