Яшав – кайдай кыска эм узак. Тек туьнегуьнлерде яланъаяк эм кайгысыз балалыкта яшайтаган балалар, биз буьгуьнлерде алпыс ясымызга абытлап турамыз. Балалыгым Ногай районынынъ энъ де сыртында орынласкан Уьйсалган авылында оьтти.

Балалыгым ушыны ман да кайгысыз эди, анамыз бизди бир заттан ынжытпай, тапканын тек бизге берип, оьстирди. Сонъында, яшавымда кыйынлы заманлар болганда, ойлайтаган эдим, яшав бирдей болмайды экен. Кашан да, кайдай аьллерге туьспеге болады аьдем, тек кайзаманда да аьдемшилик керек. Кыйынлы заманлардынъ есирине туьсип, савлай дуныяга ашувлы болмай, сол заманларды оьтсенъ, оьзинъди шынты инсан деп сезбеге боласынъ.
Озган юзйыллыктынъ 60-ншы йылларында тувган несилдинъ ваькили, мен сол заманларды йылувлык пан эскеремен. Биз кишкей заманда Интернет те, телефон да йок эди. Авылдынъ балалары. Кырда оьтетаган эди окувдан бос заманымыз. Окувымызды да этип, ойнап та уьлгиретаган эдик. Ийги заманлар деп тек мен тувыл, мени мен тенълес нешев де ойлайтаганына шекленмеймен. Сол балалыгымнынъ энъ де йылы эм маьнели эскеруьви – меним аданасым.
Руслан экевимиздинъ арамыз 6 йыл. Буьгуьнлерде ол оьзининъ 60 ясын карсы алады. Сол йыллардынъ ишинде ийги де, кайгы да болды. Соларды бирге оьттик. Анамыздан эрте калдык, мен 17 ясыма да толмаган кызалак, Руслан аьли де уьйленмеген яс эди. Сол куьнлерди аьли эсиме алсам, ойлайман, кайтип ялгыз калып, турган экенмиз. Эки аьптемиз оьз аьеллерин курып, яшайтаган эди, болса да, Менълибийке-абам, Абрам-Тоьбеде салаяткан уьйин калдырып, аьели мен бизге коьшип келди. Мен, абам да, ездем де буьгуьнлерде касымызда йок болса да, ездеме кайдай уьйкен разылыгымды билдиремен, ян косагынынъ кайгысын боьлисип, ят ерге турмай яткан анасын да алып келгени уьшин. Сол йылларда бизим касымызда анамыздынъ аданасы Амин Казий увылы Ярлыкаповтынъ аьели таймай турды. Буьгуьнлерде нагашакамыз йок болса да, онынъ аьлейи Фатима-энемиз, аьптемиз Солтанат, аданасларымыз Баймагомед, Аслан,
Ахмет, олардынъ аьвлетлери бизге тирев эм янымызга якын аьдемлер боладылар.
«Аданастан ийги аьдем йок» деген соьзлериме баьриси де макул болар деп ойлайман. Ол – бизим тиревимиз эм коршалавшымыз. Болса да, балалыкта ланъкалайтаган эдик, эсиктен кирип, терезеден шыгып, тоьбелесетаган эдик, туьрли ойынлар ойнайтаган эдик. Эсимде, анам Русланга акырса, мен кышкырып йылайтаган эдим. Оьзиме туькенде бир зат яраса (анамыз туькенши эди), мен Русланга айтатаган эдим, ол анамызга «Гульфирага мине затты алайык» деп айтатаган эди.
