Сизди кезекли 2-нши Халклар ара «Ногайлар: XXI оьмир. Тил. Маданият. Бас булактан – келеектегиге» деп аталган илми-практикалык конференциясынынъ басланувы ман кутлаймыз.

Халкымыздынъ алтын бесиги, туьрк ырувларынынъ тувган ери – еннетли Алтай тогайларыннан Аскар тавга шыгып, Караногайдан, ак Кобаннан, Эдил ягаларыннан Манан сувына дейим шувылдаган уьйкен шоьллердинъ керилген кенълиги бурынгы йыравлардынъ авызларында алавы аспанга еткен толгавларына айланган. Буьгуьнлерде сол тарапларда тоьгилип калган ногай тамырымыз солкылдап, оьз тилининъ, маданиятынынъ, адабиатынынъ, аьдетлерининъ асыл булагын излестиреди, соларды коршалавга, оьрлентуьвге амаллар коьреди.

Ногай халкынынъ тил байлыгы, маданият туьрлилиги, оьмирлик аьдетлери бизим Аталыгымыз – Россиядынъ, сав дуныядынъ анъ-акыл алтын асабалыгынынъ айырылмас бир кесеги болады.

Йогарыда белгиленген илми-практикалык конференциясын оьткеруьв бизим куьнлерде айырым уллы маьнеди тутады. Биз оны дуныя юзине шашыраган ногай миллетимиздинъ тек тили, адабиаты, тарихи, маданияты эм санияты етискен ян-коьнъил каьмбиллигин эм оьнер бийиклигин коьрсетуьв амалы болып калмай, ама Сырт Кавказдагы, Россия Федерациясында, савлай ер юзинде анъ-акыл байлыкты, дослыкты, бирликти беркитуьвге каратылган маьнели ямагат-политикалык оьзгерис деп те хош коьремиз.

Аьлиги енъил болмаган халклар ара аьллеринде миллетимиздинъ коьп ерлерге боьлинип яшайтаган кесеклери оьзлерининъ асыл негизине, бас булагына кайтувга ымтылувы – ол бу кыйынлы заманда дуныяда аман-сав калмага эм оьрленмеге талап этуьвининъ биринши абытлары. Бизге эндиги де бу йолымызда бизди айыратаган эм боьлетаган хыйлы буршавларды оьтпеге керек болады. Эм биз соны оьтеегимизге шек йок, сога шайыт – буьгуьнги 2-нши кере озгарылатаган конференциямыз!

Сизди кезекли 2-нши Халклар ара «Ногайлар: XXI оьмир. Тил. Маданият. Бас булактан – келеектегиге» деп аталган илми-практикалык конференциясынынъ басланувы ман кутлаймыз.

Халкымыздынъ алтын бесиги, туьрк ырувларынынъ тувган ери – еннетли Алтай тогайларыннан Аскар тавга шыгып, Караногайдан, ак Кобаннан, Эдил ягаларыннан Манан сувына дейим шувылдаган уьйкен шоьллердинъ керилген кенълиги бурынгы йыравлардынъ авызларында алавы аспанга еткен толгавларына айланган. Буьгуьнлерде сол тарапларда тоьгилип калган ногай тамырымыз солкылдап, оьз тилининъ, маданиятынынъ, адабиатынынъ, аьдетлерининъ асыл булагын излестиреди, соларды коршалавга, оьрлентуьвге амаллар коьреди.

Ногай халкынынъ тил байлыгы, маданият туьрлилиги, оьмирлик аьдетлери бизим Аталыгымыз – Россиядынъ, сав дуныядынъ анъ-акыл алтын асабалыгынынъ айырылмас бир кесеги болады.

Йогарыда белгиленген илми-практикалык конференциясын оьткеруьв бизим куьнлерде айырым уллы маьнеди тутады. Биз оны дуныя юзине шашыраган ногай миллетимиздинъ тек тили, адабиаты, тарихи, маданияты эм санияты етискен ян-коьнъил каьмбиллигин эм оьнер бийиклигин коьрсетуьв амалы болып калмай, ама Сырт Кавказдагы, Россия Федерациясында, савлай ер юзинде анъ-акыл байлыкты, дослыкты, бирликти беркитуьвге каратылган маьнели ямагат-политикалык оьзгерис деп те хош коьремиз.

