Мине 45 йыл бойынша Владимир Якуб улы Уразакаев суьвретке алувшы болып ислеп келеди. Фотоаппарат пан суьвретке алув ман ол бала заманыннан алып каьр шеккен.
Владимир Уразакаев орамда коьзлеринде – коьзилдирик, коькирегинде – фотоаппарат, колтыгында – китап, ийинине дейим еткен артына таралган шашлары елпилдеп, ак манълайын йылтыратып, ойлана берип, сабыр юриси мен юретаган эди. Ямгырдынъ алдында орамда тоьмен ушатаган карлыгашларды, ак мойынларын алдыга созып, кос канатларын кагып, тереклерден бийик ушатаган уьй казларды, явыннан сонъ колтыгын кенъ яйган ети туьсли курткашыкты суьвретке алатаган эди. Яй айларында Ленин атлы орамынынъ балалары ман карлыган йыймага орман йолакларына, куьз айларында ак шанълы йоллар ман яланъаяк юрип, айланасы сары камыс Таз -Тоьбеге ойнамага, кыс айларында кыр айванлардынъ ызларын суьвретке алмага баратаган эди. Солай ок Кизлярга барып, туьрли балыклар аькелип, Камыс коьлге йиберетаган эди. Автомобиль камерасын атасына толтыртып, бизге беретаган эди. Камыс коьлде камерага минип, завкланып ойнап, шомылатаган эдик. Оьзи коьлдинъ ягасындагы ийисли ийдершик теректинъ астында олтырып, согыс йылларында бомба туьскен ерге кармак таслап, балык ыслайтаган эди.

Катыран ягылган эски агаш курыклардынъ орынына тас курыклар салынып, йогары вольтли теллер тартылып турган йылларда Володя электромонтер болып куллык этетаган эди. Аягына темир тырнакларды кийип, бийик коькте сары кабактай тыгырып турган куьннинъ коьзининъ касында сийрек ак булытлар юзген мезгилинде тас курыкларга тармасканда да фотоаппараттан айырылмайтаган эди.

Бир кесек заман В.Уразакаев «Шоьллик маягы» район газетасынынъ типографиясында – баспалавшы, сонъ фотокорреспондент болып иследи. Володяды суьвретке алып согыс катнасувшысы, анъшы атасы уьйреткен.

Терекли-Мектебте он классты кутарып, Дагестан университетининъ филология факультетине заочно окымага туьседи.
Йыллар оьте береди. Халк аьжетсизлев комбинатында делдекши эм суьврет алувшы Федор Федотовтан суьвретке алувдынъ сырларына уьйренеди.

Йыллар оьтеди, суьвретлер коьбее береди, уьйленеди, балалар тувады, уьй салады. Сол йыллар ишинде Владимир Якуб улы, «Кара-ак кино» деп атап, 130 суьвретлерден туьзилген йыйынтыгын аьзирлейди. Совет йылларында баспадан шыгармага колы тиймейди.

Ногай районнынъ токсан йыллык мерекеси алдында карындасы Еленадынъ ян аьрекети аркасында йыйынтык дуныя юзине энди. Сол суьвретлер районнынъ куьндегилик яшавын, тарихин шайытлайтаганын коьрмеге болады. Сога коьре ога халк арасында «архивариус» деп те айтадылар.

Районнынъ яшавшыларынынъ коьз алдыннан ызлы-ызыннан, кара-ак туьсли кинодынъ кадрларындай болып, озып кеткен балалыгы, мектебте окыган йыллары, пенсияга дейим ислеген йыллары оьтедилер.

Йыйынтык доьрт боьликтен туьзилген. Биринши боьликте В.Уразакаевтинъ оьзининъ суьвретлери, экинши боьликте тойга шакырувлар, уьшинши боьликте 19-ншы оьмирдинъ ызында, 20-ншы оьмирдинъ басында белгисиз суьвретшилердинъ суьвретлери, доьртинши боьликте ногай ырувларынынъ тамгалары ерлескенлер.
В.Уразакаевтинъ суьвретлери акында кыска соьз бардырамыз. Онынъ суьвретлеринде енъуьв куьнин ювык эткен, коькирегинде орденлери мен тизилип турган согыс эм ис ветеранларын, эртенги салкынлык пан эшек арба ман пишенге бараятырган балаларды, кварел аварларын Ногай шоьллигине коьширеекте, ногайлар бир тилли, бир ниетли болып карсы турганын коьремиз.

