Мине тагы да бир окытувшылар байрамы ювыклайды, ол бизим энъ куванышлы куьнимиз. Нешаклы аьлемет сыдыралар багысланганлар окытувшыдынъ баьтир исине. Окытувшыдынъ кесписи дайым да йогарыда болган, неге десе онынъ алдында балага тек билим берип калмай, тийисли тербия, нызам берип, оны яшавдынъ уьйкен йолына шыгармага туьседи.
Ама буьгуьнги окытувшыларымызды оьрметлегенде, сыйлаганда, биз артымызга карап, районымыздынъ билим тармагын оьрлендирген ис баьтирлерин да эске алмага борышлымыз. Буьгуьн мен калемимди колыма алып, тарихимизде ярык, саьвлели ыз калдырган уьйкен аьриптен аты айтылмага тийисли муалим акында язбага онъландым. Ол Джумакаев Вахбий Елакай улы. Ново-Ленин, бу куьнлерде Эдиге атлы авылымыздынъ мектебининъ биринши директоры болган аьдем. Ол 1936-ншы йыл коькек айдынъ 5-нши куьнинде Маштак куйы деп аталган авылда тувган. Бу куьнлерде ясуьйкенлер болмаса, яслар ондай авыл болганын да билмейдилер. Елакай ман Баалы Джумакаевлердинъ алты баласы болган, Вахбий энъ кишкейи.
Бала заманыннан алып билимге талпынган Вахбий Джумакаев оьзининъ алдыдагы яшавын окытувшы этип коьрип, авылдасларын йыйып, кардаш балаларды йыйып, оларга ойын дерислер этетаган болган. Мектебтен сонъ Грозный каладынъ педагогикалык институтынынъ филология факультетин битирген. 1958-нши йылдынъ сегизинши сары тамбызында Янъы авылдынъ авыл клубынынъ басы болып салынган. Онда бир йыл ислеген сонъ, Вахбий Елакай улын Ленин авыл клубынынъ етекшиси этип шакырганлар. Сосы маданият тармагында ислеген йыллары акында ясуьйкенлер суьйип айтадылар, кайтип олар Вахбий Джумакаевтинъ етекшилеви мен туьрли сценкалар салып, сахналарда коьрсеткенлерин, кайдай йырлар йырлаганларын.
Оннан сонъ Б.А. Кельдасов — белгили инсанымыз, ол йыллар Карагас авыл мектебинде директор болып ислейтаган болган, оны оьз мектебине завуч этип шакырады. Бизим Карагас авылымыздынъ ясуьйкенлери Вахбий Елакай улын, орыс тилден келген окытувшысын, куьни буьгуьнге дейим де йылувлык пан эскередилер.
К. Сатырова, Дагестаннынъ ат казанган окытувшысы: «Вахбий Елакаевич эдаплыкка уьйкен маьне беретаган эди. Кызлар, шашларынъызды манълайынъызга туьсирменъиз, окымага быршав берер, манълайынъыз ашык болсын. Узын шаш кыздынъ сыны. Йигитлер йигерли болмага керек. Билим баьрине де бек керек. Билимсиз аьдем канатсыз кустай!»-дейтаган эди деп эскереди. Авылымыздынъ ясуьйкени Касбике-абайдынъ соьзлери: «Окытувшымыз эсимде ярык келбетли болып калды. Бавырмалы, аьдем кадирин билетаган, юмарт аьдем эди. Ол заманда биз, балалар, орысша осал билемиз. Бизди орыс тилге уьйретуьв уьшин коьп куьш салган. «Сиз бир якка барсанъыз, куда едет машина?»- деп сорап болмаяксыз дер эди. Оннан сонъ онынъ ян косагы Йибек-абамыз да эсимде йылы келпетли болып сакланган, аьдемди коьрсе, бир йылы куьлемсиреп, аманласатаган эди. Олар мектебтен узак болмаган бир кишкей уьйде яшайтаган эдилер». Толган Шаникеева абамыз: «Биз класста 17 кыз, 5 кеде болып окыйтаган эдик. Сондай коьп балаларга орыс тилди уьйретуьв ол йылларда тыныш зат тувыл эди, ама Вахбий Елакаевич бизим юреклеримизге керекли ашкышты табатаган эди. Ол бизге: «Сиз аьруьв окымасанъыз, сизди Алла суьймес!»-деп те айтатаган эди. Балалар уьшин янын бермеге аьзир окытувшы эди. Аьлиге дейим де классымыздынъ кызлары болып бирге йыйналсак, яслыгымызды эскерип, сол артта калган йылларды коьз алдымызга акелгенде, Вахбий Джумакаевти суьйип эскеремиз, яткан ери ярык болсын». Самединова Канитат Ажахмет кызы айтады: «Вахбий Елакай улы бир де балаларга кышкырмаган, ол анълатып айтатаган эди, биз оны бек аьруьв тынълайтаган эдик. 5-6 класста ол бизим класс етекшимиз эм орыс тилден окытувшымыз эди. Сонъ 7-8 класста бизим класс етекшимиз Татьяна Алексеевна болды, неге десе Вахбий Елакавич завуч этип сайланды. Ол сондай да юмарт аьдем эди, мен ондай аьруьв аьдемди яшавымда коьрмегенмен!»
