Ол замандагы «Шоьллик маягы» газетасынынъ редакциясына хабаршы болып куллык этпеге деп мен 1990-ншы йылдынъ 5-нши апрелинде келгенмен. Экинши куьн ок та мени Ленин атындагы совхозына кой козылав ислери акында язбага деп командировкага йибердилер, неге десе мен муннан алдын 1987-нши йылдынъ язында студент таркавларымда редакцияда ислеп кеткен эдим.
Бу йол да мени редакциядынъ авыл хозяйство боьлигине хабаршы этип беркиттилер. Боьликти сол йылларда сонынъ хабаршысы болып 1978-нши йылдан бери ислейтаган билимли, оьнерли, айтылган ногай шаир Магомет Янмурза увылы Кожаев етекшилейтаган эди.
Авыл хозяйство боьлиги сол йылларда редакциядынъ энъ яваплы боьликлерининъ бириси эди. Йыл басланувы ман бирге боьликтинъ етекшиси эм сонынъ эки хабаршылары да район ериндеги хозяйстволарга катнап, мал кыслав шагы калай аьлде оьтуьви акында газетага номерден-номерге иркуьвсиз макалалар аьзирлеп турганлар. Язлыкта кашан да кой козылав, сакмал, яздынъ басланувы ман бирге кой кыркым, пишен шалув эм аьзирлев, аслык йыюв ислери бирининъ артыннан бириси токтавсыз юритилип барганлар. Районымыз соьйтип эл мен бирге уьйкен ис казаватында аьрекет эткен.
Магомет те, онынъ хабаршылары да, сонынъ уьшин аьр юма сайын аьне яде мине совхозга ис командировкасы ман барып юргенлер. Ол да аз десенъиз, аьр ай сайын КПСС район комитети район авыл хозяйство управлениесининъ специалистлери мен бирге баьри район хозяйстволарына да рейдлер озгарып турган. Оннан баскалай, авыл хозяйство ислери мен байланыста озгарылатаган коьплеген йыйынлар акында айтпа да кой. Магометти мен редакцияда куллык эткенше таныйтаган эдим. Сол таныслык сонъында калай ювык таныслыкка айланганы акында бир хабар айтайым. 1983-нши йылдынъ куьзинде мен аьскер сырасыннан кайтып келдим. Келгенли 1-2 юмадан сонъ мен ол заман яс, 21 ясымда, ерли шаир акайларды хаьтерлеп кирип шыгайым деген ниетим мен Мурат Авезовтынъ, Солтанбек Аджиковтынъ эм Магомет Кожаевтинъ уьйлерине бардым. Магометтинъ уьйи ол заман Нариман авылында эди. Ога бараяктынъ алдында мен авылдас эркеклерден эр аьдемге кайдай савга алып бармага болады деп сорастырдым. «Эр кисиге энъ де ийги савга – бир ярым аракы!», – дедилер мага танысларым.
Соны ман туькеннен бир сисе аракы алып (ол заман аракы колай, 5 маьнет эди) биринши кере Магометтинъ уьйине бардым. Ол меним дорбага орап, койныма ясырып аькелген савгамды коьргенде: «Сен неге соьйтип кыйналгансынъ, бир зат та алмай келсенъ», – деди мага йылы куьлемсиреп. «Таза юрегимнен аькелген таза савгам», – дедим мен (ол йылларда аракы ушыны ман да таза эм сапатлы эди), соны кайтарып аькетпеегимди билдирип. Магомет меним йигеримди йыкпага суьймеген болар, савгамды оьзинде калдырды. Биз хабарластык, олтырып ас иштик. Кайтаякта, Магомет мага аракы аькелген дорбамды толтырып бир хыйлы совет шаирлерининъ китаплерин тиеди.
Сол йолыгыстан 10 йыл оьткен сонъ, 1993-нши йылдынъ басында ол газетадынъ бас редакторы этилинип беркитилди. Биз: коьшируьвши Рашид Ораков, Магомет Кожаев эм мен бир кабинетте олтырып ислейтаган эдик. Магомет редактордынъ кабинетине коьшкенде, Рашид Эсманбет увылы мага: «Эй, Ханов, сен Магометтинъ столына олтыр, ол уьйкен эм эки тумбалы», – деген маслагатын берди. Мен соьйтип эттим. Маскарашы Рашид бир куьн кабинетимизге бир неше ис йолдасларымыз йыйналганда: «Бу столда олтырганлар бас редактордынъ кабинетине коьшедилер, ким биледи, белкиси, Ханов та бир заман коьшер», – деп ямагатты куьлдирди.
