«Астагфирулаг, не аьлемет ти, не эди бу зат, туьсимде коьргеним?» деген соьзлер мен уянды боьлмединъ бир муьйисинде, тап бир бурынгы заманлардагы тотайлардынъ бирисиндей болып, таза, ап-ашык, кардынъ уьстинде бир аьлемет ярасыкландырып, бир белгисиз шевер аьдем усташа шешекейлердинъ уьлгилерин ябыстырып шыккандай, орындагы яювдынъ ишинде ятып турган кызалак уянады да, сейирге калып, оьз-оьзи мен солай соьйлейди. Сол арада боьлмеге кыздынъ анасы Еннет кирип келеди.
– Танъ яхшы болсын ярыгым, Аьсирет-кызым! – деген соьзлер мен оьзининъ кызын кушаклайды. – Не болды, корктынъ ма? Кызалак анасынынъ коьзлерине карайды: «Бир аьлеметлер коьрдим туьсимде. Баьри коьргенимди де бир ашык этип коьрип турдым, аьлемет, ярасык эм дуныяда кайдай болса да аьлемет туьсли шешекейлер, яде кенъ аспан, таза тенъиз болсын, сосындай аьлеметлерди, не аьлеметти-ав, туьслеримде адастырмай коьрип турдым. Не аьлеметти ав, сондай да болады экен!» Еннеттинъ сейири калып, «хайыр болсын!» деди кызына.
– Токта, токта, эсиме туьсирейим, туьсимде коьргенимди. Басында, бир аьлемет кара шашлы, мыйыгы кыйылган, коьзлери ашык ясыллангандай, аьйдик эр аьдем мен бир сув ягада, сол ягадынъ бойын ясыл оьленлер бийлеген, ян-якта бир аьлемет болып тоьселген туьрли-туьрли шешекейлер, мен десенъ, ярасык кумаштан, белим бир увыс болып кыйылган шепкен кийген экенмен, эм касымда сол бир киси, меним йолдасым ман мен кезинемен. Ол, мени тап-таза сувдынъ ишинде орынласкан бир кайыкка олтыртып, оьзи де бир шетине орынласып, ярдан куьш салып ийтеледи. Биз тап бир тенъиздинъ толы, эм тап таза коькшил толкынлардынъ арасында сосы кайык пан калкып, бир аьлемет сезим бизди бийлеп, кайык бара береди алдыга, ама бизим суьйинишимиз коьпке дейим бармайды, алдыга карасак, бизим калкып бараятырган таза толкынымызга буртана эсип, ян-яктагы тереклерди сындырып, курт-кумырскады да кувып, шувылдап, таза толкынымызга карс болган кырлардынъ арасыннан кара татыры шыгып, баска сувдынъ куьшли толкыны тап бизге карап келеди. Меним яным шыгып: «Тоьх, сени, энди биз сосы каты толкыннынъ астында батып сувга кетеек болып турымыз деп, мен де коркканнан кайыктынъ шетине барып, сосы косагымнынъ коькирегине ябысаман да, энди бизге не болар экен?» деп сорайман. Ол мага: «Коркпа, ол коркканды унамайды», – деп айтканы ман, мен сескенип, кара териге туьсип, коркып уянаман, – деди анасына Аьсирет. Анасы десенъ, сосы боьлмеге кызалактынъ ынъыранганын эситип киргенин кызына билдирмеди. «Меним коьргеним не зат ты, не болар экен меним яшавымда, не зат уьшин сосындай аьлеметлерди мен буьгуьн коьрдим?» деп анасыннан сорайды кызалак.
«Хайыр болсын деп айтылады басында, коркпа, балам, коркыныш сезими сосы коьрген туьсинъде йок, сени сосындай бир карсыласлардан саклаяк аьдем бар, кайыгынъ актарылып кетпегени аьруьв», – деп кушагына алып баласын, орта ясындагы кыскаяклы аьруьвин айтады. Юреги тынышлык таппай, кызалак тагы да бир анасынынъ коьзлерине карайды. «Туьсим сенинъ айтувынъа коьре, кыйынлыклар мага йорамайды деп мени кайгырмасын дединъ ме мага?» – деген соравды береди анасына Аьсирет. Куьлемсиреп, сосы кыскаяклы баласынынъ коьзлерине карай берип айтады: «Сен оьзинъе турып карашы, Аллага шуькир, бойынъ бой, шырайынъ шырай, акылынъ да, Аллага шуькир, аьлемет, оьсип бараятырганынъды билмейсинъ. Энди сен бала тувыл, сен уьйкен, еткен кызалак, сага энди баьри де эс этееклер, коьз салаяклар, акылынъды сынаяклар, ата-анасы белгили орында, туьз тербиялаганларма деп те сораяклар, кийген кийиминъ, колынъдагы кагытынъ, кеспинъ аьр аьдемди де тынышына калдырмаяк энди, неге десе, сен оьсип бараятырсынъ!» деди кызына анасы, кушагына бек кысып. «Анъламайман, кайдай маьне мен мага сол затларды айтатаганынъды, меним кеше коьрген туьсим кайдай маьне мен байланыслы сосы сенинъ айтканларынъ ман?» деп, сейири калады Аьсиреттинъ. «Сен сорадынъ меннен, не болар экен меним яшавым сосы туьстен сонъ деп, мен сага айтаман эм сенинъ туьсинъди шешемен. Аьдем оьсип барган сайын, оны бир аьлемет сезим бийлейди. Ол суьюв сезими, сага да сосы сезим тезден келеек, бир юрегинъе еткен, сосы туьсинъде коьргендей эр киси сени мен таныспага суьеек, сак бол, кайык, меним билуьвим мен, сенинъ яшав йолынъ, таза тенъиз толкынлары – ол сенинъ етимислеринъ, айтпага, окымага туьспеге болаяксынъ, суьйген куллыгынъды байырлаяксынъ, таза сув – юрегинънинъ тазалыгы, тенъиздинъ толкыны – кенъ яшав йолынъ, алдыга бараягынъ да коьринеди, ким биледи, йол шыгып баска калаларга бармага да туьсер сага, неге десе сув ягада уьйкен карлы тавларды да коьрдинъ – ол элимиздинъ аьлемет ярасык калалары» деп оьз хабарын тамамлаяк болды анасы. Сонъ кызына: «Тур, орынынъды да туьзет, ким биледи, бир ят киси келип олтырар», – деди. Болса да, кызалак сейирсинип, анасыннан тагы да бир сорады: «Уьйкен кырлардынъ тоьбелериндеги карлы тавлар не зат экен?» Анасы эсикке етип, артка карап: «Ол бир сувык зат, ким биледи яшавды, Сырт бойында орынласкан калалар болса ша? деп, шыгып кетти. Кызалак ушып турды да, уьй куллыкларын этип баслады, ама онынъ басында ойлар уьймелестилер. «Баьри зат та Алладынъ буйыртканы, кайдай йол мага аьзирлеген болса, сондай меним бактым!» деп оьзин тыншайтпага шалысты Аьсирет. Коьплеген соравларга да ол оьзи явап тавып билмеди, анасыннан да кайта-кайта сорамага да даьмсизленмеди.
