Совет союзыннан 600 мынъга ювык аьдемлери, сонынъ ишинде 250 россияншылары баьле-казадынъ калдыкларын йыйнамага йолландылар. Элимиздинъ шакырувы ман Ногай районымыздан 30-дан артык яшавшылары Чернобыль электростанциясында болып оьткен казадынъ калдыкларын тайдырувда катнастылар. Оькинишке, олардынъ кайбиревлери буьгуьнлерде арамызда йок. Оларды атлары ман эсимизге алайык: «Йигитлик» орденининъ иеси Мавли Язувович Бекбавов (Терекли-Мектеб авылы), Муратхан Ваисов (Батыр-Мурза авылы), Джанибек Манкаевич Шандиев (Батыр-Мурза авылы), Адильбий Коштарович Кульгишиев (Червленные Буруны авылы), Асанбий Шатиевич Тилеков (Орта-Тоьбе авылы), Дуйсенби Шомаров (Терекли-Мектеб авылы), Амангельди Султанович Кошербаев (Орта-Тоьбе авылы), Эрманбет Алиевич Джумагельдиев (Карасу авылы), Баймурат Нурманбетович Сарибасов (Сары-Су авылы). Янъыларда каты авырувдан сонъ Назирбек Кайтувович Дуйсакаев(Орта-Тоьбе авылы) дуныядан кешти.
Чернобыльшилердинъ баьле-казадан сонъ дуныядан кешуьвининъ негизли себеплери кан айланув тармагынынъ авырувлары ман (33, 9%), экинши эм уьшинши орынларда кателенуьв эм увланув ман (28, 8%), онкология ман (12, 5%) байланыслы болады. Атомлы электростанцияда болып оьткен казадынъ калдыкларын тайдырувшылардынъ ден савлыгы акында биринши билдируьвлери бек коркынышлы эдилер. Йыл сайын эндокринлик патологиясынынъ оьсуьви, кан ман байланыслы авырувлары, кан эм ас айланув, тыныс алув тармакларынынъ авырувлары, баска болып психикалык бузылувы аянланып келеди. Сакатлык куьбине шыкканлардынъ саны да оьсип баслайды. Солай болып, 1993-нши йыл сакатлык куьбине 7 мынъга ювык аьдемлери киргенлер. Олардынъ саны 1992-нши йылда сакатлык куьбине шыкканлардан эки кере коьп болады. 40 мынъга ювык аьдемлер йогары патшалык савгалары ман белгиленгенлер. Оькиметлик савгалары ман районымыздынъ сакатлык куьбине кирген чернобыльшилери де савгаланганлар. Нариман авылдан Вазерхан Язувович Сапарчаев «Йигитлик» ордени эм Червленные Буруныдан Тойманбет Зарманбетович Садыков «Аталык алдында уьстинликлери уьшин» деген орденининъ 2-нши дережели медали мен савгаланганлар.
Айырым федераллык законы бойынша Россия Федерациясында радиация аварияларынынъ 30 мынъга ювык катнасувшылары турак уьй аьллерин ийгилендируьв яктан керексинетаганлар сырасына киргистилген. Ногай районында да хыйлы чернобыльшилери, турак уьй сертификатларын алып, оьз уьй аьллерин ийгилендиргенлер. Баьри де сакат болган чернобыльшилер де социаллык ягыннан коьмек алмага ыхтыярлары бар.
1993-нши йылдынъ коькек айынынъ 26-ншы куьниннен алып радиациялы баьле-казада ян бергенлердинъ куьни деп саналады. Аьдетинше коькек айдынъ 26-ншы куьнинде Терекли-Мектеб авылында радиациялык баьле-казасында ян бергенлердинъ эстелиги касында ерли самоуправление органларынынъ ваькиллери, баьри организациялар куллыкшылары, окувшылар катнасувы ман эскеруьв митинги озгарылады.
Россиядынъ юзлеген калаларында митинглер этиледи, эстеликлерге гуьллер байламлары салынады, мектеблерде йигитлик дерислери оьтедилер. Чернобыль атомлы электростанциясында болып оьткен казадынъ калдыкларын тайдырувшыларга, бизим арамызда йокларга оьмирге эстелик.
Баьри Чернобыль катнасувшыларына йигитлиги, баьтирлиги уьшин уьйкен разылыгымызды билдиремиз. Оларга берк ден савлык, онъайлык, аьеллеринде парахатлык эм тынышлык йораймыз!
Н.Янполова,
«Ногайский район» МО УСЗН специалист-эксперти.
