Республикамызда Президенттинъ проекти бойынша ызгы йылларда тувган тилге уьйкен маьне бериледи. Ногай районымыздынъ билим управлениеси бу проект бойынша коьплеген яратувшылык ислер этилип турадылар. 1 карагыста Эдиге авыл орта мектеби «Тувган тил дерислерде патриотлык сезимлерди тербиялав» деген темага семинар уйгынлады, онда Билим тармагынынъ методисти Оразбаева Секерхан Мезеевна,Ногай районымыздынъ эм Тарумов районынынъ Ново-Дмитриевка авыл орта мектебининъ окытувшылары шакырылган эдилер. Мектеб азбарына киргенлей ок, конакларды окувшылар миллет кийимимиз бен хош коьрип алдылар. Бир исси ногай конак шайдан сонъ окытувшылар туьрли дерислерди коьрмеге класс боьлмелерге боьлиндилер. Умарова Айган Ашим кызы Ф.А.Абдулжадиловтынъ «Атадынъ улы» деген хикаеси бойынша ашык дерисин аьзирлеген эди. Сав дерис бойынша окувшылардынъ эм олтырганлардынъ коьз алдына кавга юзи коьринип турды, адабият баьтири Бектемир Муратовтынъ келпетин балалар ашыклап айттылар, онынъ баьтирлигин Александр Матросовтынъ, Халмырза Кумуковтынъ йигитлиги мен тенълестирдилер. Зоя Космодемьянская атын оьктемлик пен эскердилер, Эдиге авылдан согыс кеткен йигитлер атлары да айтылдылар. Согыс коьпте кутылган, ама тыныш яшавды бузбага шалысатаганлар да аз тувыллар, сондай кырсызлыкка карсы турган баьтирлер атларына мынъ муьсирев этилди, суьвретлери коьрсетилдилер: Рафик Кадырбулатов, Эльдар Аджигельдиев, Ислам Койлубаев, Замир Акмурзаев, Алимхан Машаков, Магомед Нурбагандов- яшавдан замансыз кеткен баьтирлерди коьрдилер. Дериске конак болып шакырылган Карагас авыл Кидирниязов атлы орта мектебининъ китапхана куллыкшысы, краевед эм ногай тил окытувшысы Зарманбетова Нурсият Зиявдин кызы Ислам Койлубаевтинъ акында аьел архивиннен коьплеген суьвретлерди,
онынъ акында язылган макалаларды эм Орден мен савгаланган документлерин аькелген эди.Оны окувшылар кызыксынып карадылар. Деристе окувшылардынъ патриотлык сезимлери беркитидилер, окувшылар баьтирлерден ийги коьрим алдылар.
Канлыбаева Сыйлыхан Толубай кызы 7 класста «Йигит оьлсе, аты калар» деген темага С.Капаевтинъ «Суьюви калды халкында» деген поэмасы бойынша ашык дерис озгарды. Дерис аспандагы кырлувлардынъ йырлавыннан эм оларга карап, кызын излеген анадынъ коьринисиннен басланды. «Кавга» эм «Бала» деген эки соьздинъ маьнесин окувшылар тактага язып. Неге олар карсы маьнели экенин айттылар. Сонъ сав 45 такыйка бойынша балалар асар уьстинде яратувшылык ислер этип турдылар. Онынъ аьр бир уьзигин соьйленисли окып, оьз ойлары ман боьлисип. Тил байлыгын тергемеге де уьлгирдилер. «Неге айтар кавга деп?» деген ятлавды да окып эситтирдилер, экраннан кавга юзин документальли фильмлер уьзиклеринде карадылар. Аьр бир партада ак кагыттан ясалган кырлувлар ак яшавга шакырып тургандай тизилген эдилер. Деристе окувшылар: «Яв келсе Элимизге, биз Кырлувдай баьтирлер болмага керекпиз!»-дедилер. Дерис «Солнечный круг» деген йырды ногай тилде йырлав ман тамамланды. Оны коьширген Алибий Узбекович Капланов. Баьриси де коьнъилленип шыктылар бу деристен, 45 такыйка кайтип кеткенин де сезбей калдылар.