Боьлмеден шыгып кеткен кыскаяклы да, биревге де айтпаса да, юреги бир аьлемет болып кыйналып турды. Оьзи-оьзине оьзи кайта-кайта: «Хайыр болсын, бир сынъар кызымнынъ йолын ашсын Алла-Таалла!» деди, тыншайтпага оьзи-оьзин шалысып Еннет.
Яшав токтап бир ерде турмайды, кызалак куьннен-куьнге оьсип, акыллы болып, окыган авыл мектебинде де оьзининъ атын айттырды, етимислери оьсип барды, окытувшылары да, анасына раскан еринде де, онынъ акында айтатаган эдилер. «Сосы кызалактынъ басында да бар, колыннан да баьри зат та келеди», – деп неше кере де йыйынларда да айтып оздылар. Окытувшылардынъ ишинде де ян авырыганлар да шыктылар, Еннетке маслагат бердилер: «Бир сынъар кызынъды узакка йиберип олтырма, ким биледи яшавды?» Сосындай аьр бир кенъесуьвлерден сонъ, элбетте, Еннеттинъ юреги орын таппай, кызы окувын кутарып, кайда окымага барар экен? деген сорав оны яшавдынъ толкыныннан шетке шыгарып таслап турды. Састырып, басына неше туьрли ойларды куйып, кешелер мен уйкысын шашыратып басладылар. Оьз аьвлетлерин оьстирип, кеспи шайытламаларын колларына ыслатып, туьрли калаларга йолландырган ана – Еннет. Кеше-куьндиз увылларын асыл эткен бир баска экенин анълап баслайды куьннен-куьнге оьзи де Еннет. Ян досы десенъ де, сусы каты, коьп соьйлемес, оьзи десенъ де оьксиз болып оьскен аьдем. Бес ясты оьстирип, бир де бир кыйынын да билмегенин де анълап баслады ол. Ясларды, элбетте, оьстирмеге кыскаяклыга бек кыйын болар эди, эгер косагы сосындай каты эм анадынъ сыйын эр балаларга билдирип билмеген аьдем болмаса. Яшавда, Еннеттинъ айтувына коьре, ян досы кыркыннан шыкпай, оьксиз калып, анадынъ йылувлыгын, онынъ суьювин билген аьдем тувыл, ама яс куьнлеринде бас косканлай ок, ян йолдасы оьзининъ бек суьйгенин де эм аьр ерде де сыйлап та билгенин коьрсетип болган аьдем. Бир де яшавда болатаган ийгиликлерге яде кыйынлыкларга Яншык Еннетти ялгыз йибермеген. Аьр заманда да, тап бир карзынады тапкандай болып, ол онынъ колларыннан ыслап барып турган. Бир де биревге де ян досын сенмеген. Бир де атасынынъ юртына да ялгыз Еннетти йибермеген. Еннет ювык кыймасларынынъ ишинде де мактанган: «Яслар ерге, коькке салмайдылар мени, аталары келгенше, баьри куллыкларды битирип турганлар!» деп. Элбетте, сол заманларда бир де хатын авырлык коьрмеген болар. Аьлиги заманда кызы етип турганда, бир аьлемет болып юреги тыншаймай, орын таппай турады.
Кызынынъ коьрген туьсин кайта-кайта тергеп карап, кыскаяклы ойланады. «Бир аваша заман тапсам, Аьсирет пен ашык этип, баьри яшав дерислери кайдай болатаганы акында да соьйлесип, юрегимнинъ туьбиндеги сырларымды да айтып, хабарласар эдим», – деп ниетленеди Еннет. Оьзи юрегининъ туьбине сосындай ойлар салып, уьмит этип турды. Тек яшавдынъ толкыны бирде тынык сувдай, елсиз, сабыр болып, яйдак шоьлде кавмак тыгырып, акырын сав шоьл бойын озып баргандай болып, яшав тегис болып озбайды. Сосы аьелдинъ аьдемлерининъ яшавы, бир аьлемет буртанадай болып эсип, кырдан аккан каты сувдынъ коькке коьтерилип, таска урынган толкынларындай болып, аьр бирининъ яшавы озып барады. «Туьс элши!» деп айтканлар бизим ата-бабаларымыз. Алла-Таала яшав тегершиклерин сосы аьелде туьс пен айландырып туры.
(Ызы болаяк)