Совет йылларында шет эллерге баьри де барып болмайтаган эдилер. В.Уразакаев туристлик путевка ман ГДР-га, Парижге барып, суьвретлер алып келген. Соннан шоьл яшавшылары шет эллердинъ яшавын эки коьзи мен коьргендей болдылар. Терекли-Мектебтен Новая Земля ерине Владимир иниси Дмитрий мен эм тенъи Шуйский мен велосипедке минип барганын суьвретлер аян шайытлайдылар. Фольклор-этнографиялык «Айланай» ансамбль мен Нукуска барып алган суьвретлери де коьнъилге юмарт нурлар эндиредилер.
Солай ок язда – салкын, кыста – йылы, кара кебиш пен каланган, тоьбеси камыс пан ябылган юрекке исси тиетаган эски маштак ногай уьй, авыр мараздан ногай элиги мен аяк уьстине турган йинъишке мойынлы, такыр бас, мыйыклы, сийрек сакаллы бадырак агай, 1978-нши йыл «Поэзия аллеясына» тас салган мезгилинде Расул Гамзатов суьвретлери навасыз юректе ойлар тувдырадылар.

Коьбиси аьдемлер табиат ыспайлыгына эс бермей туьн-куьнин озгарадылар. Суьврет алувшы В.Уразакаев ерден коьк от коьтерилеятканда, куьн кызарып туваятканда, терек бутагында торгайдынъ шырылдавына, ел шоьптинъ басын козгавына, емирединъ сувга туьсуьвине маьне берип, сукланып суьвретке алады. Онынъ суьвретлери биреви-биревиннен аьруьв, осал суьвретлер йок. Осал суьвретлердинъ йоклыгы Владимир Якуб улы оьз исин юреги мен суьетаганын аянлайды.

В.Уразакаевтинъ кара-ак киносындагы суьвретлерде онынъ ойлары, сезимлери, ниети арамыздан озган йыллардынъ йылувы, ярыгы, ийиси сакланганы уьшин куванамыз.
Аьдем елди кушагына алып, уьлеткиди уьзип, озган шакты кайтарып болмайды. Тек суьвретке алувшы озган эм озып бараяткан яшав вакытын суьвретте оьмирге саклап болады. Онынъ кара-ак киносындагы эски суьвретлери яшавдынъ озган шагын кайтарганы шоьл яшавшыларынынъ юреклерине куьез эндиреди. Онынъ суьвретлери мен аьлимлер илми макалаларында, язувшылар эссе кимик язган шыгармаларында кулланадылар. «Лашын» эм «Маьметекей» деген балалар уьшин шыгатаган журналларда, «Байтерек» альманахта В.Уразакаевтинъ суьвретлерин коьрмеге болады.

Шет эллерден Ногай шоьлине Турциядан, Венгриядан, Германиядан, Польшадан, Казахстаннан келген конаклар, аьлимлер, йырлавшылар, шаирлер, суьврет алувшылар оны ман танысып, хабарласып, тоьбелери коькке дейим етедилер.

Каракалпаклар келгенде, С.Батыров онынъ уьйинде «Айланай» ансамблининъ биювининъ суьвретин ясаган эди. Сол суьвретти район ваькиллери каракалпакларга савкат этип бергенлер. Олар скульптор К.Зарманбетов пан бирге КБО-дынъ азбарында А.Пушкинге эстелик салганлар. Сол эстеликти аьлим В.Бобровников суьвретке алган, Россияда аты белгили археолог В.Кореняко соны «Сынтаслар. Намогильные стелы Ногайской степи» деген китапке ерлестирген.

В.Уразакаев ДР ат казанган маданият куллыкшысы, РФ Журналистлер союзынынъ агзасы, балыкшы. Ол Терекли-Мектебтинъ орамларынынъ картасы ман календарь шыгармага ойы бар. Аьруьв ойды ол коьп созбай яшавга шыгараягына сенемиз.

Эртерек турган аьдем елдинъ салкынлыгын сезеди. В.Уразакаевтинъ йыйынтыгын колына алган аьдем озган йыллардынъ тынысын сезеди. Сол йылларды эске салганы уьшин онынъ колын эки колым ман алып, разылык билдирмеге суьемен.

Т.Акманбетов.
Суьвретте: В.Уразакаев.