(Басы 14-нши, 19-ншы номерлерде)
Кызалак яттан уьйренмеге керек деп, оьзи-оьзин кыстап, тынышлык таппай, аьр бир дериске куьш салып, аьзирленип турды. Ол эртенликте турып, мектебке асыгып кетти. Дерислерде оьз билимлерин коьрсетип, окув дерислериннен бесевлер алып, куванышы койынына сыймай, завыкланып, кыймаслары ман да аманласып, уьйге йол алды. Сол он йылдынъ ишинде куьн сайын юретаган сокпактынъ аьр бир тасын да, шукырын да, йол уьстинде раскан шокыракларды да яттан билип, бир де суьринмеген кызалак пан ызгы заманларда бир аьлемет затлар болып турдылар. Аякларындагы баьпишлерин де бир де батырмаган аьдем ол, яде оькшесин, яде бурнын каты таска сокпаган, сатылып алынган бир аяк кийимин сосы кызалак неше йыллап, бир кыйтыксыз кийип турган.
– Сосы куьн – бир аьлемет, мектебте де заман бир шалт эм кызыклы озды, окытувшылар да мага бир аьлемет танълык пан, аьдемшилик пен буьгуьн карадылар. Бир де кызганшылык сезимлерин де анъламадым, бесевлер салып турдылар, не аьлемет-ав, – деген ойлар йол бойы Аьсиретке келип турдылар. Кырдан туьсип уьйге келеятырганда, ол оьзининъ уьйининъ алдында бир неше автокоьликлер турганын коьрди. Сол саьат бир аьлемет болып шекленди.
– Онъмадым! Олар не уьшин бизге келдилер? Тоьх сени, анама бир зат болды ма экен? – деп, кызалак уьйге карап зыранълады. Сонъ эсин йыйды. – Мен тувра азбарга бармайым, корага карап юрейим эм не болаятырганын карайым.
Капыдынъ шынжырын акырын биревге де эситтирмей шешип, азбарга кирип келди. Келсе келсин, ол басамакта аданасынынъ йолдасларын коьрди.
– Салам Аьсирет, – деди биреви.
– Салам Аскер, – деп яваплады кызалак. Азбарда бир аьлемет хабарлар, бир- бириннен бир затлар сорап, бир де куьлип, арасында ашувланып та алган заманлары болдылар, ама Аьсирет бир зат та анъламай калды. Сол заман уьйдинъ ишиннен ашувланып, аданасынынъ йолдасы Баймурза шыкты да, Аьсиретке карап асыкты. Кызалактынъ коьзлери батлап, Баймурзага карадылар.
– Аьсирет-карындас, сен сосы кызалак пан да соьйлеп карашы, – деди ол Аьсиретке.
– Не зат болды? – деп сейирсинди кызалак.
– Не болсын, неше йылдан бери мен сосы кызалак пан ашык болып турдым. Баьри тилеклерине де еттим. Оьзимнинъ суьйгенимди бир де ясырмадым. Колымнан келгенин эттим, тек туьнегуьнлерде оьзимнинъ сосы кызалак пан аьел туьзеегим акында да айттым. Тек мени ол эситкиси келмейди ме? Яслар ман акашып, оьзимнинъ энъ де сенимли досыма «Куьркешашка» аькелдим, – деп анълатты Баймурза Аьсиретке.
– Эээ, мен не болганын анъламай турыман ша, кыз акашып аькелгенмен деп айтсанъ, – деди кызалак.
– Аьши, аьши, тек меним соравларыма явап бермейди, юрегимди кыйнайды сосы кызалак, – деп анълата берди оьзининъ юрегиндеги сезимлерин Баймурза Аьсиретке.
– Кыздынъ аты ким?– деп сорады Аьсирет.
– София Ротару, – деп куьлемсиреди яслардынъ биреви.
– Аьли тек куьлмеге эм мага селеке эткендей заман ша, – деп ашувланып кетти Баймурза.
Аьсирет ойланды.
