Сирия. Кайбиримиздинъ яшавымызда, юреклеримизде бу элде болган оьзгерислер оьз ызларын калдырды деп айтсак, янъылыс болмас. Террористлер оьзининъ яман ойларын, идеологиясын таралтув ниет пен коьп куллык эттилер. Караклар бизим ясларымыздынъ, кызларымыздынъ басларын ялган «аьдиллик» пен айландырып, коьплердинъ басына сув куйдылар. Ислам динин оьз кара ислери мен кирлеп, неше бактыларды да буздылар. Дагестанлылар 1999-ншы йылда террористлердинъ шапкынлыгын йигерлик пен кайтардылар. Кыйынлы, канлы куьнлердинъ шайыты, журналист, согыс репортеры, «Шоьл тавысы» республикалык газетасынынъ бас редакторы, режиссер Эльмира Юнус кызы Кожаевадынъ Сирияда оьз яшавларын бузган ясларымыз уьшин яны авырымай болмады. Онынъ юрегиннен оьткерген кайгысын, авырувын биз режиссер салган «Алданганлар» деген документальли фильминде коьремиз.

Бу фильм Дагестан Республикасынынъ Информация эм баспа министерствосынынъ эм Ногай районынынъ Терроризмге карсы комиссиясынынъ коьтергишлеви мен салынган эм Дагестан Республикасынынъ Аькимбасынынъ етекшилеви астындагы АТК ман коьрсетуьвге макул этилинген. 2021-нши йылдынъ кырк кийик айынынъ 4-10-ншы куьнлеринде Туьрк элининъ уьш калаларында – Стамбул, Анкара эм Анталияда фильм коьрсетуьвлери оьтти.
– «Алданганлар» деген фильм, сырт эллерде ислейтаган ясларымызды алдатып, карак туьркимлерининъ сырасына киргисткенлери, кайтип олар Сирияда согысканы акында хабарлайды. Сол яслардынъ коьбиси оьлгенлер, аьлиги заманда олардынъ хатынлары, балалары Аль-Холь лагеринде, Ирак, Туьрк эллерининъ тутнакларында турадылар.
Быйыл коькек айында Туьркияда Россия посольствосында Россия ман биргелес ислевининъ ваькиллигининъ етекшиси Александр Сотниченко, фильмди туьрк тилине коьширип, Туьркия элинде коьрсетпеге мага маслагат берди. Туьрк тилине коьширмеге Дагестан Терроризмге карсы комиссиясы, айырып айтканда, Садрудин Керимович Бадрудинов коьмек эткен. Дагестан Республикасынынъ Аькимбасынынъ куллыгын кесек заманга юритуьвши Сергей Меликов ис визити мен Ногай районында болып кетти, ол бизим «Шоьл тавысы» республикалык редакциясына да келди, сол заманда мен ога Туьркияда фильмди коьрсетпеге ниетленетаганымды айттым. Республика басы сол проектти макул коьрди эм оьз куллыкшыларына оны коьтергишлев керек деп талаплады. Мен «Трезвая Россия» федераллык барысынынъ етекшиси Султан Хамзаевке спонсор коьмеги уьшин разылык билдиремен, – деп хабарлайды Туьркияда болган оьзгерислер акында «Алданганлар» фильмининъ режиссеры Эльмира Кожаева. Кырк кийик айынынъ 6-ншы куьнинде Стамбул каласынынъ маданият эм ярыкландырув бойынша Россия ман биргелес ислев ямагатшылыгынынъ Орыс орталыгында «Алданганлар» документальли фильмининъ экинши кесеги коьрсетилди.

Презентацияда Генераллык консульствосынынъ ваькиллери Антон Скворцов эм Михаил Каменев, солай ок Россия эм Туьркия эллерининъ «Диалог платформасы» ямагат организациясынынъ етекшиси, Дагестан Республикасынынъ халк артисти Ахмед Ахмедов, «Ногай» ямагат организациясынынъ председатели Дернеги Вейсель Демир, Стамбул университетининъ преподавательлери эм студентлери катнастылар. Фильм коьрсетилгеннен сонъ шыгып соьйлегенлер бу бек маьнели проект оьзининъ маьнелигин бир де йойытпаягын белгиледилер, неге десе терроризм Ювыктагы Куьнтувар, Азия эм Европа эллеринде яйылып турады. Солай ок бу фильмди окув ошакларынынъ студентлерине коьрсетпеге керек деп маслагат берилди. Орыс орталыгынынъ яслар боьлигининъ ваькили Эврен Ахмедов фильмнинъ студентлер арасында коьрсетуьвин уйгынламага борыш алды.
Анкара каласында кырк кийик айынынъ 7-нши куьнинде «Алданганлар» фильмин карамага Александр Сотниченкодынъ шакырувы ман бир неше халклар ара организацияларынынъ ваькиллери, туьрк жандармерия куллыкшылары, Туьркияда яшайтаган дагестан диаспоралар, мунда окыйтаган россия студентлери, бизнесменлер келдилер. Шарада Туьркияда Дагестан ямагатшылыктынъ председатели Яшар Оз, онынъ орынбасары Фатин Дагчинар, посольство ваькиллери Николай Пивкин эм Сергей Романов, ТЮРКСой организациясынынъ генераллык секретарининъ коьмекшиси Джавид Мовсюмлю, Туьрк-Россия дослыгынынъ ямагатынынъ председатели Эрол Угурлу, «Ногай Дернеги» организациясынынъ етекшиси Джемиль Сутбаш, халклар ара организацияларынынъ, ердеслер ассоциациялар агзалары эм «Россия буьгуьн» МИА корреспонденти А.Паланченко катнастылар.