Аьлиги енъил болмаган халклар ара аьллеринде миллетимиздинъ коьп ерлерге боьлинип яшайтаган кесеклери оьзлерининъ асыл негизине, бас булагына кайтувга ымтылувы – ол бу кыйынлы заманда дуныяда аман-сав калмага эм оьрленмеге талап этуьвининъ биринши абытлары. Бизге эндиги де бу йолымызда бизди айыратаган эм боьлетаган хыйлы буршавларды оьтпеге керек болады. Эм биз соны оьтеегимизге шек йок, сога шайыт – буьгуьнги 2-нши кере озгарылатаган конференциямыз!

 Бу йылгы маданият акциямыз да дослыгымыздынъ эм ян ювыклыгымыздынъ, тамыр бирлигимиздинъ яркын уьлгиси болсын! Дуныяда парахатлыкты саклавга эм маданиятты оьрлендируьвге йол ашсын!

Баьринъизге де тынышлыкты, ян-коьнъил рагимликти, эмишликти эм наьсипти, йогары оьнер уьстинликлерди йораймыз.

Бизди Кудай ортак тувган еримиз уьшин исимизде етимислерге онъласын!

«Шоьл тавысы» республикалык газетасынынъ редколлегиясы.

В рамках празднования Дня работников сельского хозяйства и перерабатывающей промышленности в селе Терекли-Мектеб Ногайского района 8 октября прошла грандиозная ярмарка.

Свою продукцию представили более 50 сельхозтоваропроизводителей из Ногайского, Кизлярского, Тарумовского районов, а также из Ставропольского края. Они предлагали покупателям высококачественную сельскохозяйственную продукцию и промышленные товары по самым низким ценам. Всего в мероприятии приняли участие около 500 человек из Ногайского района.

Покупатели ярмарки могли приобрести продукцию на любой вкус – мясо, рыбу, домашние сыры, молоко, творог, сливочное масло, мед, картофель, лук, огурцы, помидоры, яблоки, груши, орехи, кондитерские изделия и домашнюю выпечку, изделия народного промысла. Кроме того, хозяйства из сел Ногайского района предлагали покупателям и овец.

Одними из первых  ярмарку посетили исполняющий обязанности главы администрации Ногайского района Рашид Шангереев и его заместители.

После обхода торговых рядов Шангереев отметил, что Ногайский район должен стремиться к тому, чтобы полностью обеспечивать себя сам в плане сельского хозяйства. «У нас в Дагестане самые вкусные и качественные продукты питания, мы должны стремиться к тому, чтобы самореализовать себя в аграрном секторе и приобретать свое. Я благодарен всем участникам ярмарки за активное участие и предложенный широкий ассортимент собственных товаров. Уверен, что сегодня представлена для реализации экологически чистая и по доступным ценам продукция», - заявил он.

Также Рашид Шангереев поздравил всех тружеников полей и ферм, фермерских хозяйств, руководителей и специалистов сельскохозяйственных предприятий, аграриев, сельской интеллигенции, работников перерабатывающей и пищевой индустрии с профессиональным праздником.

«Сердечно поздравляю с профессиональным праздником всех, кто живет в сельских поселениях и трудится на земле, работает в животноводстве и на предприятиях пищевой промышленности, тех, кто, не покладая рук, несмотря на многочисленные трудности, занимается разведением и выращиванием скота, посевами, растениеводством.

В селах Ногайского района немало предприимчивых и инициативных людей, и очень важно создать условия, чтобы они не уезжали с родной земли в поисках лучшей доли для себя и своих детей. Поэтому в последнее время руководство Ногайского района в лице главы района Казмагомеда Янбулатова старается повышать качество и уровень жизни тружеников сельского хозяйства.

Высокий профессионализм работников сельского хозяйства, их самоотдача и преданность избранному делу заслуживает уважения и признания. Спасибо всем работникам сельского хозяйства и перерабатывающей промышленности и особенно ветеранам, передовикам производства за ваш самоотверженный и добросовестный труд», - подчеркнул он.

Стоит отметить, что продукцию, представленную на ярмарке, реализовывали по ценам на 20-30% ниже рыночных.