– Кыйланма, мен кирейим, кызалактынъ ойын билейим, – деди Аьсирет эм уьйдинъ ишине кирип кетти. Боьлмединъ эсиклерин акырын ашып, шымылдыкты коллары ман ян-якка йылыстырып, тоьрге коьз салды. Караса, терезединъ туьбинде бир аьлемет сылув кыз кыстырылган, коьзлерин тоьмен салган, эки колларын, мектебте бир деристе экев алгандай болып, тоьмен туьсирип, бир аьлеметлер этип, бармакларын кыйнап туры. Акашылып туьскен кызалак Аьсиретти коьргенде, уялып, орам бетке бурылды да, терезеге тигилди. Аьсирет йигерленди де, боьлмеге кирип келди. Кызалактынъ касына келип, сыгып кушаклады.
– Хош келдинъиз, – деди ол.
– Аьши, – деп, йыламсырап кетти акашылып туьскен кызалак. Аьсирет не зат айтаягын билмей састы, тигилип сосы кызга карады.
– Йылама, неге йылайсынъ? – деп сорады. Сылкылдап кызалак тагы да бир каты йылады. Аьсирет оны кушаклап, аяды.
– Токта, неге йылайсынъ, сени зор ман алып аькелдилер ме яде сен Баймурзады таныйсынъма? – деп сорады Аьсирет кызалактан.
– Йок, онынъ уьшин тувыл йылавым. Мен неше йылдан бери Баймурза ман ашык эдим. Тек бир тез ол мени алып кашты. Мен оьзимше, сосындай затка аьзирленермен деп те ойланган эди. Атам, анам да аьли эситселер, саьспеклееклер! Мени ойсыздай коьрееклер. Уяламан, – деди ол Аьсиретке. Аьсиреттинъ кызалакка языгы ийиди.
– Ийттинъ де анасы болма дегенге усап, сенинъ ата-ананъ сеннен баска бир инсанды да куьшли суьймейдилер. Мине коьрерсинъ сен оларды, сенинъ сайлаганынъа карсы бармаслар. Аьши, не этеексинъ, аьр биримиздинъ де сырагымыз сол, – деди акашылып келген кызалакка Аьсирет. – Кызды ким айттырмаган, кымызды ким ишпеген.
– Сен соьйтип ойлайсынъма? – деп сорады кызалак.
– Аьши. Мине коьрерсинъ, кайтип сени ата-ананъ коьтергишлеегин, – деди Аьсирет. – Сен ундемей турганынъ ман Баймурзады кыйнайсынъ, ол оьзине ер таппайды, сени разы тувылдай коьрип, оьзинше ашувланады. Бир аз-маз юмсайсанъ, коьзине карап разылыгынъды билдир.
– Кайтип айтайым, уяламан ша, – деп, тагы да коьзлерин тоьменге салып, кызалак терезе яювдынъ арасына тасаланды.
– Аьши мен айтайым Баймурзага. Аьдем йиберсин сенинъ ата-ананъа, сенинъ макул экенинъди айтсын, – деп токтасты Аьсирет. Коьп заман кетпей, кыздынъ атын сорады. Орамга карай берип, кызалак соьйленди.
– Эситпедим, – деп тагы да каныкты Аьсирет акашылып келген кызалакка. Терезе яювды коллары ман тайдырып, оьзининъ юзин ашып, аз-маз куьлемсиреди кыз.
– Сопий меним атым, кайдай келин меннен болаяк, аьли де коьплеген затларды билмеймен, суьер ме экен мени Баймурзадынъ аьели? Анасы кызым бол деп айтар ма экен? – деген ойларды айтты ол.
– Не зат акында ойланасынъ, каьрибим? – деди Аьсирет. – Кой, коьп заман йибердик, Баймурза талшыгып йыгылган да болар? Мен барып тыншайтайым. Аьсирет боьлмеден шыгып кетти. Арасы коьп кетпей боьлмединъ эсиклерин астакырын ашып, яслардынъ биреви акашылып келген кызалакка коьз салды. Тигилип эректен карап турды. Сопий куьлемсиреди де, артка бурылды. Онынъ касындагы кызлардынъ бириси Баймурзады таныды. Ол акырын эсиктинъ уьстинен тап бир коьзге коьринмес болып тайды. Сопий оьзининъ яраткан ясынынъ яны авырганын сезди. Коьп заман кетпей, боьлмеге бир неше кызлар кирип келдилер. Баьри де, хош алып, Сопийди кушакладылар. Боьлмединъ иши кызлардынъ шав-шувына толды. Коьплеген соравлар тоьгилдилер кызлардынъ авызларыннан янъы акашылып келген кыздынъ басына. Бирине яваплап, бирин эситпей калып, баскасына оьз ойларын айтып, кызлар оьзлерининъ арасында кенъесип басладылар. Тек Аьсиреттинъ басы састы, танъла мектебте сынавлар эди.
