Дагестан халкларынынъ бирлик куьни – 2011-нши йылдынъ 15-нши сентябриннен алып йыл сайын белгиленетаган республикалык байрам. Ол республика Президентининъ Указына коьре (№104, 6-ншы июль 2011 йыл) Дагестаннынъ коьпмиллетли халкын бирлестируьв мыратта токтастырылган эм официаллык тыншаюв куьни болады.
Бу байрам ман байланыслы оьзгерислер 1741-нши йылда болган. 18-нши оьмирдинъ орталарында уллы иран полководец Надир-шах, 100 мынъ аьдемлер болган савыт-садаклы аьскерин басшылап, Кавказга карап йол алды. Ол эки уьйкен колонналары ман Дербент, Кайтаг эм Тарковское бурынгы феодаллык патшалыгыннан Мехтули ханлыгынынъ бас каласы Дженгутайга, бир ягыннан, эм Шах-Даг, Могу-даре, Кази-Кумух эм Хунзах уьстиннен – экинши ягыннан, оьтпеге ниетленген, сырагысында савлай Дагестанды оьзине бойсындырмага шалысып.
Баслап Надир-шахтынъ куьш пен ерлерди алув планлары ол ойлаган кепте толтырылган: савыт-садаклы уьйкен аьскер бир енъуьвден экиншисине етисип келди, ерли яшавшыларды эзиетлеп.
Сырагысында йолында Кази-Кумухты бийлеп, Надир-шахтынъ аьскери Андалал япсарларына дейим етисти. Калага шапкынлык этуьв 1741-нши йылдынъ 12-нши сентябринде басланган. Сол аьсерде, Дагестан ерине шет элиннен келген шахка бойсынмага суьймеген дагестанлылар Андалал тоьменлигинде «Хициб» атлы еринде (мунда каты урыслар болган деп айтадылар) биргелеседилер. Дагестаннынъ халк эпосында айтылганлай, душпанга карсы Авариядынъ баьри муьйислериннен оьз эрки мен коьп аьдемлер турган, каты урыска аьзирленетаган аьскерлик дружиналар сырасына коьлем болып кирип. Явдынъ тыл ягыннан Андалалга лак, лезгин, даргин, кумык, табасаран, кубачи халклар
ваькиллери, джарск ополченецлери киргенлер.
Андалал еринде оьткен кескинли согыс урысы уьш куьнлер узагында бардырылды. Тав халкларынынъ согыс урысларында беркиген сулыплы аьскер басшылары, шахтынъ аьскерлерининъ коршаланув куьшлерининъ осаллаганы ман пайдаланып, оьз аьскерлерин явга карсы шапкынлык этуьвге коьтердилер. Тувган ерининъ коршалавшыларынынъ йигитлиги коьлемлик кепли болды. Соьйтип басланды дагестан ериннен шахты кувып тайдырув аьскерлик иси.
Андалал еринде етисилген енъуьв, дагестан халкларынынъ куьшкуватлыгынынъ сенимли шайыты болып, Дагестаннынъ Куьнбатар эм Куьнтувар ара маьнели стратегиялык коьпири эсабында геополитикалык маьнелигин беркитти. Ама баьтирлер эстелиги аьвелгиде калдырылып, бир неше оьмирлерге мутылгандай болды…
2010-ншы йылдынъ декабринде Дагестан халкларынынъ III курылтайында республикада янъы байрамын – Дагестан халкларынынъ Бирлик куьнин киритпеге токтастырылды. Оны Дагестан Республика президентининъ Указы ман 15-нши сентябрьде – дагестан армиясы Надиршахтынъ аьскерлерин Дагестан ериннен йок эткен куьнде байрамшыламага токтастырылган.
Дагестан Республикасы оьзи 1921- нши йылда туьзилген. Ол – Россия Федерациясынынъ энъ кубыла субъекти болады. Дагестаннынъ бас каласы Махачкалада 60-тан артык халклар ваькиллери
яшайдылар. Байрам куьнинде, аьдеттегиндей болып, савлай республикамыз бойынша туьрли шатлыклы шаралар, фольклор коллективлерининъ концертлери, спорттынъ миллет кеплери бойынша базласувлар эм сынасувлар, ярмаркалар эм баска акциялар эм шаралар озгарылады. Билимлендируьв эм илми учреждениелери сол куьнге багыслап ашык дерислер, тарих
экспозияларын, суьвретлер эм китаплер выставкаларын уйгынлайдылар. Республикамыздынъ ат казанган артистлерининъ эм ансамбльлерининъ катнасувы ман уьйкен оьлшемли концерт озгарылады, республикадынъ власть органлар ваькиллери, ямагат эм политикалык аьрекетшилери, журналистлер ортакшылап. Халклар бирлиги – уллы куьш!
Л.Уразаева,
«Шоьл тавысы» республикалык газетасынынъ яваплы секретари.