Фильмди бек кызыксынып карадылар, аьр бир соьйлеген аьдем карак туьркимлерининъ сырасына алданган коьп яслар кирип калатаганын айттылар. Туьркия эли сол оьзгерислердинъ энъ де ортасында болып калды, неге десе карак туьркимлер туьрк калаларыннан Сирияга карап кеттилер. Аьлиги заманда япсар ябылганы акында миграционлык службасынынъ ваькили Алок Яваз билдирди. Оьз ойлары ман боьлискенлердинъ арасында Яшар Оз да бар эди, ол фильмнинъ авторына, коьрсетуьвди уйгынлавшыларына савбол айтты. Онынъ айтувы ман, фильмде коьтерилген сорав баьрисине де ортак болады, терроризмге карсы турувда баьри эллер де биргелесуьв керек. Джемиль Сутбаш Россияда яшайтаган ногайларга исси саламын йиберди эм Эльмира Кожаевага тезден Дагестан ногайларынынъ интеллигенциясынынъ ваькиллери мен онлайн-йолыгыс болаягы акында билдирди. Эки як макулласып, бу шарады «Шоьл тавысы» республикалык газетасынынъ 90 йыллык мерекеси мен байланыстырмага токтастылар. Экинши куьн фильм Анталия каласында Москва халклар ара мектебининъ окувшыларына коьрсетилди. Окувшылар кызыксынып карадылар фильмди, сонъ олар оьз ойлары ман боьлистилер.
Фильм авторы, режиссеры, Россия Журналистлер союзынынъ агзасы, ДР ат казанган маданият куллыкшысы, «Шоьл тавысы» республикалык газетасынынъ бас редакторы Эльмира Кожаева окувшыларга Дагестан тарихи бойынша дерис озгарды. Ол республикадынъ белгили аьдемлери акында хабарлады.
– Мен окувшыларга данъклы ердеслеримиз Расул Гамзатов, Кадрия Темирбулатова, Сраждин Батыров, Муса Манаров, Магомед Толбоев, Хабиб Нурмагомедов, Альберт Батыргазиев эм баскалар акында айттым. Мен ойлайман, окувшыларга бек кызыклы эди бизим тарихимиз акында билмеге. Бек ийги, билимли балалар ман йолыгыс оьтти. Олар белгили болган «Турналар» деген йырды йырладылар, яттан сол йырды билгенлери мени бек сейирсиндирди. Мектебтинъ куллыкшысы Александр Бабаев Дагестан акында окувшылар билгени кайдай аьруьв экени акында айтты. Анталия каласында 2013-2016-ншы йылларда Туьркия элинде посол болып ислеген эм суьвретлер выставкасынынъ ашылувында оьлтирилген Андрей Карловтынъ атындагы музей ашылган. Музейде онынъ байыр затлары салынган, – деп хабарлайды Эльмира Юнус кызы.Эльмира Кожаева Туьркия элинде халклар ара Москва мектебине Расул Гамзатовтынъ эм Кадриядынъ китаплерин савга этти. Россия халкларынынъ музейине фильм авторы Терекли-Мектебтеги саниятлар мектебининъ тербияланувшыларынынъ коллары ман этилинген кийгизди савкатлады.
Туьркия элинде болып, Кадрия атындагы орамына бармай болмады Эльмира Юнус кызы. Ол Ялова каласында Кадрия проспектине барды. Мунда ол кала мэри Мустафа Алтыншаш пан йолыгысты.
– Проспект кайдай ыспайы. Орам Мрамор тенъизине аькеледи, проспект пен тенъизге оьз сувларын кишкей йылга алып барады. Мени кишкей сокпак тувра тенъизге аькелди. Меним эсиме Махачкала каласында да Кадрия яшайтаган уьй Каспий тенъизи янында болганы туьсти. Сонда да кишкей сокпак пан Кадрия эртенъликте тенъиз ягасына баратаган болган деп айтадылар коьргенлер. Сонынъ да бир маьнеси бар болса ярайды деп ойлайман. Тезден Кадрия проспектинде ногай скульпторы Кошали Зарманбетов пан ясалган шаирдинъ бюсти салынаяк, – деп айтады Эльмира Кожаева. Айтып озайым, Эльмира Юнус кызы коьплеген йыллар белгили шаир кызы Кадриядынъ яратувшылыгы ман кызыксынады, онынъ акында «Кадрия» деген фильм де салган.
Туьркия элинде болып озган шаралар бек маьнели эм аьлиги заманга бек келисли деп ойлайман, неге десе терроризм мен куьресуьвде баьри халклар да бир тил болув керек, тек сол заман бизим яслар карак туьркимлер сырасына кетпес, эм савлай дуныяда тынышлык болар.
Г.Бекмуратова.
Суьвретлерде: Туьркияда «Алданганлар» фильмининъ коьрсетуьвлери.