Неше аьдемлер мен мага соьйлемеге туьсти сосы юмарт, туврашыл, билимли аьдем акында эм олардынъ аьр бирисининъ хабары юрекке майдай тиеди, бир тилден олар ярык келпетли аьдемнинъ акында сыйлап, оьрметлеп соьйлейдилер.
«Меним Вахбий-аькием Эдиге авылда бас деп клуб етекшиси болган, эсимде кайтип йырлайтаганы «Я встретил девушку..» деп. Атасы Елакай — куьшли молла болган, ога аьдемлер ян-яктан келетаган болганлар. Вахбийдинъ оьмири кыска болаяк, оны аьрекетлеп уьйлендируьв керек»,- дейтаган болган. Биз ога «Аькие» дейтаган эдик, онынъ акында бек коьп затлар айтпага болаяк. Ол сондай да акамыз эди. Мен 5-6 класста окыйтаган заманда интернатта туратаган эдик, а ол Карагас мектебинде завуч. Тереклиге отчет пан келген заманда, бизге интернатка кирип, биз акында сорайтаган эди. Бизим Яхъяева тетя Тамара дейтаган абамыз бар эди, тербиялавшымыз. Мен кешелерде китап окыйман. Ол светти тымдырып кетеди, мен бараман да ягып окыйман. Ол мага акырады, сенинъ аькиенъ Вахбий Елакаевич те солай эди, книгадан басын коьтермейтаган эди, дейди. Тетя Тамара аькиемди де интернетта караган экен. Сонъ мектебке барып аькием меним оценкамды тергейтаган эди. Меним язувым осал эди, ол мени бир куьннинъ ишинде ыспайы язып уьйреткен, савлай тептерди аьриплерге толтырып яздырткан. Грозныйда окыйтаганда болса мага неше туьрли кызыклы китаплер аькеледи, ол заманда ондай китаплер бирев де йок. Эсимде бир кере мага «Аленький цветочек» деген китапти аькелди, кыры каты, ыспайы, мен сога карап тоялмайман. Бизим билим алганымызды бек суьетаган эди Вахбий-аькиемиз, сондай да акылбалык эди», — деп боьлиседи бу куьнлерде Грозный калада яшайтаган карындасы Асият-абамыз, Вахбий Елакай улынынъ Ханбий агасынынъ кызы.
