Нариман авылдынъ артында, бес-алты шакырым ерде Айгыр-тоьбе авылы орынласкан эди. Мен 1930-ншы йыл сол авылда тувганман, мунда эки орам бар эди, орамлардынъ арасы кенъ эди, олар косылып, бир колхоз болган. Мунда меним атам Сулейман Арсланов председатель болып ислейтаган эди. Колхозга «Стаханов» деп ат бергенлер. Нариманда «Кызыл Караногай» деген колхоз бар эди. 1940-ншы йыл эки колхозды косканлар эм атам колхоз председателининъ орынбасары болып ислеп баслайды. Бизим аьел Нариман авылына коьшти эм мен мектебке 4-нши класска бардым.
1941-нши йыл дав басланды, давга аьдемлерди аькетип басладылар, хатынлар йылайдылар – аналары, аьлейлери. 1942-нши йыл болса ярайды деп ойлайман, авылда уьйкен калмагал болды, немецлер аьскерлери келеятыр деп хабар келди. Колхоз малларын – койларды, туварларды, атларды багувшылар явга калмасын деген ниет пен куьнтуварга карап айдадылар. Бир хыйлы заманнан сонъ маллар тенъизге етпеге туры деп хабар келди. Колхоз бузылды, аьдемлер йок, сога коьре биз эски авылымызга коьшип келдик, мунда аьли де аьдемлер яшайтаган эди.
Меним эсимде кыстынъ бир куьни, ерде кар ша йок эди. Кешелеп авылга бир коьп аьскершилер келди, олар алдыдагы орамда токтадылар. Сонъ олардынъ биревлери бизим уьйге келдилер. Етекши ким деп сораган болса ярайдылар, оларды меним атама йибергенлер. Келгенлердинъ биреви хатын эди, эр киси ога карап: «Мария Васильевна» деп айтатаган эди. Олар уьйге киргеннен алып, мен олардан коьзлеримди айырмадым, сонъ анам мени баска боьлмеге аькетип яткарды. Эртенъликте турганда, уьйде бирев де йок эди. Анам йылаганы эсимде, атам олар ман кеткен экен, йол коьрсет деп аькеткенлер оны.
«Энди атанъ кайтпас», – деп йылайды анам. Сав куьн биз тынышсызланып турдык, кас каралып, каранъа туьскенде, атамыз уьйге кайтып келди. Атамыздынъ келгенин билип, бизде авылдаслар йыйылдылар. Бизге келгенлердинъ бириси партизан отрядынынъ етекшиси Суслов болыпты экен. Сол заман ол Ставрополь крайынынъ обкомынынъ биринши секретари болган. Соьйтип, мен он эки ясымда ЦК секретари Сусловты коьргенмен.
1943-нши йыл колхоздынъ складында бийдай бар болган. Сав авыл ман бирге ойласып, сол бийдайды халкка пайламага токтастылар, соьйтип, аьдемлерге ашамага ас бар эди.
1944-нши йыл ашлык басланды, авыл яшавшылары ян-якка кеттилер. Шешен халкты Орта Азияга, Сибирьге айдаган сонъ, Шешен Республикасына кеттилер, онда аьжбидай коьп деп айтатаган эдилер. Сонъында, бир неше йыллардан сонъ, бизде яшав аьруьвленгенде, аман калганлар уьйге кайтып келдилер.
1943-нши йыл яз айында немецлер аьскерлери бизим районга кирип, Нариман авылга да келгенлер, олардынъ бир кесеги Терекли-Мектебке барып, сонъ кайттылар. Олар тетиклер мен Айгыр-тоьбеге де келдилер. Алды орамда бир уьш-доьрт уьйге барып, «яйко, яйко» деп сораганлар эм йорык Нариманга кайтканлар. Сол куьн ок олар Нариманнан кайтып кеткенлер. Оларга ызынъызга кайтынъыз деп буйрык келген деп айттылар биревлер. Дав йыллардан эсимде сондай эскеруьвлер калган.
М.Бальгишиева,
Терекли-Мектеб авыл ясуьйкени.
