Сол куьнлерде Сраждин йол келип, наьсипке, Терекли-Мектебте болады эм биювлерге деген оьзининъ костюмлерин эм анълардынъ магнитофон язувларын алып, бизи мен бирге кетпеге тилейди. Белки, соны ога Залимхан Оразакаевич айткан болар, неге десе экеви ийги таныслар эдилер. 
Коьбисинше, февраль бизде аязлы болады. Сол йыл температура 20 градустан тоьмен туьсетаган эди. Икон-Халк, Эркин-Шахар авылларда авыл клублар йылытылмайтаган эдилер. Тамлардан эм поллардан сувык келетаган эди, ама каравшылар исси йолыгадылар. Сувык клубларда Сраждинге калай болган! Индия, араб эм куба биювлерин ол яланъаяк бийийтаган эди. Пердевлердинъ аргы ягында шелекте электрокипятильник пен йылытылган исси сув туратаган эди. Эм, аьр биювден сонъ Сраждин сол шелекте аякларын йылытатаган эди.

Оьзек те, онынъ баьри биювлери де «Половецкая луна» программа ман рас келмейтаган эди. Бизим хореограф кызларга ол зат ярамайды, олар ызаланадылар,  Сраждин маскара ман басын акашаяк  болады, каравшылар болса… биювлерди хош коьрип аладылар! Концерт бек ийги, кызыклы, йогары  кеспили дережеде оьтти.
Сраждиннинъ дослары коьп эди. Черкесскте ол  бизди суьвретши Мухадин Кардановка конакка аькетти, онынъ уьйкен мастерскойында биз, савлай куьбимиз бен, концерт ясадык, бийидик, тап йогардагы конъысылары келип, «бизге уйкламага беринъиз» деп тиледилер. Сол студиядынъ касында ногай суьвретши  Юрий Карасовтынъ кишкей мастерскойы да орынласкан эди. Юрий, ногай язувшысы Иса Капаев пен бирге, бизди Черкесскте йолыкты. Олар биз бен ногай авылларга да бардылар. Авыллардан биз гостиницамызга туьн ортасында кайтатаган эдик.

Сраждинге карай турып ойлайман, кайдан келген экен авылда оьскен кедеге сол шаклы билим? Авылдынъ  ярлы китапханасыннан ма? Кайдан келген ога оьзин соьйтип интеллигентли кепте юритуьв? Колхозда куллык эткен ата-анасыннан ма? Сондай «кайдан келген экен?» деген соравлар дайым шыгып турадылар.
Сраждин мамык кимик. Китаплерден, фильмлерден, аьдемлерден катнасувдан келетаган баьри ийги затларды да ол оьзине алады. Ол, бу соьздинъ энъ де ийги маьнесинде, эстет болады.Ол суьйинеди тезекке пискен  ногай оьтпектинъ, сырлардынъ  ийисине, бахша шайдан пискен суьт куйылган ногай шайдынъ даьмине, куьннинъ йылтыравына, япыраклардынъ шувылдавына…

Сраждин Индияды сав юреги мен суьеди, индия фильмлерин бир неше кере карамага аьзир болган, тек кысмет кыйынлыклар йиберип турган наьсипсиз суьйгенлердинъ бактысы уьстинде йылав уьшин тувыл, индия биювшилерининъ аякларынынъ эм колларынынъ козгалувын уьйренуьв уьшин. Олардынъ кийимлерининъ аьр бир кесеги кайтип тигилгенин коьрип, сонъ оларды сахнада яшавга шыгарув уьшин. Индия онынъ уьшин эртегидегиндей эл болды. Оны уьйренуьвге ол оьзине келисли мукаятлык пан кириседи: ондагы баьри провинциялардынъ, йыныслардынъ эм халклардынъ атларын язып, Индиядынъ картасынынъ суьвретин ясайды. Махачкалада окыйтаган индий студентлер мен досласады, оьзининъ кишкей орысша-индийше соьзлигин туьзеди.

Орта Азияда кыдырувларынынъ бирисинде ол, Ташкент каладынъ ресторанында куьндиз уллы индий актеры Радж Капурды коьреди. Ол аьлемет эди! Ама оьзининъ тербияланувына коьре Сраждин индий кинематографистлерининъ туьркимине янаспай, арманнан карап турады. Индуслар оьзлери ога эс этедилер эм оны ман кызыксынадылар. Оларды оьзине Сраждиннинъ кеби де караткандыр: ак шашлары, яс юзи, коьрнекли  шаркы, ыспай турысы-юриси эм оьзи безеклеп тиккен коьйлеги. Сол аьсер фотосуьвретте белгиленгени бизге калай онъайтлык!

Фотосуьвретке Сраждин дайым да уьйкен маьне беретаган эди эм оларды бизим яшавдынъ токтатылган заманлары деп санайтаган эди.

Выше-Таловкада коьрсеткен биринши концертине аьзирлик коьрип турганда, ол оьзининъ тептеринде язады: «Фотографты амалсыз шакырув керек…»

Джемал атлы училищеди кутарган сонъ, ол ногай студентлер мен бирге концерт аьзирлейди эм байрамлардынъ биревинде оны Терекли- Мектебтинъ маданият уьйинде коьрсетеди. Сол концертте биринши кере  коьрдик биз онынъ аьлемет ыспайы индий, араб, япон, куба  биювлерин.

Биювлерге кийимлерди ол оьзи тиккен. Концертте сондай биювлер болар деп бирев де ойламаган эди:олар мутылмастай эм айлак йогары дережеде салынган эдилер. Солар баьриси де фотосуьвретте калганлар. Дурыс, олар сонъ, Владимир Уразакаевтинъ студиясында этилгенлер.

Сол кештен алып олардынъ дослыгы басланды. Сонынъ тамамы – Сраждиннинъ яшавынынъ мезгиллерининъ фотосуьвретлери.
Оьзининъ тептерлеринде Сраждин язады: «Ногайскке барув керек.» (Ол Терекли-Мектебти соьйтип атайтаган эди).

Махачкаладагы Джемал атлы Художестволык училищеди  уьстинликли кутарып, ол , йолластырувга коьре, Ногай районнынъ орталыгы Терекли-Мектебке Оьнерлер мектебине окытувшы болып келеди. Оннан баска болып, ол Терекли-Мектебтинъ А-Х.Ш.Джанибеков атындагы мектебинде де суьврет дерислерин юритеди эм районнынъ маданият уьйине биювлер кружогынынъ етекшиси болып туьседи. Ол Аьскер сырасына да Терекли-Мектебтен кетеди. Тувра кетеектен алдын, Биринши Май байрамына багысланган концертте оьзининъ тербияланувшылары ман бирге бийийди. Сол заман Сраждиннинъ яшавы тек биювлер мен кутылып калады деп ойламанъыз. Ол суьврет ясайды, сюжетлер эм билимлер йыйнайды.

Концерттен сонъ ол яслар ман эм кызлар ман мунъайып, эски парктынъ аллеялары ман кыдырады, эм сынъар кере оькиниш пен  оьзининъ провинциализми акында ойлайды… Сонъ сол оькиниши таяр эм кайда да ол оьз аьдеми болып саналар. Авылдыкылар ман – авылдынъ кедепашы, каладыкылар ман – каладагы франт…

(Ызы болаяк).

Елена Уразакаева.
Суьвретте:  атасы Самедин, анасы Марие.