Биз аста-акырын оны тынъладык, соравлар бердик. Узак тарихке экскурсия этуьв бек аьлемет эди. Музейдинъ ишинде каранъа эди: навруз айдынъ бир куьни музейдинъ ишине айлак аз ярык береди. Бирден мол кол ман тасланган кимик, куьннинъ коьзининъ нурлары каранъа меканды ярыклаттылар. Куьлкили аьлде кишкей агаш терезелерге язлык куьннинъ коьзи кирди. Мен карасымды коьтерип, арттагы залдынъ тамында бояклар ойнаганын коьрдим. Йок, туьрли туьсли тувыл. Ол алтын-ясылгырт туьслер эди, яс, янъы оьлен аста-акырын там ман юмсак калша кимик тоьселгендей эди. Аламат нур таслаган суьвретлер алдында мен адалап токтадым. Астындагы язувга карадым: «Сраждин Батыров, биринши ногай кеспили суьвретши».
Оьзек те, мен онынъ атын билетаган эдим. Онынъ ислерин: костюмлер эскизлерин, журналларда суьвретлерин коьргенмен. Шынтылайын мага суьвретши музейде оьзининъ ишки дуныясын ашты.
Мине шоьл, ногай авыл, уьйдинъ сыланган тамынынъ касында куьннинъ астында йылынаяткан куртка, колында байрагы ман шавып бараяткан кызалак, шандаклар уьстиннен завкланып юрген кеделер… Куьндегилик яшавдан сюжетлер. Бу суьвретлерде яннан алган, аьлемет затлар бар.
Оьзининъ кайдай сезимлерин эм ойларын бизге коьширген экен Сраждин Батыров?
Сосы келбетлер мен, пейзажлар ман бизге суьвретши не коьрсетпеге суьйген экен? Бу суьвретлерде ногайлар оьзлерине келисли, куьндегиликте: куьн мен куьйген шоьл, исси ава, термелер эм сыланган маштак уьйлер. Мен бу суьвретлерде коьрсетилген яшавга карап автордынъ философиясына еттим: халк дайым да козгалыста, аьвелгиден аьлиги мен келеектегиге.
Мен толысынша онынъ саьарли «Уялардынъ етимлиги», «Янаяткан отта автопортрети», «Ортасыннан ярылган муза» анъламасам да, баска, яшавды коьрсеткен суьвретлериннен («Кийгизди басув», «Оьтпек салув) эстен кетпес ойлар калды.
Ол кайтип суьйип оьленди ясаганы, курткадынъ бетиндеги аьр бир тыртыгы. Не уьшин бу баьри зат меним янымды козгады. Бу баьри суьвретлерде автордынъ оьз халкына кырыйсыз суьйими, онынъ анъ даьвлетине сеними коьринетаганы уьшин болар. Оларда баалыклар болган дуныя туьзилгени уьшин. Бу шыгармаларга караганда, яшавдынъ барысын бир зат та бузбайтаганын анълайсынъ, энъ де маьнелиси – ярык эм бийик затка сенимди табасынъ.
Сога усаган зат Г.И.Успенскийдинъ «Туьзеттим» деген очеркининъ баьтири мен болган. Венера Милосскаядынъ белгили античный скульптурасы киши авыл окытувшысын туьрлендирген, оьзин аьдем этип сезбеге наьсип берген, онда ярык сезимлерди уяндырган. Сосы наьсип сезимин баьтир бурынгы греческий шедевр мен коьрискеннен он эки йыл озганнан сонъ да эсине алады. Белгисиз скульптор хатынды ярасык ясавы ман сондай аьлемет зат еткереди, соны аьдем оьмирлер оьткеннен сонъ да анълап, тап канатларын кенъ яйган кимик оьзин енъил эм бос этип сезеди. Сосы наьсип сезимин мага Сраждин Батыровтынъ аьлемет, парахатлы, соны ман бирге терен философиялы суьвретлери савкатладылар.
Мен Сраждин Батыровтынъ оьз халкын, тувган ерин оьрге коьтерген шыгармаларына карап, онынъ тынышсызланган сесин эситкендей болдым: «Калай уллы меним суьйимим тувган ериме эм халкыма! Меним пакыр халкым! Айтшы мага, кайда сенинъ аьлигинъ, кайда сенинъ ярасыклыгынъ, кайда сенинъ аьвелгинъ?
Не зат мен этейим, кайтип заманды токтатайым, кайтип сага ярдам этейим? Айтшы, не затымды берейим, бир затты да аяман!» Бу сыдыралар онынъ кызмет кылган аьсеринде юриткен тептериннен алынган. Олар суьвретшидинъ ишки дуныясын, ойларынынъ тазалыгын, халкынынъ бактысы уьшин юрегининъ куьшли авырувын коьрсетедилер.
Музейде тагы да каранъа болды. Завыклы куьннинъ коьзлери тыгылдылар. Меним коьнъилим туьсти.Суьвретлердеги саргылт-ясыл затлар яваяткан ямгырдынъ артындадай болып коьриндилер. Сонъ мен анъладым, Сраждин Батыровтынъ яратувшылыгынынъ куьши эм ярасыклыгы сосында экенин. Коьбиси аьжейипке калады, суьвретши кыйын болмаган амаллар ман авыр философия ойларды коьрсетеди.
Ол оьзин «элгезер»- йолавшы, аьдемлерге ярык ойлар аькелуьвши деп атаган.
Бир кесек заман мен ойларга коьмилип токтап турдым. Сонъ онынъ автопортретине карап айттым: «Токта, тыншай, элгезер. Сен арыгансынъ, ян-ягынъа кара – дуныя ярасык. Сенинъ халкынъ яшайды. Оьзининъ тарихин саклайды, аьвелгиси мен оьктемсийди, маданиятын кайтадан тувдырады, келеектегисин курады. Сенинъ исинъ, оьзинъди иске багыслаганынъ босына болмаган».
Онынъ шыгармалары аьр биримизде тувган ерине сезимин уяндырганы да босына болмаган. Шынты саният дайым да аьдемге кыска болса да, наьсип савкатлайды.Тувган ерине уллы сезими болган аьдем – шынтылайын наьсипли.
Сосы наьсип уьшин савбол, суьвретши!
Г.Карагулова.
