Бек ийги ис йолдасым, Дагестан Республикасынынъ Халк ярыкландырувынынъ отличниги, уьйкен аьриптен окытувшы эм аьдем Асият Осман кызы Максутова бу куьнлерде яшаган болса, оьзининъ 70 йыллык мерекесин белгилеек эди. Оькинишке, ол бизим арамызда йок. Биз сондай ийги окытувшы ман узактагы 1999-ншы йылдынъ карагыс айынынъ 15-нши куьнинде аманласып, ушын дуныяга йолга салдык.

Бу куьнлерде оьткен яшавымды эсиме салып, яшавым бойынша раскан, аьллескен аьдемлерди эсиме аламан, уьй архивимде бар суьвретлерди де актараман, кайта-кайта карайман эм сол заманга кайткандай боламан. Аьли оьз эскеруьвлерим мен, аявлы окувшы, сени мен де боьлиспеге суьемен, белки, сизинъ аранъызда да мен айтаяк болатаган аьдем– Асият Осман кызы Максутовады бек аьруьв таныганлар, онынъ кол астында билим алганлар да болып калар.
Асият Осман кызы Максутова – ол кайдай аьдем эди? Аьр бир аьдем мен тил тавып, баслаган ис аьрекетин сонъына дейим еткерип болган инсанды сыйламаган аьдемлер аз болгандыр, олар да танымаганга болар. Ол бу яшавдан бек эрте кешип кетти: артыннан уьш кызы етим болып калдылар, этилмей калган ислери ше, ама Асиеттинъ эли арасында оьрмети калды.
Тек туьнегуьнгидей болып, коьз алдымда онынъ яназы куьни: мектебимиздинъ кирген еринде онынъ суьврети мен гуьл байламлар стол уьстинде турады. Сол столдынъ янында, катып калгандай болып, окытувшылар ман уьйкен класслардынъ окувшылары турадылар. Олардынъ касында мектеб етекшилери, авыл администрациясынынъ басы, халк билимлендируьвининъ куллыкшылары, ата-аналар, булар баьриси де окытувшыга сый этип, сонъгы йолга салмага келгенлер. Коьмекейде буз каткандай, коьзясты тегаран ыслайсынъ. Аьдемлер де токтавсыз келип турадылар. Сондай, баскалардан бир заты ман да айырылмайтаган аьдем, кайтип коьплерден сый казанган экен?
Эсиме бизим куьнле-куьнлик бардырган ислеримиз, мектебимиздеги йолыгыслар туьседилер.
Асият Осман кызы Максутова оьзининъ окытувшылык аьрекетин Нариман авыл мектебинде физика сабагын берип баслады. Ол оьзининъ бар билимин биревден де аямады, сулыплы окытувшылардан да коьп затлар уьйренди. Онынъ дерислерине мектеб етекшилери тез-тез барып карайтаган эди, неге десе ол тек окувшыларды тувыл, окытувшыларды да кызыксындырып болатаган эди. Асият Османовна дайым кызыклы аьрекетте, дерислерине янъыдан янъы затлар киргистип туратаган эди. Ол оьз аьрекетин бардырган шаклы туьрли методикалык адабиат пан танысып турган, район, республика кезегинде болса да, озгарылган семинарларда катнаскан окытувшы эди. Ол бизим Ногай районымызда биринши болып, физика сабагын окытув бойынша методикасына Шаталов окув кебин киргисткен.
Ол окытувшылык истен баска ямагат арасында да белсен катнаскан аьдем эди. Эсимде 1989-ншы йылдынъ кыс мезгилинде меним устаханама от туьсти, заьлимдей зыян келтирилди. Биринши болып мага коьмекке, уьстине ислемеге аьзир кийим кийип, Асият Максутова келген. Ол уьйкен класслардынъ окувшы кызлары ман мага бек уьйкен ярдам этти, янган меканды болган шаклы йыйнап бердилер. Кырда сол заман 25 градус сувыклык бар эди. Аьдемшилик деген сол тувыл ма, эгер оьз савлыгы акында ойламай, мага туьскен кыйынлыкта кол созса.
Оннан сонъ, ис аьрекетин бардырган йылларда ога авыл советинде ислемеге де туьсти, Шумлелик авыл мектебинде де ис сулыбы ман боьлиспеге туьсти. Ол кайсы ерде де тапшырылган исин йогары дережеде толтыратаган аьдем эди.
Асият Осман кызы Максутова балаларды бек суьйген, оьзининъ сайлаган кесписине алал аьдем болганга коьре де болар. Авыл советинде коьп ислемей, мектебке кайтты. Баслап ол класслардан тыс ислери бойынша, сонъ окув бойынша мектеб етекшисининъ орынбасары болып иследи. Бу ерде де ол оьзининъ куллыксуьерлигин коьрсетти, мектеб етекшиси мен бирге ис коллективти тыпакластырды, ясларга ийги коьрим болып, уьйретип турды.
1997-нши йыл авыл яшавшылары Асият Осман кызын район йыйынына депутат этип сайладылар. Депутат болып та, ол авыл еринде болатаган коьп маьселелерди шешпеге шалысты. Онынъ куьш салувы ман авылымызда эки орам йолы ярастырылды, мектебтинъ курылысы акында соьз коьтерилди.
Аз куллык этпеди Асият Осман кызы оьзининъ узак болмаган оьмири ишинде.
1999-ншы йылдынъ ызында ол бизден кешип кетти. Ол анъсыздан авырып, больницага туьскен куьнлеринде меним алдыма онынъ атасы шыкты, эсимде онынъ тоьмен туьскен конъили, оьзи аттынъ уьстинде олтырган болса да, басы айлак тоьменде эди. «Нешик кызынъ?», – деген соравыма, тегаран басын коьтерип, токтавсыз аккан коьзясларын суьртип: «Энди меним кызым бу дуныядынъ ярыклыгын коьрмесе ярайды», – деди. Соннан сонъгы куьннинъ ярыклыгын Асият Осман кызы ушыны ман да коьрмеди.
Соннан бери мектеб эсигин ашып, басамакларын басып, кирмейди Асият Осман кызы Максутова, эситпеймиз онынъ кызыклы хабарларын, маскараларын…
Ол бизге бек алал йолдас эди: ийгиликке уьйреткен, аьдилликти коьрсеткен.
Ийги эстелик болып калды кыска болса да онынъ яшав оьмири, ис йолдаслардынъ, тувганлардынъ юреклеринде. Оннан сонъ калган уьш кызы да бу куьнлерде оьзлери аьеллерин курып, балаларына тирев болып яшайдылар, баьриси де ана йолын кувып, окытувшылар болдылар, оьз халкына етимислерин бередилер.
Н.Зарманбетов, Россия Федерациясынынъ Президентининъ баргысынынъ лауреаты, окытувшы.
Суьвретлерде: Асият Максутова; Асият Осман кызы Максутова окувшылары ман.