Дав майданда 80 йыл артта Совет аьскерлери фашистлердинъ наьлетлигиннен тек элимиздинъ ерлерин тувыл, савлай дуныяды да босатып келди. Элимиздинъ яшавшылары миллет, дин белгилерине де карамай, ортак душпанымыз бан куьресте бирлестилер. Совет аьскершисининъ баьтирлиги эм йигерлиги – шынты патриотизмнинъ белгиси болды. Ашлык, яланъашлык, суьекке дейим оьткен аязлар бизим аьскершилерди, элимиздинъ яшавшыларын да аякка шоьктирмеди, неге десе олардынъ Аталыгынынъ ярык келеектегиси уьшин куьресуьвлерине сенимлери берк эди. Олар оьз Енъуьвге ымтылысларында бирлестилер. Тылда да фронтты баьри затлар ман да канагатлар уьшин аьдемлерге кешеси-куьндизи мен куллык этпеге туьсти.
Кыскаяклылар эм балалар фронтка йолланган эрлерининъ эм аталарынынъ орынын алып, авыр куллыкларын толтырмага амаллы болдылар. Сонынъ уьшин 9-ншы Май Куьни – ол тек эстелик куьни болып калмай, олардынъ йигитликлери мен оьктемсуьв де болады. Олардынъ берклиги, бирликке ымтылысы эм эли уьшин оьз янын курман этпеге аьзир болувы акында деристи биз дайым эсимизде тутпага керекпиз. Бизим буьгуьнги бас мырадымыз – яс несилге согыстынъ тарихин бузып туьрлентпеген кебинде еткеруьв.
Согыс ветераны Аджиманбет Мунгайтпас увылы Динашев ДАССР Кизляр районынынъ Бирюзак авылында 1910-ншы йылда тувган. Караногай районына (аьлиги Ногай районы) оьз аьели мен коьшеди, биринши авыл хозяйстволык артельлерин уйгынлайды, 10 коммунистлери кирген партия ячейкасын етекшилеген. Солай болып, НКВД сырасында да етимисли аьрекетлеп келген. Согыска дейим оьз аьелин курады эм Уллы Аталык согысы басланганда, фронтка оьз эрки мен йол алады.
Ол согыстынъ ялынлы йолларын Кара тенъиз флотынынъ айырым тенъиз пехота бригадасында оьткен. Тенъиз дегенди бир де коьрмеген шоьл яшавшысы кызыл флоттынъ саперы, десантшы эсабында оьз согыс йолдаслары ман Севастополь, Одесса, Керчь, Новороссийск, Туапсе, Анапа, Геленджик, Сталинград калаларын босатувда эм коршалавда уьйкен уьлисин коскан. Солай болып, ердесимиз Румыния, Венгрия, Германия эллерин босатувда да катнаскан. Согыс Аджиманбет Динашевке 1945-нши йылдынъ караша айында, куьзде, Кенигсберг каласында тамамланды. Ветераннынъ савгаларын эм документлерин аьели буьгуьнлерге дейим де аявлап, баалап саклайды. Ол Кызыл Юлдыз, Кызыл Байрак, II дережели Аталык согысынынъ орденлерининъ, «За отвагу», «Аьскершилик йигитлиги уьшин», Новороссийск, Сталинград, Керчь калаларын эм Кавказды коршалав уьшин эм сондай баска туьрли медальлерининъ иеси болды. Элине кызмет этуьвде оьзин йигерли, ойын болдырувшы аьскерши этип коьрсетип келген. Душпаннынъ тамагыннан алув, тувган ерин фашистлерден тазалав кызыл флотшы ердесимизге уьйкен куьш берди. Боьтен де онынъ эсинде кишкей плацдармын алув бойынша тенъиз беттен 275 аьдем сырасын туьзген тенъиз десантынынъ туьсирилуьви дайымга калды. Эки айлык аьзирликлериннен сонъ Совет Союзынынъ баьтири Цезарь Куниковтынъ етекшилиги астында Новороссийск каласынынъ туьбине негизли десанты кондырылды. Сол 225 куьнлер узагы бизим аьскершилер мен корсаланган кишкей кесек ерине «Малая земля» деген аты берилген. 275 аьдемнен туьзилген тенъиз десантынынъ сырасын ердесимиз де толтырды. Оларга сонда коьрсеткен йигитлиги уьшин 18-нши аьскерининъ етекшиси Л.И.Брежнев савга тапшырган. 1943-нши йылдынъ кырк кийик айында етимисли аьскершилик аьрекети уьшин Совет Союзынынъ етекшиси Сталиннинъ буйрыгы ман ол боьлик разылыгына тийисли этилинген. Солай болып, Аджиманбет Мунгайтпас увылы тенъиз пехотадынъ айырым бригадасынынъ разведчиги де болган. Коьп кере тылга барып есирге немецлерди «тил» эсабында алып келген заманлары да болган. Каты согыслардынъ барысында явдынъ куьллесиннен эки кере де яраланып, госпитальде эмленип ок та элин коршалавга турган. Сав согыс бойынша аьскершидинъ аьели эки кере аьскершилик боьлигиннен аьскерши Аджиманбет фронтта ян берген деген кагытты алып, дуваларын да этсе де, сол янъылыс билдируьвлерге де карамастан, ол аман-эсен болып, оьз Элине кызмет кылып юрген.
Согыс эм ис ветераны оьз ян косагы ман бирге ети аьвлетлерин оьстирип, оларга билим берип, аякка салганлар. Фронттан уьйге кайткан сонъ Аджиманбет Мунгайтпас увылына тынышлы яшавга кирисип, согыс пан бузылган хозяйстводы аякка тургызбага да бакты буйырды. Согыста алган сулыбы эм билимлери ога тынышлы яшавда да керектилер. Оны билимли, яваплы куллыкшылары кереккен ерлерге йиберетаган эдилер. 1947-нши йыл етекшилев кадрларын аьзирлев бойынша бир йыллык курсын тамамлаган сонъ, оны аьлиги Сары-Су авылында орынласкан Максим Горький атындагы колхозында председатели этип айырдылар. Карасу авылындагы 2-нши эм Янъыаулдынъ 4-нши номерли боьликлерин етекшилеп келген. Кумлы авылында оны бир неше кере авыл Советининъ депутаты этип те айырганлар. Соьзсиз, ювас, сабыр, бек яваплы Аджиманбет Мунгайтпас увылы оьз баьтирликлери акында хабарламага суьймейтаган эди. Ама архивлерден излестиргенде, онынъ кызы эм уныгы аьскершидинъ шынты йигитлигин шайытлайтаган документлерин тапканлар. Ол не затты да, бириншилей, оьзиннен талаплап билген аьдемлердинъ бириси эди. Оны соьйтип тербиялаганлар, сол кылыгы ман ол фронтта да белгиленген, соьйтип ол аьвлетлерин де тербиялап оьстирген. Оьзининъ яшав йолы, иси, соьзи мен аьвлетлерине, уныкларына эм авылдасларына да дайым коьрим болып келди. 1991-нши йыл, 81 ясында, согыс ветераны дуныядан кешти. Сыйлы ветераннынъ аты Кумлы авылында оьзи яшаган орамга берилген эм Дагестаннынъ Кизляр каласындагы орталык паркында ерлескен Эстелик мемориал тасында орын тапкан.
Буьгуьнлерде биз оьсип келеятырган несиллерине Уллы Аталык согысы эм онынъ сондай йигит катнасувшылары акында тарих эстелигин калдырмага яваплымыз. Уллы Аталык согысынынъ шынты баьтирлерине дайымлык эс эм оьрмет!
Г.Нурдинова.