Аьр аьдем, оьзек те, наьсипли болмага суьеди. Ама боламыз ба баьримиз оьз наьсибимизди туьзип? Биревлер яшав маьнелигин эм наьсипти суьйикли исине толысынша берилип куллык этуьвде, оьз мырадын яшавга шыгарувда коьредилер. Ама исте кайдай етимислер казанувга етиссе де, аьр аьдемге байыр наьсип деген бек керек зат.

Бирерде ойлайсынъ: оьз уьйимде мен оьз бактымнынъ иеси, оьз ошагымда мага бек енъил. Ама, коьбисинше, сол енъиллик авыр затка айланады. Оьз уьйинъде ювык аьдеминъ мен ийги катнаслар туьзип бажармасанъ, себеплер излестирип, онъайсыз эм яман аьллерди куьналеп болмайсынъ. Куьнади оьзинъ-оьзинъде излестируьв керек. Ама сол затты этип болатаганлар коьп тувыл.
Аьел деген эки аьдем ара тувган сезимлер негизинде туьзиледи. Тек оны, курувшы уьй салгандай этип курмага, бавшы бав оьстиргендей этип оьрлендирмеге керек.
Бу тарих юрек тоьринде ашшы сезимлер тувдырып, хыйлыдан бери мени тынышсызландыратаган эди. Бир яктан, оьзек те, ян косаклар яшавына кириспеге, олар ара тувган сезимлер дуныясына тоьреши болып болмайсынъ. Эм бу байыр бакты ямагат уьшин кызыклы тувылдыр деп те ойлаган эдим, ама сонъында: «Неге ол оьз наьсибин туьзип болмаган экен, себеби не экен?» – деген соравлар тувды ойымда.
… Савлай яшав оьмири бойынша ол балады ялгыз оьстирип тербиялаган «ялгыз ана» дегеннен коркатаган эди. Оьзининъ тувган авылында ол баласын байсыз тапканын, кимнен тапканын билетаган эдилер, ама бир де бирев де айыпламаган оны. «Оьзи билетагандыр, Кудайдынъ язувы солайдыртагы, – дейтаган эди биревлер. Оьзи ол, мага коьре, кыйналмайтагандай эди. Бар ша кыскаяклылар арасында, оьзлерин « оьз эрки мен ялгыз ана» деп, яшав оьмирин балады асырап оьстируьвге багыслайтаганлар. Кыйын болды ога баласын балалар бавына ерлестиргенде: мунда баладынъ тувганы акында шайытлама керекти, а онда атадынъ аты белгиленмеген, орынында сызык салынган. Кедеси де уьйкен туькен касыннан оьтеятканда, эр кийимли манекенди коьрип: «Алтагы мага соны сатып атам орынына», – дегени юрегин авыртты. А ол, эри, белки бир де онынъ бузылган яшавы эм баладынъ бактысы акында эсине алмаган да болар. Эм аьли баска ман яшап, баскага йылы куьлемсиреви мен карап, яшайтагандыр. Оьзек те, эри бек аьруьв аьлде: ярасык ян косагы, аьел онъайлыгы. Эм тек бир сол ойдан онынъ юрек тоьри сувыклыкка оралады.
Соннан бери 30 йыл оьтти. Эм мине энди 29 ясына толган, йогары окув ошагында окып, кеспи алган кедеси, оьзининъ наьсипсиз балалыгын эсине туьсирип, тувган атасын излемеге токтасты. Ыхтыяр саклав куллыкшыларынъ ярдамы ман адресин билип, занъ согув ман соьйлемеге токтасты. Эм мине ога явапка: «Неге керек бу йолыгыс? Маьнеси бар ма?» – дегенди эситти. Сонъ телефонды анасынынъ колына ыслатты, а ол: «Кеденъе сен материаллык яктан коьмек этпединъ. Ама атасын коьрмеге онынъ ыхтыяры бардыр, эш те. Мен савлай яшавымды сенинъ кеденъди тербиялавга бердим…» – деди. Эрин соьйтип намысландырмага шалыскан кыскаяклы энди онынъ куллык этетаган ерине шагынып хат язбага токтасты. Бу ерде « баьри зат ийги сезимлерден басланды ма экен» деп, ойлайсынъ, эгер ойында ол коьз алдына атасы ман увылы бир-бирине кушак яйып йолыгысканын келтирип, энди оны яманлап шагынмага токтасса. Ама бу ерде кайтип айтсак та, мага коьре, ана ман кедеси – кыйналган, ыза коьрген аьдемлер.
Аьдем яшаган шаклы онынъ баскалар ман катнасувында коьп затты туьрлендирмеге, туьзетпеге болады. Аьриси, менимше, оьз куьнасин билмеге керек. Ама бу эр киси бу яктан бир абыт та этпеди. Оьзининъ ян парахатлыгын бузбага суьймеди ме? Оьзининъ минсиз яшавына тат тийгисткиси келмеди ме? Белки, ол кедеси мен йолыгыспага суьймей, оны тасладым, оьз бактымнан сызып тайгыздым деп ойлайма? Йок, тасламады, а йойытты ол кедесин, эм соны ман оьз бактысынынъ ийги болып туьзилгенине шексинуьв тувдырды. Бу ерде анълав кыйын: согыс йылларда бир-бирисин йойган аьдемлер сав яшав оьмири бойынша излестируьв куллык юритедилер, ойлардан кешелерде уйкламай, аьли болса саппа-сав, оьзи табылган кедеси керек тувыл ма? Керек пе бу ерде атасын намысландырув, эгер онынъ намысы 30 йыл узагында уьндемеген болса? Бу ерде менде тагы да бир сорав тувды: «Кыскаяклыга энди эриннен оьш алмага керек пе?. Меним ойымша, баьри заманларда да толмаган аьеллер болган. Тек сонынъ уьшин кыйналув керек пе? Аьдемге яшав бир кере бериледи, ол кыска, ама кызыклы. Ана деген ялгыз тувыл, а эгер ол ялгызлыкты оьткир сезетаган болса, кайдай ана ол? Энди 30 йыл оьткенде, кыскаяклы эриннен оьш алмага токтасты. Ойланды ма экен? Оьш алув ман ян парахатланмайды, юрек сызлавы токтамайды. Оьзек те, оьпкелев дегенди кешируьв кыйын. Ама кеширмей, ян тоьринъде ашувлы сезимлер тувдырып, солар ман бийленуьв оннан да яман тувыл ма? Оьш алув деген авырувды енъиллетпейди, ол яман сезимлер, янъы авырув тувдырады. Менимше, сени оьпкелеткен аьдемнинъ ийги ягын коьруьв керек, неге десе бу ерде соьз бир заманда биз суьйген аьдемимиздинъ акында айтылады, оны ман катнаслар туьзгенимиз акында.
Озган, ушыраган суьйим сезимин оьш алув ман бирев де кайтарып болмаган, оьпкеди мутып, ога эс этпей, кеширим тилев деген аьлемет затлар тувдырган. Айтылады ша халк арасында, «яман соьз аьдемди диннен шыгарар, ийги соьз йыланды иннен шыгарар» – деп.
Л.Эльгайтарова.