Ах, ялгыз Аллам-ав, оьзинъ билесинъ, бизим аз санлы ногай халкымыз (1939-ншы йыл 36600 аьдем болган) элине яв шапканда, белбавларын тартып бувып, 8 мынънан арткан увылларын немец-фашистлерине карсы куьреспеге деп йолга салган. Солардынъ ишинде юзлеген ногай йигитлери патшалык савгаларына тийисли этилингенлер.

Сондай увыллардынъ арасыннан сувырылып шыккан уланлардынъ бириси Кыдырали Дуйсенбиев деп билдик. Билдик десек те, Кыдыралидинъ коьрсеткен баьтир йолларын тек туьнегуьн десек оьтирик болмас, белгили журналистимиз, язувшымыз Магомет-Али Хановтынъ «Берилмей калган савга» деген макаласыннан («Шоьл тавысы», 2007 й.) билгенмиз.

Кыдырали Дуйсенбиев Ногай шоьллигиндеги бурынгы Шобытлы авылында 1913-нши йыл тувган. Фронтка Кизляр военкоматы ман шакыртылган. Кыдыралиатамыз давда коьрсеткен эрлиги уьшин «Кызыл Юлдыз», «Кызыл Байрак» эм аьскершилик «Данък» орденининъ 3-нши эм 2-нши дережелери мен, «Согыс уьстинликлери», «Йигитлиги уьшин», «Кенигсбергти алганы уьшин», «Берлинди алганы уьшин» медальлери мен савгаланган.

Кыдырали-атамыз 1945-нши йылда япон миллитаристлери мен болып озган согыста да йигерли катнаскан. Кызы Тойбийке коьзясларын сыпырып:

– Атам сол ыбырыслар (иблислер) ман согыспага оьз ыхтыяры ман кеткен болыпты. Атам топырак болган йыл мен 5 ясымда болыппан. Мен атамнынъ орденлерин омыравыма тагып, мактанып юретаган эдим. Енъсигимиз канган сонъ, солардынъ кайда калганларын да билмеймиз, – деп тагы да коьзясларын суьртеди.

– Тойбийке, атанънынъ красноармейский книжкасы сама йок па? – деп сорайман.

– Йок, – деп басын шайкайды.

– Кызым, атанънынъ согыстагы суьвретин коьрмеге бола ма? – дегенимде, ол тек басын шайкап йылайды.

– Бизим уьйимиз курыды, меннен уьйкен ялгыз аданасым Казыгерей де дуныядан тайган, ялгыз мен калдым, – деп сылкылдайды Тойбийке. Соравлар, соравлар … Бирер миллетлер йокты бар этедилер, биз барымызды йок этемиз …

Японлар ман согысларда Кыдырали тагы да бир кере оьзининъ ким экенин аян коьрсетеди. Сонда коьрсеткен йогары эрлиги уьшин ол аьскершилик «Данък» орденининъ 1-нши дережесине тийисли болады. Тек каты урыслардынъ бирисинде яраланады. Ярасы биткен сонъ, аьскер боьликтинъ командири оны оьзине шакырып: «Биз сизди коьрсеткен йигитликлеринъиз уьшин эндиги «Данък» орденининъ 1-нши дережесине тийисли этемиз. Сиз уьйинъизге кайтынъыз, яранъыз да ийги болып битсин. Орден сизди ата юртынъызда оьзи табар», – деп аьскершиди савлыгы бойынша уьйине кайтарады.

Соьйтип Кыдырали тувган авылына кайтып келеди. Хыйлы йыллар оьтедилер, ама ога тийисли этилинген согыс савгасы оны таппады. Болса да биз 1941-1945-нши йылларда уьш те дережели аьскершилик «Данък» ордени мен савгаланган 2 мынънан арткан совет баьтирлерининъ ишиндеги ногайымыздан Алимхан Асанов, Ахмат Сулейманов пан бирге бизим Кыдырали Дуйсенбиев те бар деп санамага эм олар ман оьктемсимеге керекпиз.
 Й.Агаспаров, ис ветераны.