Тезден элимиз Уллы Аталык согысы кутылганлы, Уллы Енъуьв куьни келгенли 75 йыл толувын белгилейди. Сол согыста аьр бир совет аьелининъ аьдеми катнаскан десек, оьтирик тувыл. Сол Енъуьв куьн ювыклап келгенде, аьр бир ойлап болатаган аьдем, сол каарлы согыста катнаскан оьзининъ ювыгын, онынъ эткен йигитлигин эсине алып, юреги оьктемликке толады.
Олар оьзлерининъ яшав оьмири акында ойланмай, элининъ тынышлыгы, келеектегиси уьшин куьреске шыкканлар. Сондайлардынъ бириси меним атам Бает Искаков та болады. Ол – Ленинаул авылынынъ яшавшысы. Оьзи Грозный областининъ Караногай районынынъ Исмаил авылында 1903-нши йылда тувган. Согыс басланганлай ок, меним атамды Кизляр военкоматы Кызыл Аьскер сырасына шакыртады. Сол йылларда ол оьзи айлак яс та болмаган, колхозда ис аьрекетин бардыратаган болган.
Атам Бает Искаков согысты биринши кере Смоленск каласындагы отыз тогызыншы батальонынынъ биринши ротасында болып коьрди. Согыс йыллары биревге де енъил оьтпеген. Атам согыста мергин болган. Ол оьзи автомат та, пулемет та аткан.
Онынъ согыс акында хабарлары бек кызыклы эди. Ол 1942-нши йылда яраланады эм 8571-нши номерли госпитальде заьлим заман эмленеди. Ийги болды дегенде, тагы да кайтып согыска кетеди. Не шаклы согыслар, не шаклы атылган топлар, согыс майданларда калган йолдаслар, йойымлар… 1943-нши йылда, язлык шагында атам тагы да аягына яраланады. Бу яраланувы ман ол Харьков каласындагы госпитальде ятады. Алдыда тагы да согыслар, тагы да куьлле оты. Онынъ оьзининъ хабарлавына коьре, атам Венгрияда, Польшада, Сталинград ерлеринде болган согысларда катнаскан. Атам согыс битип, элимизге Енъуьв куьни келгенлей ок, уьйине кайтып келмеген. Ол Япония ерлериндеги урысларда да болган, катнаскан.
Атам Бает Искаков тувган якларына яраланып, 1945-нши йылдынъ казан айында кайтып келеди. Онынъ коьплеген разылык хатлары онынъ йигерлиги, йигитлиги акында айтадылар. Ол бир неше кере яраланган болса да, ийги болган саялы да, дав майданларга согыска кайтып кеткен. Ызгы яраланувы оны сакатлар куьбине де киргизди. Онынъ аягында калган шашпалар бир неше йыллар оьткеннен сонъ, элимиз тынышлыкта яшаганда, Кизляр каласында алынган. Сол, атамнынъ аягыннан алынган, атылган топлардынъ кесеклерин оьзимиз де коьргенмиз, соларды анам бир шуьберекке туьйип саклайтаган эди. Атамыз согыс акында биз – кызларга коьп хабарламага суьймейтаган эди, тек кеделерине аьруьв этип айткан. Ким биледи онынъ ойлары кайдай болганын, белки, бизди аягандыр, а кеделерди болса, оьз мысаллары ман тербияламага суьйгендир.
Ол оьзининъ бир яраланувы акында хабарлаганын мен эситип калганман, сол эситкеним мен газета окувшысы ман да боьлисейим.
Олар бир авылга янасып келгенде, оларды немецлердинъ самолетлары сезеди. Кайтип тыгылсалар да, оларды коьреди. Амал йок, кашпага туьскен, авылда уьйилген пишенлер бек коьп болган. Олар пишеннен-пишенге тыгыладылар, аьскершилер кирген пишен уьйимшигининъ аьр бирисине бомбалар таслайдылар, сол аьдем яшавына кавыфлы ерде ол ызгы кере яраланган экен.
Аьли бизге олардан калган тек эс эм оьктемлик.
– Согыс йылларда коьп етиспевликлер бар эди, савыт-садак та бек аз болган. Уьш аьскершиге бир автомат беретаган эдилер, ким яраланса, экинши аьскершиге савыт тиетаган эди. Биз коьргенди сизге Алла-Таала коьрсетпесин, – деп атам коьзясларын суьртетаган эди.
Аьли биз онынъ уныкларына, немерелерине атамнан калган коькирек белгилерин коьрсетип, оьзимиз оннан эситкен хабарларын согыс акында айтып турамыз.
Атам Бает Искаков согыстан сонъгы йыллар да оьз элине пайдасын тийдирип, авыл экономикасын коьтеруьвде куьшин аямаган. Ол бир неше йыллар мал ман каьрледи.
Анам Алтынбийке мен бирге 9 балады асырап, оьстирдилер, тувра йолга да салдылар. Буьгуьнлерде олар аьр бириси оьз аьелин курып, яшайдылар. Атамды таныган кайбир аьдемнен Баетти сорасанъыз, баьри де онынъ танъ касиети акында айтар эди деп эсиме келеди.
С.Кельдасова,
Калинин авыл яшавшысы.
Суьвретте: Б.Искаков.
