Кыргыз Республикасынынъ кубыла бас каласы Ош янъыларда савлай тюрк дуныясыннан конакларды йолыгып алды. Онда мынълаган аьдемлердинъ катнасувы ман кызыклы амалламалар озгарылдылар. Олар тюрк халкларынынъ коьп оьмирлик бай материаллык маданиятына багысланган эдилер.
Белгилисинше, озган йылдынъ карагыс айдынъ 18-нши куьнинде Туркиядынъ Кастамону каласында «Тюрксой» (тюрк маданиятынынъ халклар ара организациясы) санына киретаган эллердинъ маданият министрлерининъ дайымлык Советининъ 36-ншы йыйылысы озды. Онда Казахстаннынъ кубыласында орынласкан Туркестан каласыннан сонъ, Ош тюрк дуныясынынъ маданият бас каласы деп танылды.
Янъыларда сол заттынъ сыйына озгарылаяк маданият амалламаларда катнаспага деп, тюрк тилли оькиметлердинъ элшилери, сондай болып, «Тюрксойдынъ» бас секретари Дюсен Касеинов келдилер. Сол ок куьннинъ аксам вакытында Оштынъ С.Ибраимов атындагы миллет драма театрында «Коркут ата» деген спектакли коьрсетилди. Театрдынъ оьнершилери бурынгыда яшаган зейинли тюрк шаири эм йыршы Коркуттынъ акында аьлемет коьрсетуьв эттилер эм каравшылардынъ сезимлерин козгадылар. Аьдемлер узак заманга дейим саният куллыкшыларын сахнадан йибергилери келмей, кол согып турдылар. Спектакльден сонъ, баьри де элшиликлери Ош каласынынъ аькимбасы Таалайбек Сарыбашов пан бирге Яс-явка паркында болдылар. Онда концерт программасы, миллет аьдетлери эм аслары коьрсетилди. Миллет кийимлерин кийген конакбайлар кыргыз халкынынъ маданиятынынъ байлыгын, оьз аьдетлерин сакламага эм тутпага шалысатаганларын коьрсеттилер. Конаклар кыргызлардынъ Сумолок миллет зияпетин аьзирлевге айырым эс эттилер.
Республикадынъ яшавшыларынынъ суьйген зияпетлерининъ бириси болатаган Сумолоктынъ даьмин конаклар да карасынлар деп, оны коькек айынынъ 19-ншы куьнининъ кешки вакытында аьзирлеп басладылар. Сумолокты аьзирлемеге енъил тувыл – сол затка 10-12 саьат кетеди. Оны аьзирлев уьшин, бас дегенде, бийдайды янышадылар, сонъ уьйкен казанга салып, уьстине сув куядылар, ун косадылар эм 10-12 саьаттинъ бойында, булгай берип, оттынъ уьстинде кайнатадылар. Зияпеттинъ асты куьймесин деп, казаннынъ ишине кишкей тоьгерек таслар яде кабыгы ман коз саладылар.
– Мен Сумолок аьзирлеп анамнан уьйренгенмен, ол болса оьз анасыннан, – деп боьлисти бизи мен сол кеше уьйкен казаннынъ касында зияпеттинъ аьзирленуьвине коьз салып турган Айнура-аьей. – Сумолок даьмли болсын деп, оны аьзирлевде айлак шыдамлы болмага эм иске уьйкен суьйим мен янаспага керек.
Айнура – баьтир-ана, ол ети балады оьстирген эм тербиялаган. Аьвелде ол сол зияпетти оьз балалары уьшин Навруз байрамы алдында аьзирлеген болса, аьли оьз йиенлери уьшин этеди.
Коькек айынынъ 20-ншы куьнинде Ош каласынынъ мэриясынынъ аькимбасы Т.Сарыбашовтынъ официаллы элшиликлери мен йолыгысувы озды. Амалламадынъ барысында оьзининъ саламлав соьзинде каладынъ етекшиси биргелес оьрленуьв мырат пан тюрк тилли оькиметлер эм олардынъ халклар ара катнасларды беркитуьвдинъ маьнелигин белгиледи. Мунда оьзининъ саламлав соьзи мен «Тюрксой» организациясынынъ бас секретари Дюсен Касеинов, кала кенъесининъ (ерли оьзлик органы) председатели Жапарбек Ормонов, маданият, билдируьвлер эм туризм министри Азамат Жаманкулов, Азербайджан Республикасынынъ маданият министрининъ орынбасары Рафиг Ясин Байрамов, Казахстан Республикасынынъ маданият министрининъ орынбасары Ельдос Рамазанов, Туркиядынъ маданият министрининъ орынбасары Ахмет Халюк Дурсун, Кыргызстан Республикасында Узбекистаннынъ ваькил элшиси Комил Рашидов, Туркменистан Республикасынынъ элшилиги эм оьзгелер соьйледилер. Амалламадынъ барысында баьри де халклар ара элшиликлери, сондай болып, Кыргыз Республикасынынъ регионларыннан келген элшилери эстеликли савгалар ман белгиленген эдилер. Сол ок заманда каладынъ орталыгында тюрк тилли эллердинъ этнофестивали басланды. Миллет сазынынъ занъыравы ман мунда миллет аьдетлери, кийимлери, аслары, ойынлары коьрсетилдилер. Орталык майданда яс аьдемлер асык ойнайтаган, йыршылар айтыслар айтып сынасатаган, эр аьдемлердинъ эки куьби, ким термеди тез йыяр деп, базласатаган эдилер.
