Сосы хатын ман хабарласанъ, онынъ йогары культуралы аьдем экенин аян сезесинъ, оны тынълаган сайын тынълагынъ келеди. «Мага яшав йолымда ийги аьдемлер коьп карсы келгенлер. Сегизинши класска дейим Грозный каладынъ «Горянка» интернатында окыдым. Онынъ директоры А.Хазбулатова буьгуьнге дейим эсимнен таймайды. Онынъ куьши мен интернатка коьп белгили аьдемлер келгенлер: Раиса Ахматова – бек талаплы шаир, Махмуд Эсенбаев – дуныяга белгили артист, Идрис Базуркин – ингуш язувшысы эм сондай баскалар. Олар бизим замандагы ясларга коьп ярык уьлги болганлар», – деп эсине алады Алтын.
Онынъ суьйикли окытувшысы Игорь Николаевич Петров ога Дагестан пединститутынынъ худграф факультетине окымага бармага маслагатын берген. Онда болса ногайлардан энъ биринши болып Сраждин Батыров окыган, энъ биринши кыз болса – Алтын эди. Окув йылларында акыллы ногай кыз, дуныя ман кызыксынып, коьп ийги аьдемлер мен танысып, суьврет дуныясына коьмиледи. Кутарып келген сонъ, Терекли-Мектебтинъ суьврет мектебине директор болып туьседи.
Бас куллыгыннан баска болып, Алтын саният дуныясынынъ акында окувшылар ман коьп хабарласувлар юритеди, оларга кызыклы лекциялар окыйды. Сейдахмет Копуштаевич Рахмедов акында бек йылы хабарлайды, «ол ногайлардынъ маданияты уьшин коьп куллык эткен, ийги специалистлер йыйып, анъ, суьврет дуныясын мукаят та бай этпеге шалыскан», – дейди. Рахмедовтынъ заманында ногайымыздынъ хоры Мурзадин Ибрагимович Османовтынъ етекшилиги мен сав республикага занъыраган деп косады. Саният мектебтинъ иси республика ишинде эм савлай Россияда озатаган выставкалар ман байланыслы, ол – бек уьйкен ис. Ама бас деп Алтын Оьмирзак кызы балалар ман ислемеге суьеди, олардынъ ишки дуныясын бай этуьв – окытувшыдынъ биринши борышы деп санайды. Алтын Акбердиевадынъ окувшылары онынъ аьруьв насихатын бир де мутпайдылар: буьгуьнги ясларымыз – эртенъги тиревлеримиз, олар куьшли, таза болса, олардан тувган балалар да сав боларлар, солай болганда, бизим ногайларымыз да куьшли, сав халк болар. Мине кайдай терен маьнели соьзлер!
Алтыннынъ окыткан балалары яшавда тек туьз йол ман кеткенлер, олардынъ арасында айтпай болмаймыз: Хадижат Агисовады, Мукминат Отевалиевады, Руслан Оразовты, Зиявдин Багавдиновты. Кызларга болса бурынгы заманда яшаган тетейлер акында айтпага суьеди, кайтип олар ислегенлер: бийдай тартып, ошакка оьтпек салып, хатын тандырды сувытпаган деп, баьри ийги затларды айтып тербиялайды. Хатыннынъ бас борышы – аьелде наьсип курув, балалар тербиялав. Ясы уьйкенди сыйлап уьйретеди. «Калай суьемен халкымды!» – деп оьзеленеди. Ызгы йылларда ишкишилик, наркотик ишуьв деген яман затлар ногайлар арасында болатаганына бек кайгырады. Оьмирин халкына багыслады Алтын. 1996-ншы йыл тюрк халкларынынъ калше согувга багысланган Савлайдуныялык конференциясында Турцияда болып келди, коьнъили мукаят та оьсти. Онда ол Кайсери деген калада ногайлардынъ кийгизи акында документальли фильм аьзирлеген эди. Неше кере балаларынынъ яратувшылык ислери мен Москвада, Астраханьде болып келген.
Алтын Акбердиевадынъ «Авылдынъ ис куьнлери» деген суьврети Кыстырылган авылына багысланган. Сосы авылдынъ акында ол уьйкен суьйим мен айтады, кайдай малшылар яшаган онда, берекет куьшли болган, дейди. «Ак тастарлы хатынлар» деген куллыгы болса исли кыскаяклыларды коьтергишлейди. Алтыннынъ атасы Оьмирзак та бек оьнерли аьдем болган: териден туьрли затлар тиккен, бесиклер ясаган, кундыздан, кой териден боьрклер тиккен, а узын кыс кешелерде даьрей йиплерден балык ыслайтаган алатлар ясаган. Балыкшы, анъшы болган, оьз балаларына кыр каз, кыр тавык уратаган болган. «Ол аз болса, атам уста калавшы эди», – деп эсине алады Алтын. Оьмир бойы ислеген, пенсияга шыкканда, балшыбыншыларга барып, олардынъ исине уьйренген. Оьмирзак оьз балаларын да куллыкты суьймеге тербиялаган, бир де урламанъыз, оьз кыйынынъыз бан яшанъыз, деген. Ис йолдаслары да онынъ акында коьп йылы соьзлер айтадылар.
Алтын Оьмирзак кызы – аьелде де алал косак, танъ ана. Ол эри Исмаил ман уьш балады тербиялап оьстирген: эки увылын эм бир кызын. Эмина кызы Германияга практикага барып келген сонъ: «Россияда аьдем янынынъ ыспайлыгы энъ де бийик орында», – деп айтты. Аьли ол Москвада арбалар сататаган «Мерседес-Бенс» фирмасында ислейди. Дайым да анасына тирев болады.
Алтын болса ийги аьдемлер акында айтып арымайды: «Сонъай Картакаева, Сары-Сув авылыннан, бек коьп такпаклар, «Шора-баьтир» йырын яттан билетаган эди, домбырада уста ойнаган. Патимат-абай Узаирова – эски соьздинъ устасы, Кадрия оьлгенде: «ногай халктынъ казнасы», – деп бозлаган. Бальбек Аджибайрамович Кельдасов бизим дайым да насихатшымыз болган», – деп йылы хабарлайды.
Буьгуьнлерде ол белгили шаиримиз Мурат Авезов пан, фотосуьвретши Володя Уразакаев пен тар байланыс тутады. С.Батыров атындагы саниятлар мектебинде ислейди. Сраждиннинъ акында айтып басласа, онынъ коьзлериннен нур тоьгиледи.Талаплы суьвретшидинъ дуныядан эртерек кетуьви онынъ юрегине биз болып кадалды. С.Батыровтынъ куллыкларын кайтадан ярастырувга Нарбике Арслановна Муталлапова ман, Кошали Зарманбетов пан бек коьп куьш салганлар. Аьр йылдынъ коькек айында саниятлар мектебинде Сраждин Батыровка багысланган куьнлер озадылар, олар суьвретшидинъ сыйын боьтен де коьтередилер. Алтын Оьмирзак кызы эндиги де балаларга юрегиннен нур себеди.
С. Майлыбаева.
