Астрахань областининъ Марфино авылында 1951-нши йылда ак шырайлы ярасык кыз тувады, ога Тахира деп ат тагадылар.
«Бизим ырув – байгонде, тамгамыз – шумышь. Подольск каласындагы архивтен Сабит аданасым коьп материал йыйнаган атамыз Абдулхамит Уразов акында. Ол Красноярск районында Сеитовка авылында тувган. Атамыз мал йыйнаган эм Куянлы авылында биринши колхозды туьзген», – деп хабарлайды Тахира Абдулхамитовна.
Абдулхамит Уразов авыл яшавшыларды окув-язувга уьйреткен. Согыс йылларында оны Астрахань областиндеги Марфинск районына йибергенлер. Соьйтип, онынъ аьели Марфино авылында орынласкан. Абдулхамит дуныядан эрте таяды, хатыны Кадырбийке ялгыз калады.
«Ясын-Сокан авылында анама «ак тутам» деп айтатаган эдилер. Ол ак келбетли, акыллы, ярасык хатын эди. Оны Марфино авылында аьли де ийги соьзлер мен эскередилер. Анам орыс тилинде тап-таза соьйлеп болган. Ногай тилинде халкымыздынъ ярасык, акыллы айтувларын, такпакларын кулланатаган эди. Соьйтип бизди де ногай тилине уьйреткен. Атасыз оьссек те, анам бизге дайым да булай айтатаган эди: «атанъыз соьйтип айтар эди», «атанъыз суьймес эди». Ол ызгы йылларында Марфино авылында интернатта балалар тербиялавшыдынъ коьмекшисининъ куллыгын бардыратаган эди. Анам 2000-ншы йылда дуныядан тайды. Ол ети балады асырады. Оьзек те, кыйын заманлар да болатаган эди, ама биз татым эм суьйим болган аьелде оьстик», – деп эскереди Тахира Абдулхамит кызы.
Кадырбике баьри балаларын да окытты. 1968-нши йылда аьел Сеитовка авылына коьшеди. Ол заман Тахирадынъ уьйкен аьптеси эрге шыгады. Сеитовка авылында школада оны завуч этип беркитедилер. Ол яшавынынъ 50 йылын билимлендируьв тармагына багыслаган. Кыскаяклы «Халк ярыкландырув алдышысы», «РФ ат казанган окытувшысы», «Кызыл Байрак Ис орденининъ кавалери» деген сыйлы атларды казанган.
1968-нши йылда Тахира Абдулхамитовна Астрахань каласындагы институтында окып баслайды. 4-нши курста окыган заманда, оны Сеитовка авылына окытувшы этип йибередилер. Йырма йылдан артык заман Тахира Абдулхамитовна мектебте математика, физика эм информатика сабакларын юритти. Ол Сапаргазы Джальмуханбетов пан аьел курды. Онынъ ян йолдасы, Уральск каласында педагогикалык институтын уьстинликли кутарып, Куянлы авылында завуч болып куллыгын бардырган. Тахира ман яшавын косканнан сонъ, Сеитовка авылындагы мектебте ислеп баслайды эм Астрахань каласында пединститутка тарих боьлигине окувга туьседи. Сапаргазы Калиевич тарихти куьшли суьетаган эди, сол йылларда ол Тахирады да таныстырды Равиль Джуманов пан. Ол «Бирлик» ногай ямагатлыгында да катнасатаган эди. С. Джальмуханбетов Дагестан Республикасында да болган, Сраждин Батыров пан, Асият Кумратова ман, Яхья Кудайбердиев пен танысып хабарлаганлар.
Тахира Джальмуханбетова оьктемсийди оьзининъ увыллары ман. Тимур увылы Астрахань каласындагы медициналык университетинде окыган эм бу куьнлерде врач-гинеколог болып ислейди. Ол кишкей заманнан алып врач болмага мырат эткен. Яс йигит иси мен баскаларга коьрим болады. Экинши увылы Заур Астрахань каласында курылыс колледжди окып кутарган, аьли «Газпром добыча Астрахань» ислейди. Куьезленеди кыскаяклы уьш уныгы Баир, Артур эм Султан ман.
Бу куьнлерде Тахира Хамит кызы АРОО «Эдиге» Ногай маданиятынынъ орталыгынынъ» яшавында катнасады. Кыскаяклы оьз халкын бек суьеди, сол сезим онынъ халкына багыслап язган ятлавында да аян сезиледи.
Д.Джумаева,
Карашай-Шеркеш оькимет университетининъ тарих боьлигининъ аспиранты.
Суьвретте: Т.Джальмуханбетова.
