Белгили француз язувшысы Поль Брюла «Баьтир болув уьшин бир такыйка да таман, ама тийисли аьдем болув уьшин сав яшав оьмирди тийисли кепте оьтуьв керек», – деген. Бу соьзлер бизим авылдасымыз, ис ветераны Эльмурза Союн увылы Саитовтынъ яшавына да келисли деп айтар эдим. Онынъ яшавынынъ хыйлы кесеги, ис оьмири оькиметимиздинъ, элимиздинъ парахатлыгын саклавга берилген, тагы бир кесеги болса, ол да яваплы куллыкка – Ногай муниципаллык районынынъ Ямагат палатасын басшылавга багысланган.
Аьли элли йылга ювык заман Эльмурза Саитовтынъ ис аьрекети тувган Ногай районынынъ яшавы эм тарихи мен байланыслы. Ол оьзи де кенъ яйылган Ногай шоьллигининъ Сары-Сув авылында 1953-нши йылдынъ 12-нши февралинде тувган. Онынъ яшав йолы сол йыллардагы коьп яслардынъ яшав йолларына усаслы. 1975-нши йылда Орджоникидзе каласындагы Тав авыл хозяйстволык академиясын окып кутарып агроном кесписин алган. Сол кеспи бойынша ол Совет Аьскер сырасына кеткенше эм оннан кайтып келген йылларда ислеген. 1976-77-нши йылларда Приморский районынынъ Спасск-Дальний каласында аьскершилик парызын толтырган. 1978-нши йылдан 2000-ншы йылга дейим алдынгы СССР КГБ, аьлиги заманда Россия ФСБ сырасында оперуполномоченный, сонъында боьлик етекшиси болып куллык эткен. Муннан сонъ Эльмурза Союн увылына 2000-ншы йылдан 2011-нши йылга дейим тагы бир яваплы ис борышты – Ногай район етекшисининъ биринши орынбасары куллыгын толтырмага туьскен.
Аьлиги заманда ол тийисли тыншаювында болса да, 2015-нши йылдан алып Ногай районынынъ Ямагат палатасынынъ председатели болып ислейди.
Онынъ атасы Союн, анасы Сакинат Ленин атындагы совхозында куллык эткенлер, аьелинде 9 балады асырап оьстиргенлер. Эльмурза сол уьйкен аьелдинъ энъ уьйкени болган эм сога коьре ога эртерек катпага, ата-анасына коьмекши болмага туьскен.
Эльмурза Союн увылын бизим районда коьп ягыннан КГБ, сонъында ФСБ куллыкшысы деп таныганлар. «Бизим баьри исимиз патшалыгымыздынъ кавыфсызлыгын беркитуьвге, патшалык сырын саклавга, куьнбатар спецслужбаларынынъ, США эм баска эллердинъ бузув орталыкларынынъ идеологиялык диверсияларына карсылык этуьвге каратылган эди. Соны ман бирге ерли власть организацияларынынъ ямагат пан косылып, аьдемлерде патриотизм сезимин тербиялав, миллетлер ара эм динлер ара макуллыкты беркитуьв бойынша план ман белгиленген ислер юритилген», – деп эскереди Э.Саитов.
Совет йылларында шет эллерде бир неше газеталар ман журналлар уьшин кавыфсызлык службасынынъ куллыкшылары айырым информациялар аьзирлеп йиберетаган болганлар. Не заттынъ акында десенъиз, айтпага, ногайлардынъ ис несиллери, интернационаллы аьеллер, районнынъ социал-экономикалык етимислери, халктынъ яшав аьллерин ийгилендируьв акында. Халкымызда «Эр кадирин эл билер» деген тувра соьз бар. Сол себептен аьдемнинъ элине эткен кыйыны, исине берген талабы билинмей калмайды. Эльмурза Союн увылы солардынъ акында айтпага суьймейтаган аьдем. Ол оьз билимин эм талабын элине савга уьшин бермеген. Болса да эли коьпйыллык намыслы эм минсиз иси уьшин ога айырым патшалык савкатларын тапшырган. Солардынъ арасында ол «За отличие в Вооруженных Силах РФ» медалининъ 3-те дережелери мен, «70 лет ВЧК КГБ СССР» сый белгиси мен, 1985-нши йылда Москвада болып оьткен Савдуныялык яслар эм студентлер фестивалин канагатлаганы уьшин СССР КГБ председатели атыннан Разылык хаты ман савгаланган. Оннан баскалай, Эльмурза Союн увылы Дагестан Республикасынынъ яс-явка насихатшысы деген сыйлы аттынъ да иеси.
