Балалар кишкей заманда, ойлаймыз, тез оьсип, мектебке барса экен, болса да бала оьскен сайын, онынъ акында каьр шегуьвлер де оьседилер. Соны ман бирге бизим юреклеримиздинъ авырувы, тынышсызланувымыз да оьседи. Кайдай аьдемлер мен катнасар экен, оьзи кайдай аьдем болар экен деп ойланамыз.
Саьбийди тербиялав – кыйынлы ис, увыл болса, мага коьре, боьтен де кыйынлы. Олардынъ эбин тавып, айлак та оздырмай, оьткермей, тербиялав керек. Мага коьре, кызлар ман тыныш, кеделер болса, оьз менлигин бала заманда коьрсетпеге суьедилер, уьйкенсип, бир-бир заманларда ата-анадынъ айтканын тынъламай коядылар.
Мен куллыкка бараяткан заманда, Баьтирлер Аллеясына киретаган капыдынъ касында бир-эки оьспирлерди коьремен тез-тез, мектебте окыйтаганлары коьринип туры, олар яде танапыста, яде дериске бараяткан мезгили. Туьтетип, биревден де ийменмей, туьтин тартадылар. Мага, оларга караганда, оьзиме аькис болады, бир кере: «кеделер, аьли де эрте тувыл ма?» деп сорадым, ама явап алып болмадым. Сонъ, кене де силкилеп явап бермегенине суьйинип, оьз йолым ман бардым. Булар туьтинге акша кайдан алады экен деп ойладым да, сонъ мектебте аш болып кояр деп, баьримиз де балаларга акша беретаганымыз эсиме туьсти. Анасы увылына аш болмасын деп берген акшага олар ден савлыгын бузатаган сигаретады алып тартадылар.
Баьримиз де яс болганмыз, мени мен бирге окыган кеделер де туьтин тарткандыр мектебте, болса да, буьгуьнлерде бу ис маьселеге айланган заманлар да болады. Мен ойлайман, бизим заманымызда кеделер туькеннен барып алмагандыр туьтинди, атасыннан, агасыннан бир-эки сигарета коьрсетпей алгандыр, аьли болса баслапкы класстынъ балалары мектебке аькелип, сатадылар деп айтадылар. Ким айтады десенъиз, балалар оьзлери. Аьлиги заманда электрон сигарета бар экен, соны бир-бирисиннен балалар сатып аладылар. Бу сигарета колай да тувыл, биревин 500 маьнетке сатадылар, акшасын картага таслайдылар. Бу ерде меним сейирсинуьвим ягасыннан шыгув тувыл, кайдай бир ашувланувга айланды. Бириншилей, аьли де акшадынъ сыйын да, кайтип табылатаганын да билмейтаган саьбийлерге карта неге тарык? Экиншилей, баслапкы классларда окыйтаган балага 500-1000 маьнет акша неге бередилер ата-аналар?! Мен йиенлериме, мектебте бир зат алып ашарсыз деп, 100-200 маьнет акша берсем, ата-аналары акырадылар, сен оларды яман уьйретесинъ деп. Ата-аналар 1000 маьнет акшады балалары кайда шыгарады экен деп ойлайдылар ма экен?
Акша картады балаларга 6 ясыннан алып ашпага ярайды. Аьруьв, эгер сондай зат балаларга кулланмага онъайлы болса, ыхтыяр сизики, ама сол акшады тергев керек ше. Бар сондай карталар, 300 маьнеттен артык бала шыгарып болмайды, тыйдажылык салмага боладыша соьйтип. 6 ясыннан 14 яска дейим балаларга ашылган карта ясуьйкеннинъ картасына байланады деп айтадылар. Мынълап акша не уьшин туьскенин саьбийден сорамайтаган ата-аналарга сейирим келеди. Акша берген сонъ, сол акшады кайда шыгардынъ деп юмада бир кере сама тергев керек. Соьйтип, саьбийлерди акшады карап шыгарып уьйретпеге болады. Баслапкы класслардынъ окувшылары предпринимательлик аьрекети мен каьр шеккенин де макул коьрмеймен. Олар электрон сигаретады кайтип кулланатаганын да билмейтаган болса ярайды, ама оларды тенълери арасында сатув – дурыс ис тувыл. Ата-аналарга сак эм сезгир болув керек.
Специалистлердинъ айтувына коьре, электрон сигаретада туьтин йок эм ол зарар аькелмейди, оны тарткан уьшин де демби закон бойынша коьрилмейди. Сол да тынышланмага себеп тувыл. Балаларымыз буьгуьн электрон сигарета тартса, танъла туьтини бар сигаретага шыгар. Белки, Алла бермесин, яман наркотиклерди де тартып карамага суьер. Сондай зат болмасын деп, мектебте де, уьйде де алдын шалув куллыклар юритуьв керек.
Бизге дени сав несил оьстирмеге – энъ де биринши борыш.
Г.Бекмуратова.