Руслан бала заманнан алып айванларды, кусларды суьетаган эди, биз бир кере уьйден коьп узак тувыл ерде орынласкан коьлдинъ ягасында аягы авырган турнады ыслап, уьйге аькелип, аягын байлаган эдик. Коьп кешикпей, кустынъ аягы ийги болды эм ол ушып кетти. Куьшиклер де саклайтаган эди аданасым, бизде Казбек деген ийт бар эди, сол заманда кыс куьшли, куьртикли эди, эртенъ мен ийт бизге йол ясайтаган эди мектебке бармага. Терекли-Мектебке Ярлыкаповларда яй тыншаювларымыз оьтетаган эди. Аьлиги заманда энемизден сорайман: «Сен бизди баьримизди де карап кайтип уьлгирген экенсинъ, ас та асып, мектебте де ислеп?», «Сиз мага буршав бермегенсиз, берген болсанъыз, эсимде калар эди», – деп куьлемсирейди ол. Бир анадан тувып-оьскен аданасымды айтканда, баскаларды да айтпай болмайман. Бир уьйде оьстик Баймагомед, Аслан, Ахмет пен. Ахмет баьримизден де кишкей болганга, эркелейтаган эди бизге. Мага коьре, аьли де Ахмет (ол аьли сав дуныяга белгили аьлим) бизге авылга келсе, эркелейди, неше йылдан бери кырда юрген аданасымыз сагыныш пан уьйге келип, бизим йылувлыгымызды сезетаган болса ярайды. Анамыз дуныядан анъсыздан яп-яслай кешип кетти, сол заман эки айга ювык бизи мен Аслан турды. Буьгуьнлерде де балалыгымыздагыдай болып, айырылмаймыз, Аллага шуькир. Руслан ман Баймагомед тенълес, коьп соравларда маслагатласадылар, токтасларды бирге аладылар. Баьримизди де анамыз болып калган Фатима-энемиз бирлестиреди.
Яшав алдыга барады. Руслан уьйленип, анам курган дуныядынъ ошагын бир куьнге де соьндирмеди. Оьлмес бизим уьйимизге яслай туьсти, мага коьре, биринши куьннен алып бизим аьелде оьскендей болды. Оьзи аьелинде ялгыз кыз болганына бир куьн де оькинмегендир деп ойлайман, меним аьптелерим ога аьптей, мен синълиси болып калдык. Буьгуьнлерде олар уьйкен татым аьелдинъ ясуьйкенлери болып турылар, Аллага шуькир, атай ман тетей, эней эм нагашатай болып, уныкларга эм йиенлерге куьезленип турадылар. Мен кайдай муьсиревли Оьлмес-кешегиме, анам яндырган тандыр соьнмеди, буьгуьнлерде Бекмуратовлардынъ ошагы экев болып, Русланнынъ эки увыллары Амирбек эм Адильбек, келинлери Мадина эм Зафира оьзлери балаларына куьезленип яшайдылар. Руслан ман Оьлмес оларга колдан келген коьмекти этедилер, уныкларга оьз яшавын багыслайдылар. Кызы Альфира да оьз аьелин курды, ол да ата-анасына, бизге, ювыкларга, кайдай уьйкен куьез.
Балалыгымыз кайтпаска кеткенине бизим кырав туьскен самайлар шайыт болады. Руслан эм Оьлместинъ 9 уныгы бар. Бир унык кызы анамызга усайды, Руслан ога анамыздынъ атына усатып (онынъ аты Менълиганыс эди), Марьям деп таккан. Аьелде онынъ куьшли, куйлы касиетлерин мага усатадылар, а мен болсам, онынъ баьри ерин де уьйкен тетейине усатаман, соьйтип келеяткан несилимиз тукымымыздынъ аьдетлерин, касиетлерин алдыга алып барадылар. Сол да уьйкен наьсип тувыл ма?
Руслан авылда анамыз салган уьйде яшайды, ер мен каьрлейди, сол тыныш тувыл иске Адильбекти де уьйретип койыпты, коьплеген йыллар ол «Уьйсалганский» СПК-ды басшылады. Тувган авылдан мен коьп йыллар артында кеткенмен, Руслан болса, анамыз салган уьйди таслап болмайды. Мен де балалыгым оьткен тувган уьйиме барсам, суьйинемен, завклы балалар куьлкисине толган азбар мени бир де мутылмас бала шагыма кайтарады.
Мен буьгуьн аданасымнынъ акында язбага ниетлендим, ким биле, белки, хабарым уьзик-уьзик болып, бир-бир ерлерде анъланылмай калмага да болады. Болса да, аданаслары бар хатын-кызлар мени анълар, меним хабарым буьгуьн бир де уьзилмес эм соьнмес байланыс акында – энъ де ювык эм аьзиз аданас пан карындас суьйими акында.
Аданаска энъ де ийги йоравларымды савкатлайман. Аьр дайым да ден савлык, тынышлык эм тыныклык йорайман. Меним юрегимнинъ диреги, сенинъ меним касымда аьр дайым болганынъды суьемен.
Г.Бекмуратова.
Суьвретте: Бекмуратовлардынъ аьели (суьврет 1971-нши йыл алынган).