2015-нши йылдан алып районнынъ Ямагат палатасынынъ председатели болып власть пен ямагат арасында байланысты беркитуьв бойынша ис борышын толтырып келеди. Ол зат районнынъ социал-экономикалык оьрленуьвин армаган арттырувга йолды ашады. Ямагат палатасында 2 аьдемнен 2 ямагат куьплери туьзилген. Олар ерли маьнелиги болган йолларды ярастырув, авыл ерлерин коьрклендируьв эм с.б. ислерди тергемеге борышлы. Ямагат палатасынынъ агзалары район администрациясы эм авыл поселение администрациялары ман тар байланыс тутадылар, районнынъ эм авыллардынъ социал-экономикалык соравларын шешуьвде белсен катнасадылар. Эльмурза Союн увылы оьзи буьгуьнлерде миллетлер ара катнасувлары, терроризм идеологиясына карсылык этуьв тармагында алдын шалув куллыкты юритуьв, муниципаллык программаларын толтырув, мобилизация бойынша согыска шакыртылганларга эм олардынъ аьеллерине коьмек этуьв бойынша тергев юритетаган 11 муниципаллык комиссияларынынъ эм советлерининъ сырасында куллык этеди. Соны ман бирге Ямагат палатасы оьсип келеяткан несилди патриотизм эм интернационаллык яктан тербиялав куллыгына да айырым маьне береди.
Эльмурза Союн увылын Ногай районында билимли, оьзининъ исине де, соьзине де яваплы, аьр заман да аьрекетли, йигерли, шынты эр касиетли, йолдасларына алал аьдем деп биледилер. Ол район бойынша оьткерилетаган баьри де маьнели шараларда катнасады, кайсы бир йыйында, кенъесте, депутатлар сессияларында оьз ойын айтып эм яклап та болады. Бирер заманларда, оьзи айтканлай, кайбир ойлары биревлерге ярамайтаган да болар, ама ол дайым да акты ак, карады кара деп айтып келген. Эльмурза Союн увылы коьп йыллардан бери районымыздынъ, райондагы коьшимли малшылык ерлерининъ дурыс кулланувы акында соравды коьтерип эм сонынъ шешилуьвин яклап келеди.
Ясуьйкеннинъ яны солай ок тувган ногай тилимизди саклав уьшин де авырыйды. Ол, йыл сайын да, деп айтар эдим, райондагы авыл мектеблерин ногай тилинде окув китаплери мен канагатлав соравын да таймастан йыйынларда, йолыгысларда коьтерип келеди. «Бизим ногай тилимизди саклав соравы ол да маьнели маьселелердинъ санына киреди. Сонынъ уьшин халкымызды бирлеспеге, ортак куьшимиз бен тувган тилимизди куьн сайын кулланув, таралтув эм аявлавдынъ сыйын коьтерейик деп шакырув этемен», – деген ойын айтады Э.Саитов.
Заман деген баьримизден де куьшли. Аьдемге деп йиберилген оьмир тез оьтип барады. Эльмурза Союн увылына буьгуьнлерде тувганлы 70 йыл толады. Сол йыллардынъ ишине балалык, яслык, яркыраган йигит шагы, самайды агартып эсли болган заман вакыты бирининъ артыннан бири йыйылганлар. Булар баьриси де – онынъ яшав бактысы эм солар бирге косылып Эльмурза Союн увылынынъ ким экенин коьрсетедилер.
М.Ханов.
Суьвретте: Эльмурза Саитов.