Магомет Янмурза увылы газетамызды етекшилеп баслаган 90-ншы йыллар сав элимиз эм халкымыз уьшин авыр йыллар эди. Баьри заттынъ да баалары куьн сайын оьсетаган эдилер десем де соьзимде хаьте болмас. Кыйын акымызга болса, арада бир каьпиклер косылады, ол да аз десенъиз, соны да 3-4 айлап алмай кыйналамыз. Соннан 10-15 йыллар оьткен сонъ, эндигиси 2000-ншы йылларда, Магомет бир кере янъыйыллык сыпырамыз артында олтырганда сол 90-ншы йыллардынъ басында туькеннен 1 килограмм сарымай сатып алмага да кыйын акымыз етиспейтаган заман да болып оьткенин эскерди.
Токсаныншы йылларда типографияда аьли де эски техника эди. Ол да йыйы сынады. Бирерде Махачкаладан уста келип ясап, кери кайтып Махачкалага етпей турып, линотиплер тагы токталатаган эдилер. Сол йылларда газетамызды Кизлярда, Тарумовкада, Бабаюртта, Махачкалада, Избербашта да йыйнаттырып эм баспалатып юрдик. Сондай кыйынлыкларга карамастан, ана тилимиздеги ялгыз бир газетады аман сакладык. Коллективтен бир аьдем де кырга ислемеге кетпеди. Ол Магомет Янмурза увылынынъ, ногай баспа куллыкшыларынынъ уьйкен яшав йигитлиги болады. Бу йыллар газетадынъ бактысында, мага коьре, кыйынлы вакытлардынъ бириси эди, ама онынъ бас редакторы Магомет Янмурза увылы эм коллективи сол авыр куьнлерди намыслы кепте оьттилер демеге болады. Коллективте ис нызамды йорыкластырувга, производстволык аьрекетти арттырувга илгери абытлар этилди, яваплык оьсти.
Токсаныншы йыллардынъ ызында куллыгымыз онъланып баслады. Эсимде, 1998-нши йылда биз газетады шыгарув планын 100 процентке толтырдык. 1999-ншы йылды да соьйтип битирдик. Янъы 2000-ншы йылдынъ апрель айыннан алып газетамыз компьютерлер аркасы ман йыйылып, верстка этилинип баспаланувга коьширилди. Редакциямыз, коллективимиз уьшин ол зат революцияга тенъ туьрленис эди. Аьдемнинъ оьмирине мык кагылмаган, йыл артыннан йыл авысып оза береди. Савлайы Магомет Янмурза увылы ана тилде шыгатаган газетадынъ куллыгына, яслай янынынъ ярык саьвлеси себилген йолына 43 йылдан артык заманын берди. Ол етекшилик эткен заман кесегинде (1996-ншы йылда) газета район дережесиннен республикалык статусына дейим коьтерилди.
Магомет Янмурза увылынынъ аьрекети мен 2001-нши йылда ногай тилинде шыгарылатаган биринши газетамыздынъ 70 йыллык сыйлы мерекеси шатлыклы аьлде байрамшыланды. Сол йыл ога коьп заман узагында баспа тармагында уьстинликли яратувшылык куллыгы уьшин Дагестан Республикасынынъ Госсоветининъ Указы ман республикадынъ ат казанган маданият куллыкшысы деген сыйлы ат берилди.
…Дуныямыз арба тегершиги кимик акырын, ама иркуьвсиз айланып барады. Йыллар аьдемнинъ ясына яс косып озадылар, яшавымыздынъ бир вакытын алып кетип, кезеклисин аькеледи, эллерди туьрлендиреди, тавларды авдарады. Оькинишке, газетамыздынъ 90 йыллыгына багысланган бу номер дуныя ярыгын коьргенше, Магомет Янмурза увылы дуныядан тайып кетти… Болса да онынъ акында «тайды» деп биз бир заман да айтып болмаймыз, неге десе ол бизи мен аьр бир ис куьнимизде, алдыга салган аьр бир ниетимизде эм язлыкта йылы ерге туьсеек урлык язда берекетли онъыс болып бизге кайтаяктай, аьр бир бизим байрамларымызда эм яхшылыкларымызда оьз йырлары ман бизге кайтып тураяк.
М.Ханов.
