Расул Гамзатов – Дагес- таннынъ халк шаири, сыйлы эм белгили аьдеми. Ол язувшы эм коьшируьвши Гамзат Цадасадынъ аьелинде, кишкей Цада авылында тувып-оьскен. Расулдынъ атасы соьзге уста шебер тилли инсан эди. Ол коьплеген орыс классиклерининъ ятлавларын, басняларын оьзининъ тувган авар тилине коьширген. Онынъ коьшируьвлери бойынша Пушкиннинъ коьплеген эртегилери авар тилинде соьйлегенлер.

Гамзат Цадасадынъ аьелинде Расул уьшинши бала болып дуныяга энген. Сондай талаплы аьдемнинъ аьелинде тувган йигит эртерек ятлавлар язып баслаган, шаирлик дуныясында Расулга биринши насихатшы атасы Гамзат эди.
Расул окытувшы кесписин сайлайды. Ол 1939-ншы йылда аварлардынъ педагогикалык окув ошагын окып битиргеннен сонъ, оьзининъ авылындагы мектебке окытувшы болып барады, ама мунда ис аьрекет коьп узакка созылмады. Бир йыллык окытувшылык истен сонъ, Расул Гамзатов авар театрына ислемеге келеди. Баслапкы куьнлерде ол мунда режиссердынъ коьмекшиси болды. Онынъ ис борышы – суфлер боьлмесинде олтырып, актерларга тексттинъ муткан ерлерин айтып турув эди. Арада бир оьзи де сахнага артист кебинде шыгып ойнайтаган эди. Ол ойнаган рольлер уьйкен тувыл эдилер. Сол йылларда авар театры Дагестаннынъ коьп тав авылларында болатаган эди, олар ман бирге Расул да аз кыдырмады. Бир ерлерде ол оьзининъ шыгармаларын окып, тынълавшыларды сукландыратаган эди.
Согыс йыллары баьрине де авыр болган – маданият тармагында ислегенге де, согыс майданда енъуьвди ювыклатканга да. Сол йылларда Расул Гамзатов оьз калемин сынавды калдырмады. Онынъ язганлары «Большевик гор» газетасынынъ бетлеринде баспаланып турдылар. Язганларынынъ бас темасы да согыс эди. Коьбисинше онынъ ятлавлары аьскершилерге багысланган эди, кара соьз бен язганларында да ол Дагестаннынъ баьтирлерин мактап, данъклап турды.
1942-нши йылдан алып, Расул радиода да иследи. Баслапкы заманларда ол язганларына Цадаса деп атын салатаган болган, оннан сонъ атасы Гамзаттынъ атын оьзине псевдоним этип Гамзатов деп язып баслайды.
Онынъ биринши йыйынтыгы 1943-нши йыл, ога йырма яс толган заманда баспаланган.
Китап тувган авар тилинде эди. «Пламенная любовь и жгучая ненависть» йыйынтыгына согыс темасына багысланган ятлавлар киргенлер.
Москва каласындагы
адабиат институты
Талаплы шаир 1945-нши йылда Горький атындагы адабиат институтына окымага туьседи. Алдыда Москва каласындагы яшав.
Расул Гамзатовтынъ мерекесине багысланган газетамызды аьзирлеектен алдын, мен ога багысланган, оьзининъ язып калдырган бир неше булакларын актараман, сейиримди калдырады онынъ язганлары. Кайтип тыныш эм янга якын болып коьринеди аьр бириси. Арасында юзинъе йылы куьлемсирев эндирген сыдыралары да боладылар.
Ол Москвадагы адабиат институтына келгенде, биринши болып, онынъ эси окув ошагы тувыл, оьзин Элдинъ бас каласы кызыксындырган экен.
Онынъ биринши окытувшысы шаирлик дуныясында, йогарыда белгиленгенлей, атасы болган, адабиат институтына туьскенде, ол бир китаптинъ авторы эди.
Адабиат институты, биринши деристен сонъ, онынъ ойы да, карасы да яшавга, адабиатка коьпке туьрленеди. Ол белсен кепте орыс адабиатын уьйренип баслайды, тарихке, маданиятка уьйкен маьне береди, театрларга йыйы барады. Ол, баьри студентлердей болып, общежитиеде яшайды.
Сол йыллар акында ол булай язган: «Студенттинъ алатаган кыйын акы уьйкен болмаса да, биз аьр бир янъы спектакльге барамыз. Алды бетинде олтырмасак та, студентке келисли ерден янъы салынганды коьремиз».
