Афган согысы аьдемлик тарихинде болып озганлы заьлимдей заманлар оьтип барады, ама эс мутпайды сондай авыр оьзгерислерди. Коьплеген ясларга согыстынъ кайнавында болып, замансыз оьспеге туьсти. Буьгуьнлерде олар бизим араларымызда яшайдылар. Биринши караска, олардынъ бир баскалыгы да йок, ама олар ман соьйлегенде, аьллескенде, касиетлерининъ баскалыгын, яшавга карасларынынъ туьрлилигин коьрмей болмайсынъ.
Аьли бу куьнге рас барып, мен сол каарлы Афган согысынынъ катнасувшысы Муратали Арслан увылы Мамутов пан йолыгысып, оьзимнинъ бир неше соравларымды берип, яваплар алдым. Мураталиди мен буьгуьн таныдым деп айтып болмайман, мен оны ман коьптен таныс боламан, бир заманга балалыгымыз келмеген болса да, сол шагымыз бир авылда – Карагаста оьткен.
Буьгуьнлерде Муратали Терекли-Мектеб авылында яшайды. Биз оны ман коьп кере аьллескенмиз деп айтпага да боламан, онынъ Ногай районымыз бойынша МВД боьлигинде ислеген йылларында, аьли Ногай район администрациясында куллык этетаган шагында, ис аьрекетимиз бойынша, ама Афган еринде оьзининъ эр борышын толтырув акында биринши кере хабарлап турымыз.
Афган урысларынынъ катнасувшылары ман озгарылган коьп йолыгысларда да болганман, олардынъ эскеруьвлерин де эситкенмен. Аьр бир йолыгыс оьзи алдына кызыклы, ясларга эр кисидинъ касиети акында айтылувы оларды тербиялавда коьп яктан ярдамын этеди. Солар яслардынъ эслеринде калады, биревлерге кеспи сайлавда уьлги болады.
Муратали согыс дегенди коьзи мен коьрген, топлардынъ атылувы кулагынынъ янында болган инсан. Оьзек те, тынышлы яшавды 18 ясына дейим коьрген аьдемге, от кайнаган ерге барып туьсуьви суьйиниш аькелмеген. Оьзининъ билдируьвине коьре, баслапкы куьнлер бек кыйын болган. Оларга таныс болмаган афган ери тыпаклыкты, бирликти талаплады. Сенинъ бир эки саьатлик куллыгынъ оьмирдинъ кыскартылувы ман кутылмага да болатаган заман…
– Мен аьскер сырасына оьзимнинъ эр борышымды толтырмага 1987-нши йылдынъ май айында йолландым. Баслапкы куьнлерим Ростов областининъ Новочеркасск каласында оьтти. Мунда биз сол йылдынъ ноябрь айына дейим болдык, сонда коьп затларга да уьйрендик.
1987-нши йылдынъ ноябрь айында бизге шынты аьскер яшавы басланды деп айтпага боламыз. Мени мен 40 яс аьскершилер, бизге ят, табиаты да бизикиннен баскаланатаган Герат каласына келди. Биз мунда ярастырув ислер этетаган эдик. Тувра борышым – аьскершилик савыт-садакты ярастырув эди, ама бизим куьпке тапшырылган Кушка каласыннан Шинданд каласына дейим 120 шакырым узынлыгы болган йолды эм соны ман бирге сол калалар араларындагы трубопроводты карайтаган эдик. Айда бир-эки кере афган ерининъ кишкей авылларында рейдлер де озгаратаган эдик. Сондай бир рейд озып турганда Иран ериннен келетаган айлак уьйкен, оьлшемине коьре, уьш автокоьликти (аьскерли савыт-садак пан) ыслаганмыз. Сонынъ уьшин командиримизге Ленин атлы ордени де берилгени эсимде, – дейди Муратали Арслан увылы.
Афган согысында катнаскан аьдемнинъ касиети акында соьзимди бардырмага ниетленемен. Мураталиге карайман да сукланаман. Согыс, аьдемнинъ оьлуьви… Сондай кыйынлыкларды коьрген аьдемнинъ коьнъили кайдай болмага керек? Булай ойлап караганда, тоьмен болмага тийисли. Мураталиге карайсынъ да, яшавга тири карасын коьресинъ. Муратали эл алдында борышын сондай кыйын ерде толтырган болса да, соннан келип, Ростов каласындагы патшалык университетининъ юридический факультетине окымага туьсип, юрист кесписин алады да, Ногай районымыз бойынша Россия МВД боьлигине ислемеге де туьседи. Баслап рота етекшиси, ис аьрекетин бардыраятырып следователь де болып ислемеге туьсти, ызгы йылларында батальон етекшиси болып МВД боьлигинде исин тамамлады. Муратали Мамутов буьгуьнлерде коррупцияга карсы Ногай район администрациясынынъ аькимбасынынъ орынбасары болып куллыгын бардырады.
Муратали Арслан увылынынъ уьйкен увылы Джават та «ата йолын кувган» дегенлердинъ бириси. Ол да элимизди коршалавшылар санында. Ол Санкт-Петербург каласындагы Михайловский аьскерши окув ошагында билим алган. Аьлиги заманларда ол Украина еринде де борышын толтырып, ийги атак казанган эр киси. Кишкей увылы Нурлан болса, Пятигорск каласындагы медициналык университетининъ фармацевтический факультетинде билим алып, аьли Ленинград областинде оьзининъ эр борышын толтырады. Тынышлы яшав, балалардынъ уьстинликлери. Сол аьдемнинъ коьнъилин коьтереди, кыйынлыкларды коьрген аьдемге солар уьйкен дем де береди.
– Афган ериндеги урыслардан сонъ, яшавдынъ кайдай уьйкен баасы барын анълайсынъ, материаллык баалыклардынъ сыны да йогын аян коьресинъ, сонынъ уьшин яшавдынъ аьр куьнине тийисли баа бермеге – бизим борышымыз, – дейди Муратали Мамутов.
Заманлар оьтедилер, аьр бир оьзгерис те теренге кете береди, тек калады бизим эсимизде эм тарихлерде язув болып, солар келеектеги несилге де уьйкен эс.
Г.Сагиндикова,
РФ Журналистлер союзынынъ агзасы.
Суьвретте: М.Мамутов
