Ата-бабадан алып бизим халкымыз мал ман каьр шегип келеятыр. Биз, авыл еринде тувып-оьскенлер, балалыгымызды эсимизге алганда, авлакта кой бакканымызды йылувлык пан эскеремиз – кавмак ягып, ералма писирип, оны иссилей ашамаганлар бар ма экен тенълерим арасында? Шерет пен кой багатаган эдик, уьйкен малды багувшылар да бар эди, кешке таман сыйырлардынъ алдына шыгып, уьйге аькелетаган эдик айдап. Мага коьре, сол заман бир мал да иесиз юрмейтаган эди. Аьли болса аьллер – баска.
Сыйырлар авлак пан тувыл, авыл еринде де юредилер парахат. Тап Индия эли болып токтадык, бизде де сыйыр киели айван болмага туры. Ызгы заманларда Терекли-Мектеб орамларында атлар да коьплесип отлайтаганын коьремиз. Сол зат кавыфлы экенин айванлардынъ иелери анъламайдылар.
Кайбиримиз де йол юремиз. Сав йол бойынша мал турады. Эм авариялардынъ коьбиси айванлардынъ куьнасиннен боладылар. Бу макалады аьзирлеген мезгилде мен коьплеген аьдемлер мен йолыгыстым.
– Неге маллар орамларда, йол бойынша иесиз юреди? – деп сорадым. Ногай район ГИБДД службасынынъ билдируьвине коьре, кырк кийик-казан айларынынъ ишинде «Кизляр — Терекли-Мектеб — Ставрополь крайынынъ япсары» автойолында айванлар катнасувы ман уьш йол-юрис авариялар болган, олардынъ экевинде автокоьлик ат пан туьйискен. Малды йол бойы ман юргистип, сондай баьле-каза тувдыратаганлар дембиге йолыктырылмага керек деп ойлайман. Болса да, айванлардынъ иелери табылмайды.
Авыл администрациялар аькимбаслары ман да бу сорав бойынша соьйледим. «Аьллер кайдай? Сол аьллерди туьзетуьв бойынша кайдай куллыклар юритиледи? Ким куьнали?» деген соравларыма бир явап алдым: «Аьллер аьруьв». Кайтип аьруьв болады аьллер, эгер маллар йол бойы ман кеше-куьндиз юрсе, эгер маллар автокоьликлердинъ астына туьссе, эгер сол аварияларда аьдемлер оьлетаган болса? Кайтип биз аьллерди ийги деп айтпага боламыз? Соьйтип айткан заманда, аькимбаслардынъ биреви меним соьзлериме макул болып, айтпага соьз таппады.
«Ногайский район» МР администрациясы бу сорав бойынша куллыклар юритеди. Йолларда иесиз мал юргени эм йол-юрис авариялар болатаганы ман байланыста тийисли амаллар коьрилмеге керегин коьрсетеди. Соьйтип, район аькимбасы авыл аькимбаслары алдына оьз ерлеринде бу маьселеди шешуьв ниет пен баьри амалларды да алмага керек деген борыш салган. «Ногайский район» МР Депутатлар йыйынынынъ 15-нши сессиясында уьй айванлар, куслар саклав, мал багув йорыкларын белгилеп, оларды тутув керек деген карар алынган. Сол йорыклар аьр бир авыл администрациясына йиберилген. Карарга коьре, мал куьндиз кыс айларында – 18.00 саьатке дейим, яй айларында 20.00 саьатке дейим багылмага, сонъ капалмага керек. Мен ойлайман, салынган борыш толтырылмага керек. Болса да, буьгуьнлерде маллар орамларда да, йол бойында да оьрип юредилер. Эндиги ким куьнали болды? Явапсызлы иелер ме яде тилсиз мал ма? Ким явап берер болып турган баьлелерге? Соравыма явап табылар ма экен?..
Г. Бекмуратова