Амаллама ярмалыктан басланды. Мунда Ошта яшайтаган баьри де халклардынъ байрам аслары коьрсетилди. Билимлендируьв тармагынынъ организациялары ярмалыкка эттен, уннан, емислерден эм ясылшалардан аьзирленген 60-тан артык миллет асын шыгарган эдилер. Оннан баска болып, майданда 9 терме салынган эди. Олардынъ янында туьрли районлардан келген яшавшылар миллет аьдетлерди коьрсеттилер.
Сол ок куьн Оштынъ оькиметлик университетинде «Бурынгы кала Ош – цивилизациядынъ орталыгында» деген ат пан илми-практикалык конференция озды. Конференциядынъ ызында Дюсен Касеиновка «Кыргыз-оьзбек университетининъ сыйлы профессоры» деген ат берилди.
Айтып озбага керек, илми-практикалык конференциядынъ барысында «Тюрксой» организациясы тюрк халкларынынъ маданиятын оьрлендируьвге этетаган косымлары уьшин коьлем билдируьв амалларынынъ элшилерин организациядынъ баргысы ман савгалады. Уьйкен куваныш пан белгилеп озгымыз келди, ногай халкынынъ маданиятын оьрлендируьвге косым этетаганы уьшин эм биринши номери баспадан шыкканлы 80 йыллык мерекеси мен байланыста «Ногай давысы» газетасы да йогары баргыга тийисли болды. Тюрк тилли халклар ара бирликтинъ эм дослыктынъ белгиси болатаган савгады бердилер.
Оннан сонъ «Алымбек-Датка» этнографиялык комплексинде «Сулайман-Тоода тюрк халкларынынъ маданияты» деген халклар ара маданият программасы басланды. Мунда туьрли эллерден келген энъ де ийги оьнершилик куьплер, аьлемет миллет кийимлерин кийип, оьз йырларын йырладылар, биювлерин коьрсеттилер.
«Ош – тюрк дуныясынынъ маданият бас каласы» деген программасынынъ официаллы ашылувы Ахматбек Суюмбаев атындагы орталык стадионында озды. Мунда Туркиядан, Казахстаннан, Македониядан, Сербиядан, Азербайджаннан, Узбекистаннан, Башкортостаннан, Тыва Республикасыннан эм Кыргызстаннынъ баьри де регионларыннан официаллы элшиликлер эм яратувшылык куьплер катнастылар.
Амалламада Кыргыз Республикасынынъ Президенти Сооронбай Жээнбеков та ортакшылык этти. Республикадынъ эм каладынъ басшылыгы, 15 мынъга ювык яшавшылар тюрк дуныясынынъ маданият аьрекетшилери аьзирлеген театраллык коьрсетуьвди эм гала-концертти карадылар.
– Тюрк дуныясынынъ маданиятынынъ бас каласы болув Ошка кайдай пайда аькелеек?» деген соравга Дюсен Курабаевич булай деп яваплады:
– «Тюрксой» халклар ара организациясы айлак коьп амалламалар озгарады. Быйыл солардынъ аслам кесеги Кыргызстаннынъ Ош каласында уйгынланаяк. Сол зат каладынъ да, республикадынъ да оьрленуьвине себеп эттек, деп сенемиз.
Белгилеп озбага тийисли, келеек йылда тюрк дуныясынынъ бас каласы Узбекистаннынъ Хива каласы болаяк. Дюсен Касеиновтынъ айтувына коьре, сол зат акында токтас алынган.
Соьйтип, тюрк дуныясынынъ маданиятынынъ бас каласы Ош коьплеген тюрк тилли халклардынъ элшилерин бирлестирди эм досластырды.
Мадина Мижева.
Суьвретте: шарадан коьринис.