– Кайда барып, сол энъ де кыйынлы сынаска аьзирленермен? – деп ашувланып та алды, ама этеек затынъ йок. Йолдас, эки уьйдинъ бириси болып катнаган аьел. Кайтип уьйге йигери батып, кыз акашып келген яска карсы бараяксынъ? Сол ойларын Аьсирет, анасы Еннетте айтып та озды. Тек ана да оьзинше тынышлык таппады. Кызынынъ бактысы биринши орында экенин ол да ийги анълайтаган эди. Авыл арасында яшаганнан сонъ, тек оьз каьринъди шекпеге керек тувыл. Ясларга ярдам этпеге заман келип туры. Ногайдынъ сосы заманлардагы аьдетлери бек авыр экенин Аьсирет те, онынъ анасы да анълайтаган эдилер. Увылларынынъ коьзине карап, йигерин кайтармага да болмадылар. Яс досы да кыз аламан деп мырат эткеннен сонъ, Аьсиреттинъ анасы сосы ясты оьзининъ улыннан баска коьрмеди.
– Аьши, не зат этейим, бир эки юмадынъ узагында сол балалардынъ коьнъилине етейим, – деп, Аьсиреттинъ анасы оьзинъ эрине де анълатты. Ол да юмган авызын ашпады.
– Кой соны, тенъ болганнан сонъ, ол да бизим ясымызга сенип алып келген, – деген ойды айтып озды. Болса да Аьсирет неше кере де анасына оьз ойын айтып турды.
– Анам, сен билесинъ ше ногайдынъ аьдетлерин. Эки юмадынъ ишинде сосы кызалакка ойынлар этип, кобызшыды шакырып, кызларды уьй-уьйден йыйып юрмеге керек. Кешки вакытта алты саьаьттен баслап уьй-уьйге барып, ойынга шакырып, оларды йыйып, кобыз тарттырып, биювлер этип турмага керек. Оннан баскалай, сыпырага аслар салмага керек. Туьн ортасына дейим уйкламай турмага керек, олар кетсе де, казан аякты, уьйлерди де йыйнамага керек. Окув ша? Кайзаман олтырып аьзирленмеге керек мага? Менде сынавлар ша, – деп басы сасып, кайтип этеегин билмей турды кызалак. Тек этеек затынъ йок, аьдетти авыстырып болмайды, энди де аьдемлердинъ басына сондай ойлар бир де келмейтаган заман. Териске аькетпеге болаяк заман, неге десе авылдынъ яс аркалары авыспага керек, заман озбага керек.
Куьнлер бир-бирин авыстырып тез болып оздылар. Аьсирет сосы тойдынъ ойынларында катнасып та, мектебке барып, баьри сынавларын да берип турды. Азбарга коьплеген яслар, кызлар келип турдылар. Бийип, узын ойынынынъ ортасына туьсип, бир-бирлери мен базласып, яслар эм кызлар акашылып туьскен кыздынъ коьнъилине етип турдылар. Аьсиреттинъ коьзине бир зат та коьринмейтаган эди, тек окув болмаса. Кайтип эртен дерислерде уьй ислерин яттан явапларман экен? деген сорав куьнде де онынъ басында эди.