Вахбий Елакаевич Карагас авылдынъ сегиз йыллык мектебинде завуч болып куллык эткен йылларда оны ман бирге ислеген ис йолдасы Мамутова Танъарув Казманбет кызы, Салимова Асият Атакаевна коьп аьруьв соьзлер айтадылар, иске яныплыгын, алаллыгын, таза юреклигин. Неше йыллар кеткенлер неше сувлар акканлар, ама ийги аьдемнинъ аты бир де мутылмайды. Аьли мен сол йыллардынъ суьвретлерин коьргенде, юрегимди бир аьлемет сезимлер бийлейдилер. Мине таныс юзлерди коьремен, бу куьнлерде сыйлы ясы уьйкенлеримизди таныйман. Канитат Самединова, Насият Карагулова, Марика Абдулова, Толган Шаникеева, Таисия Картакаева( яткан ери ярык болсын) эм баскаларды. Кайдай ярасык юзлер, кайдай акылбалык абаларымыз, акаларымыз. Таймас Эслевовичти коьремен, оны ман Вахбий Елакай улы бек татым болган, олар аьеллери мен досласып юргенлер. Бир-бирлерининъ коьп сары шайларын ишкенлер. Карагас авылда ислейтаган заманда Вахбий Елакай улы оьзининъ кишкей кыйын акыннан кесип Тасяга эм тагы да бир окувшысына акша салатаган болган, студент кызларга коьмек деп. Окувга туьспеге коьмек эткен коьплерге. Баьри уьшин де яны авырып, янып-куьйип юретаган аьдемди тоьгеректегилер бек суьйгенлер эм сыйлаганлар. «Новоленинде турганда бир осал яшайтаган аьдемнинъ баласын аькелип, мага шомылдыртып, оьзи шашын алып, акамнынъ кийимлерин кийдиртетаган эди. Тек оьзининъ балалары не болаягын билмеген..»-деген эскеруьвлери мен Йибек кызы Фаризат пан боьлискен. Аьли мен Фаризат Лукманова ман, онынъ атасы ман ислеген, ол окыткан аьдемлер мен хабарлаганда, коьз алдыма ярык келбетли аьдем келеди. Тек бек кыска болган Кудай язылган сызыгы. Аз яшаса да, коьп зат уьлгирип кеткен оьзден аьдемнинъ дослары коьп болган. «Вахбий Елакаевич турган болса, Обком да болган болаяк эди»,-деп айтатаган болганлар.
Ювык досы болган, райком партиясында ислеген Тихонов Владимир Александрович, Нарбек Аджигайтканов, Амин Казиевич Ярлыкапов, Алибий Тангатович, Карагастан Салимов Байманбет. Коьп йылы соьзлер эситтим мен Вахбий Джумакаев акында бизим белгили аксакалымыз Арсланов Ахмат Сулейман улынынъ авызыннан: « Аьдемшилик яктан, ясы уьйкенге сый этуьв яктан, кардашлыкка мукаят аьдем эди, каяктан да аьдемлерге ийги коьримли эди. Куллыгына да мукаят эди, оьзининъ йолын билетаган эди. Расиль Заргишиевтинъ кардашы болады, ол бизим инимиз эди. Языктынъ оьмири кыска болды. Ол тыншайган заманда Махачкаладан мейитти аькетпеге уьйкен аьпендилер келген эдилер. Олар бизге келиптилер, мен келгенде карасам, Казимбет аьпенди Мадина, Марина кызларыма Маш а Аллах деп олтыры, олар атайларга шай ашып, колларын ювдырап олтыр экенлер, ол заманда 6-7 ясындагы кишкей кызлар эдилер.Бек аьруьв этесинъ онынъ акында язып!» — деп оьзеленди.
1965 йыл меним тувган Ново-Ленин авылымда Вахбий Елакай улы директор болып ислеген, ол бизим авылымыздынъ мектебининъ биринши директоры болган. Мектеб негизин салувшы дейдилер онынъ акында авыл ясы уьйкенлери. Меним окытувшым, насихатшым Марпувет Байгазы кызы эскереди: «Мен окувды янъы битирип келгенде Вахбий Елакаевичти коьрдим, ол мага: Суьйинши, карындас, Новоленинде янъы 8 йыллык мектеп ашылды, сонда мени директор этип йибереятырлар. Директор болып ислеген заманда бизим мектебте бек куьшли нызам эди. Окувга келмегенлерди воскресникте ислететаган эди. Аягы аврыганда мен онынъ дерислерин этетаган эдим. Мен сага кыйынынъы язайым дейди, мен айтаман ога, сизинъ поурочный планларынъыз бан ислев мага уьйкен суьйиниш, соьйтип аста-аста ис сулыбын алдым, коьп затларга оннан уьйрендим..Ол заман мен Оразбайга янъы эрге барган заманларым эди, Ново-Дмитриевкада яшайман, келип-кетип юремен. Юма сонъгы куьн субботниклер боладылар. «Мен сени босатсам, баскалар дурыс коьрмес, карындасым, сиз мага баьринъиз де тенъ, нызамды бузгым келмейди», — дейтаган эди.