Расул Гамзатовты белгили язувшылар эм филологлар окытканлар, сол санда – шаир эм коьшируьвши Павел Антокольский, литератураведлер Сергей Радциг эм Геннадий Поспелов. Олар Расулды адабиат тарихине, ятлав туьзилисине уьйреттилер, шыгармаларын баспаламага ярдамын тийдирдилер эм сулыплары ман да боьлисип келдилер.
Адабиат институтында окыган йылларында шаирлер Наум Гребнев пан, Яков Козловский мен танысады. Сонъында олар оны ман ювык эм алал дослар да болдылар. Олар Расулдынъ коьплеген шыгармаларын орыс тилине коьширгенлер. Расул Гамзатовтынъ орыс тилинде ятлавлары «Земля моя» йыйынтыгында 1948-нши йыл баспаланып шыгады эм сол китап Дагестанда дуныя ярыгын коьреди. Оннан сонъ бир йылдан, 1949-ншы йылда «Молодая гвардия» китап баспасында, Москва каласында «Песни гор» деген йыйынтыгы шыгады. Сол китап баспаланганнан сонъ, яс шаирдинъ ятлавларына уллы адабиатшылар ийги соьзин айтканлар, газеталар эм журналлар онынъ шыгармаларын баспалап баслайдылар.
«Тавлы кыз»
Москвадагы адабиат институтын окып битиргеннен сонъ, Расул Гамзатов Дагестанга кайтып келеди.
Окув йылы баратаган заманларда ол ата-анасы яшайтаган, оьзининъ тувган-оьскен авылына конакка келетаган шакларда Патиматты яратады. Сонъында сол кызды оьзине хатын этип алады.
Патимат Юсупова – онынъ сайлап алган ян косагы. Авылда бирге олар авылдас болып яшаганлар, Расул оны бала шагыннан алып билген.
Олардынъ тойлары 1951-нши йылда болды.
Сол йыл Расул Гамзатов Дагестаннынъ Язувшылар союзынынъ председатели болып сайланады. Сол ис орында Расул Гамзатов Дагестан адабиатын оьрлендируьвге, яс язувшыларды колтыклавга уьйкен маьне береди.
Йылдан-йылга Расулдынъ язганлары да коьбее берди, китаплери ызлы-ызыннан авар, сонъ орыс тиллеринде баспаланып турдылар.
Онынъ шыгармаларында суьйим темасына уьйкен орын бериледи – лирикалык акыйкатлык эм аталыгы ман тар байланыс.
Расул Гамзатов язганыннан: «Мен балалыгымды кишкей авыл яшавы ман яшадым, оьспир болганда – Дагестан халкларындыкы ман, уьйкен болганда мага сав дуныя ашылды. Мени бактым кайсы якларга тасласа да, мен оьзимди сол ердинъ, сол тавлардынъ, сол авылдынъ, кайда мен атланып уьйрендим, яшавшысы этип сездим. Мен кайсы ерде де Дагестаннынъ сыйлы аьжиси этип оьзимди санайман».
1958-нши йылда Расулдынъ «Тавлы кыз» поэмасы баспаланады. Мунда ол тав якларга келисли аьдетлерди, хатын ман катнас темасын коьтереди. Поэмадынъ бас келбети бир кишкей авылдан кыз – Асият.
Бу поэмады орыс тилине Яков Козловский коьширген эм ол коьп театрлардынъ сахнасына салынган.
Оьр Советининъ
депутаты
1962-нши йыл Расул Гамзатов йогары патшалык власть органы – СССР Оьр Советининъ туьзилисине де киреди.
Сол йылларда ол, депутат эсабында, коьп туьрли эллерде болган эм сол шакларда онынъ яратувшылыгына да янъы жанрлы шыгармалар киредилер. Ол эпиграммалар эм язбалар язып баслайды.
Расул Гамзатов оьз яшавында куьн сайын ислеп турган. Сонынъ акында мундай ойын да калдырган: «Мен дайым ис аьрекетте: театрда олтырганда, шай ишкенде, оьлиди ызгы йолга салганда, автокоьлик айдаганда эм тойларда. Мага туьсимде де ятлав сыдыралары келедилер, шыгармаларымнынъ келбетлери, ойлар, арада толы ятлавлар да. Солай болганда, меним ис куьним битпейди, мен ше соны ман согысты эртерек басламага керек эдим».
Уллы шаир Расул Гамзатов бизге сондай бай адабиат шыгармаларын калдырар уьшин ислеген.
Г.Сагиндикова.
Суьвретте: Расул Гамзатов яс шагында (солдан онъга биринши).