Бир куьнлердинъ ишинде азбар толып, яслар ман кызлар ойынга келгенде, ортада кобызшы занъыратып, оьз сазын тарткан заманында яслар юреклерине ювык эм суьйген сезимлер сезгендей болган кызларды ойынга шакырып бийийдилер. Олардынъ коьнъиллерине яслар етпеге шалысадылар. Карс кагып, яслар кобызшыды кызыксындырадылар. Ол да сол затка суьйинип, кобызын тап йыртпага дейим еткерип, сав авылдынъ ишине эситтирип, анъ тартады. Орак авылындагы ойынлар акында хабар тыс авылларга дейим етеди. Сосы куьн ойынга баска авыллардан да яслар эм кызлар келген эдилер. «Яслар арасында ким коьпке дейим азбардынъ ортасын бийлеп, оьзи сайлаган кызлар ман ойын бойында енъип озар баскаларды» дегенлер де шыктылар. Ойын кызувында карс кагадылар яслар эм кызлар. Бир муьйиске кыстырылып, биювди Аьсирет те карайды. Караса карасын, ол тоьгеректе турагалып турган бир ясты коьреди.
– Бир ерде коьргендей боламан бу ясты, – деп ойланады Аьсирет. Тек сосы ярасык суслы яс коьзин уьзбей Аьсиретке карайды, арасында куьлемсиреп те алады. Биюв болып турган ерде Аьсирет бир аьлемет болып, оьзин бир киси коьзлери мен озгарып турганын анълайды. Кыймаслары ман кенъесип, арасында куьлип те алады, ама юреги бир де тынышлык таппайды. Сосы ойынга ол алыс Татарстаннан келген аьели мен бирге авылда яшайтаган эм Аьсиреттинъ классында окыган кыймасын да ногайымнынъ аьдетлерин коьрсетейим деп шакырып аькелген эди. Тек Аьсирет татар кыймасын бир де касыннан бир якка да йибермеди. Яслар айыплы соьз айтып коймасын, кыздынъ катерин калдырып олтырарлар деп коркты. Оьзи де ортага шыгып бийимеди, тек эректен бийигенлерге карап турды. Бир хыйлы заманнан сонъ татар кыздынъ ата-анасы келип, уьйине алып кеттилер. Сол заманда аьсирет конак кызды озгарып, уьйге кайтты, эм кетип туьптеги боьлмелердинъ ишине кирип эртерек ятайым деп ойланды. Тек басамакка еткенде,колыннан бир киси ыслады.
– Ярайма? – деди ол. Аьсирет саьспеклеп йогарга караса, онынъ алдында баягы ярасык шырайлы, узын бойлы яс аьдем бир аьлемет болып, суьйдимли шырайы ман Аьсиретке, коьзлерин батлатып карады да, колларын каты ыслады. Аьсирет сосы яс биювге шакыратаганын анълады. Тек оларга тоьгерекке туьсип бийимеге амал бермедилер базласкан яслар. Бир кесек заман сосы эки яс аьдемлер бир-бирининъ колларын ыслап, коьпке дейим турдылар. Оларды бир инсан да анъламады, неге десе баьриси де ойынга алданган эдилер. Азбарда шыраклар ярык бермей, янадылар.
– Коьзлеринъ каранъа туьнде шыракка карасанъ, тап бир йылтыравык мойшаклардай йылтырайдылар, – дейди яс, кызалактынъ бетине карай берип. Сол зат Аьсиретке неге болса да ярады. Бир заманнан сонъ кобыздынъ тартылувы токталды, ама яс аьдем Аьсиреттинъ колларын йибермеди. Тагы да бир ювык кызалакка йылысты эм кулагына бир затлар айтып баслады. Аьсирет куьлемсиреди, юмырыгы ман ястынъ коькирегине согып та алды, оьзи кайтип айырылып кетеегин билмеди. Сол вакытта азбарда иргелердинъ бирисинде илинген ярасыкланган ахыр-туьрли кишкенекей шыраклар яркылдап басладылар, бир-бирин авыстырып, анъ ман бирге азбарда да бир аьлемет тыс эллердинъ артистлерининъ анълары эм йырлары занъырап басладылар. Сол заманда Аьсиреттинъ касындагы яс оны биювге шакырды, колларыннан ортага тартты. Аьсирет бирде сосындай биюв бийимеген эди. Ол ян-ягына карады, оьзин ястынъ касында бийип болмайтаганын билдиргиси келмеди.
(Ызы болаяк).