Анълайман, сав болынъыз, деп оьзеленемен. Эне сондай туврашыл, нызамлы эди Вахбий Елакай улы. Бек йылы эскереди В.Джумакаев акында Бариева Баалы Аджибай кызы. Ново-Ленин авылда ол баслапкы класс окытувшысы эди: «Мен бек тамашам келетаган эди сосы етекшимизге, аягынынъ авырувына да карамай, эки школа арасында, аякка сагыз болып ябыскан батпакка да карамай юретаган эди. Мектебке эртерек келип, коллективти тыпакластырып билетаган эди. Янъы окытувшылар келсе, олтырып оларды хош коьретаган эди. Эсимде кайтип Тенгизова Сеперханды йолыкканымыз. Бирев мектептен кетеек болса да, бизим уьйде олтырып йолга салатаган эдик. Ол заман анъ коьп, каймак, май эркин. Вахбий Елакаевичтинъ бийкеси Йибек те бек конаксуьер аьдем эди.
Ызгы кере аягына операцияга кетип бараятырганда, мен кишкей школада начальный класста эдим. Бу кедеси Амирханды шакырып алып, аманласты, сен уьйде аьел уьшин яваплы болып каласынъ, аьруьв окы, деп эки бетин оьбип кетти. Кайтпай калаягын билгендей болды… Эсимде тек ийги затлары, ол бир де авырувын сылтавламайтаган эди, баска аьдем болган болса, аягым авырыйды деп уьйкен школада олтырар эди, а ол дерислерде олтырмага кишкей мектепке де баратаган эди. Сол затларды бир де мутып болмайман, сукланаман. Ондай аьдемлер сийрек боладылар!»
Ясы отызга етпей калды суьйикли ян косагыннан айырылып Йибек бийкеси. Яшавдынъ авыр югин юка ийнилерине артты, баска эрге де бармады, балаларымды силкилетпейим деп. Баьри балаларына да кеспи алдырды, уьйлендирди, уьй этти. Увылы Амирхан Орта-Тоьбе авыл совхозында шопыр болып ислеген, кызы Сабират фельдшер кесписин сайлап, оьмир бойы сол кесписин сулыплы юриткен, а Фаризат ис бойынша экономист болып ислеп, сонъ Москвадагы К.А Тимирязев атлы сельхозакадемияды кутарып экономист-уйгынлавшы деген кеспи алган, Ленин совхозында 2004 йылга дейим бас экономист болып ислеген, бу куьнлерде Ногай район архивинде алдышы специалист болып куллык этеди.
Эдиге авылдынъ ясы уьйкенлерининъ эслеринде Вахбий Елакай улы мутылмас ыз калдырган. Солай болганда, онынъ аты да сосы авылдынъ мектебине берилсе, ийги болмаспа эди деген ийги ой авылшылардынъ ойларында тувады.
Неше йыллар оьтсе де,
Алал аьдем мутылмас.
Неше оьмир оьтсе де,
Айтылмай аты калмас.
Язлык келсе, кар кетер,
Калгыган дуныя уянар.
Шагы етсе, ян кетер,
Ама иси сакланар.
Сосы сыдыраларым Вахбий Елакай улынынъ эстелигине тувадылар, отызга толмай кеткен, ол дуныядан тайганда мен тек 1 ясыма еткен бала болганман. Ким билген, 54 йылдан сонъ янъы апыл-тапыл аяк басып юрген бала оьз авыл мектебининъ биринши директоры акында язаягын. Баьри зат та Кудайдан. Яткан ери ярык болсын, атын болса биз онынъ алтын аьриплер мен тарихке язув керекпиз.
Салимет Майлыбаева,
Россия язувшылар эм журналистлер союзынынъ агзасы.