Канлыбаева Мадина Алавдин кызы 2 класс окувшылары ман дерис-проект аьзирлеген эди. «Меним авылым» деген проектте олар авыл коьркин, онынъ тарихин эм авылды туьзген аьдемлер акында айттылар. "Тувган ерди саклаганлар» деген проектлеринде баьтирлер мен оьктемсидилер, авылыннан кеткен Уллы Аталык согысына, Афганистанда, Чернобыльде болган эр кисилер суьвретлерин коьрсетип, аьр бирсининъ акында айттылар. «Меним авылымнынъ оьктемлиги» деген проектте биз Абдулла Бариевти,
Круптурсын Бариевти, Б.Кулунчаковады, Алибек Каплановты, Салимет Майлыбаевады коьрдик эм олардынъ аьр бирсининъ акында окувшы «Биз авылымыздынъ шаьйирлери эм язувшылары ман оьктемсиймиз!»- деп такылдап айтканлары суьйиндирмей болмады. 2 кл окувшылары Салимет Майлыбаевадынъ «Ерим меним» деген ятлавы бойынша дерислерин бардырдылар, ятлав иштелигин эм тил байлыгын тергедилер. Шаьйирдинъ яшав йолы акында хабарладылар эм деристе оынъ ятлавы бойынша язылган физкультура такыйкаларын да коьрсетип алдылар. Балалар 2 класстан алып ногай тилимизде парахат соьйлеп болганлары. Яттан коьплеген такпаклар билгенлери бизди бек кувантты.
Темирова Куьшлихан Крымхан кызы «Ногай халкымнынъ байлыгы» деп атап 3-4 класслар ман бирге дерис-КВН озгарды. Онынъ мырады: ногай тил дерислерде алган билимлерин бегитуьв, лексикамызды байытув, окувшылардынъ тез ойлавын, эсин бегитуьв, патриотлык сезимлерин тербиялав, ногай тилимиз бен кызыксынувын оьстируьв эди эм сол салган мырадына окытувшы етти. Катнасувшылар ярасык миллет кийимлер мен эки куьпке боьлиндилер «Куьпелек» эм «Маьметекей». «Тысав кесуьв», «Балады бесикке боьлев» аьдетлерин КВН катнасувшылары коьрсеттилер эм сосы аьлемет ийги аьдетлеримиз акында аьруьв этип хабарладылар. Ойын тамамымын тоьреши болып олтырган Кумлы авыл орта мектебининъ ногай тилден окытувшысы Аджигельдиева Софият Мамбет кызы этти, оьзининъ соьзинде ол окувшылардынъ ана тилимизге суьйимин белгиледи.
Дерислер кутылган сонъ баьри келген конаклар Канлыбаева Сыйлыхан Толубай кызынынъ етекшилеви мен аьзирленген «Болмаса ша халкым меним, язбас эдим алтын уьшин!» деген М.Курманалиевтинъ сыдыралары ман аталган адабият-аваслык композициясын коьрсеттилер. Ол окувшылар аьзирлеген видеокоьрсетуьвлер мен басланды, онда йыйылганлар
Б.Кулунчаковадынъ «Тунъгыш» деген повестинде суьвретленген авыл коьркин, авлакларын коьрдилер, сонъ К.Бариевтинъ, Б.Кулунчаковадынъ, А.Каплановтынъ, С. Майлыбаевадынъ яшаган меканларын, юрген орамларына кирдилер. Сосы шаирлер ятлавларын окувшылардынъ соьйленисли окувларында эситтилер. Йолыгыстынъ сыйлы конаклары болдылар Эдиге авылда тувып оьскен шаирлер: Россия журналистлер союзынынъ агзасы Алибий Узбек улы Капланов эм Россия язувшылар эм журналистлер союзынынъ агзасы Салимет Ахмат кызы Майлыбаева. Окувшылар «Голубь мира» деген ятлавды немец тилде окыдылар, оны коьширген А.Капланов. Солай ок Алибий Узбек улы «Подмосковные вечера» деген йырды оьзининъ коьшируьвинде ногай тилде йырлап эситтирди. С.Майлыбаева болса оьз соьзинде Эдиге авылынынъ талаплы аьдемлери, авылшылардынъ ис суьерлиги, аталардан калган аьдетлерди саклап билгенлери акында уьйкен суьйинишли давазы ман айтты. Окытувшылар болса онынъ «Анама» деген йырын йырладылар.
Эне соьйтип Эдиге авыл орта мектеби ногай тилимизге эм адабиатымызга сый-оьрмет эттилер!
Салимет Майлыбаева, Россия язувшылар эм журналистлер союзынынъ агзасы.