Билимли аьдемлердинъ бирисининъ айтканы да бар: «Ер юзинде янъылыклар болмайды, тек бар затты коьрип, табиаттынъ ярасыклыгын аянлап болатаган аьдемлер боладылар», – деп. Бу ерде бир аьлемет орыс айтувы да эсиме туьседи – «Аьр бир янъы зат – коьптен мутылган эски зат».
Йогарыдагы ойларды билдируьвим босына тувыл. Ким биледи, бизим халкымыз эски аьдетти янъыртпаска да болар эди, эгер дуныямыз бан зарарлы коронавируслы авырув кенъ яйылып кетпеген болса. Бу ерде «Наьсиптинъ келуьвине наьсипсизлик ярдамын этти» деген айтув да эсиме келеди.
Оьткен юмадынъ ишинде социаллык тармакларда, коьп заман болган токтавдан сонъ, тойлардынъ (биринши ногай той Ставрополь крайынынъ бир авылында оьтти) басланганын коьрип, коьнъиллеримизге коьнъил косылды. Бу басланувга боьтен де той уйгынлавшылар суьйингендир деп ойлайман. Олардынъ суьйинишин де анъламага болады. Бириншилей, аьлиги яшавда маьнели орында туратаган – акша келеди, экиншилей, оьзек те, коьнъил, аьдемлер мен расув, катнасув болады.
Заман ман бирге абытлав яман тувыл болса да ярайды. Аьдем ийгиликке тез уьйренеди деген ой да халкымыз арасында неше де эситиледи, сога коьре бизим халкымыз да баслап уьйкен тойларын, сонъ соьз ашув тойларын да банкет залларда этип уьйренген эди. Оьткен йылдынъ ызгы куьнлеринде энди дуаларды да банкет залда этип баслап коймагай эдилер деген коркынышлы ойлар да тувып баслаган эди. Тек, оькинишке ме, суьйинишке ме, дуныямыз бан зарарлы авырувдынъ кенъ яйылып барувы баьри яхшылыкларга да тыйдажылык салды. Савлай халктынъ баьри катнасувын да койдырды. Йок, катнаслыкты олар оьз ыхтыярлары ман тувыл, саклыкты тутув ниет пен койып турдылар. Бир-бири мен куьн сайын коьрисип туратаганларга тыныш болмады, бир ерлерде аьдемнинъ психикасына да тийди деп айтпага болады. Орамларга шыкпай, уьйде олтырув, оьзек те, енъил тувыл. Тек амал йок эди. Оьлилеримизди де йолга салмаган ерлер коьп болдылар, яназыга тек айлак ювыклары бармаса, баска барганлар бек аз эдилер. Кимнинъ оьлип, кимнинъ калганын эситпегенлер саны да сол казалы куьнлерде коьп болды.
Аьдемлердинъ дуаларга аз болып барувы бир ягыннан аьруьв болса да ярайды. Бириншилей, уьй иесине де енъил, кирген-киргенге басын коьтерип, маьне берип турмаяк, оьзи кайгыдан катып турганда, шыктаж да аз болаяк. Оьзимиз билемиз, ызгы заманда дуаларда туьзилетаган сыпыра кайдай болатаганын. Уьйде – кайгы, сыпыра йылтырайды туьрли ярасык кагытлары болган каьмпетлер мен.
Зарарлы авырувдынъ куьн ярыгынынъ тезлиги мен яйылувы коьп аьдемлерди ойландырды, яшавга карасын да туьрлендирди. Социаллык тармакларда, азбарда озган тойды коьрип, суьйинмей болмадык, 15-20 йыллар артта болган тойларды эсимизге алдык.
Аьруьв тувыл эди ме, азбарынъда занъырап озган той. Эртеннен тувра той басланганша аьзирлик коьрилетаган эди. Азбардынъ тоьр бетине салынган палаткада туьрли туьсли шарлар, келин мен кеде олтыраяк ерге калше тоьсеп, артларына калше салып, «Сизге наьсип» деп уьйкен аьриплер мен язылатаган эди.
Буьгуьнлерде азбарда оьткен тойды социаллык тармакта болса да, коьрдим, басыннан ызына дейим бар сюжетлерди карадым, тенълестиремен. Залда оьткен тойдан бир кемшилиги де йок. Аьли коьбиси аьдемлер яшар уьшин тийисли шартларды туьзбеге шалысадылар, сога коьре азбарлар да ийги ярасыкланган, туьскен келиннинъ коьйлеги, аягы батады деп кыйналмаймыз. Сол залда болган салют оты да, туьтини де бар эди, тек аьдемлер саны аьдетке коьре аз болып коьринеди. Конаклардынъ аз болувы бек аьруьв, аз болса, таза да болады.
Тойдынъ иелери – келин мен кедединъ де коьнъиллери бек шат эди, конак болып келген яслар да аьдетке коьре «шанъ» шыгарып бийийдилер (алдынгы заманлар болган болса, ушыны ман да шанъ шыгаяк эди), таза ава ман да тыныс аладылар.
Аьруьв тувыл ма аьше азбарда болган яхшылык. Бизим соьйтип йыйнайтаган дуныямыз тек оьлгенде коьрсетилмеге керек тагы? Айтпага, сол да мактангандай зат ша тувыл, тек аьли заман сондай бизде кайсы яктан да базласув болады.
Йогарыда айтатаганым – тек меним ойым. Аявлы окувшым, сенинъ де оьз ойынъ бар болса, газета бетлеринде боьлиспеге шакыраман.
Не болса да, Кудайдынъ амалы ман эски аьдетти янъыртпага буйырылды.
Г.Сагиндикова,
Россия Журналистлер союзынынъ агзасы.