Богатый выбор разных видов сортов помидоров предлагал покупателям фермер Тимур Джумагазиев. Он отметил, что с удовольствием приезжает на ярмарку в село Терекли-Мектеб из Тарумовского района. «Сейчас уже практически завершается сезон помидоров, и люди покупают ящиками, для того чтобы успеть приготовить свои любимые консервированные соленья. Я практически реализовал продукцию и рад, что мой товар понравился жителям Ногайского района», - сказал он.

«Для нас важно, чтобы не менее 80% всех торговых площадей были заняты местными сельхозтоваропроизводителями. А не те, которые будут перепродавать товар. То есть необходимо создать такие условия, чтобы на ярмарке были сами хозяева продукции. Сейчас клиенты хотят хорошее обслуживание, высокий сервис. Именно это, а также доступную цену и необходимо им предложить. Рад, что ярмарка проходит на хорошем уровне», - пояснил Рашид Шангереев.

Буьгуьнлерде кумык драматургиясынынъ негизин салувшы Алимпаша Салаватовка 115 йыл толады. Онынъ мерекесин Дагестан Республикасында кенъ белгилейдилер. Белгили драматургтынъ яратувшылык йолына багысланган шаралар республикадынъ китапханаларында, музейлеринде озгарыладылар.

Алимпаша Салаватов 1901-нши йылдынъ казан айынынъ 29-нда Аксай авылында, тасты оюв устасынынъ аьелинде тувып-оьскен. Алимпаша Салаватов айлак яслай литература ман кызыксынып баслады. Онынъ биринши ятлавлар йыйынтыгы 24-25 ясларында баспаланып шыкты. Оьзи Бакуда педагогикалык институтын окып битиргеннен сонъ ис аьрекетин окытувшы болып баслаган. Ол драматургияга оьзининъ «Кызыл партизанлар» деген драмасы ман биринши абытын эткен эди. Соьйтип йылдан -йылга оьз оьнерин, сулыбын оьстирип турды. Тек не пайда язувшыдынъ яшав оьмири кыска болды. Ол оьз ыхтыяры ман аьскер сыраларына кетип, 1942-нши йылда Крым фронтында болган согысларда яс янын берген.

Г.Курганова.

Суьвретте: А.Салаватов.  

Буьгуьнлерде кумык драматургиясынынъ негизин салувшы Алимпаша Салаватовка 115 йыл толады. Онынъ мерекесин Дагестан Республикасында кенъ белгилейдилер. Белгили драматургтынъ яратувшылык йолына багысланган шаралар республикадынъ китапханаларында, музейлеринде озгарыладылар.

Алимпаша Салаватов 1901-нши йылдынъ казан айынынъ 29-нда Аксай авылында, тасты оюв устасынынъ аьелинде тувып-оьскен. Алимпаша Салаватов айлак яслай литература ман кызыксынып баслады. Онынъ биринши ятлавлар йыйынтыгы 24-25 ясларында баспаланып шыкты. Оьзи Бакуда педагогикалык институтын окып битиргеннен сонъ ис аьрекетин окытувшы болып баслаган. Ол драматургияга оьзининъ «Кызыл партизанлар» деген драмасы ман биринши абытын эткен эди. Соьйтип йылдан -йылга оьз оьнерин, сулыбын оьстирип турды. Тек не пайда язувшыдынъ яшав оьмири кыска болды. Ол оьз ыхтыяры ман аьскер сыраларына кетип, 1942-нши йылда Крым фронтында болган согысларда яс янын берген.

Г.Курганова.

Суьвретте: А.Салаватовка багысланган кешликте.  

«Ногай давысы» газетасынынъ бас редакторы КЧР- дынъ ат казанган маданият куллыкшысы РФ журналистлер союзынынъ агзасы Алтынай Атуова коьптен журналистика ман бактысын байлап келгенли коьп йыллар болады.

Ол Карашай-Шеркеш еринде орынласкан Эркин-Юрт авылында 1966-ншы йылдынъ 5 –нши октябринде тувган. Сол ок ерли мектебте билим алады. Мектебте окыган йылларда аьрекет эткен «Сокпак» деген адабиат-художестволык кружогына язылып, юрип баслайды. Кружок юритуьвшиси, йыравшы Римма Утемисова онынъ язганларын айырып алып, сол йылларда «Ленин йолы» деп аталып шыгатаган газетага йиберетаган болган. Ол кружок катнасувшысы болып школада, авылда оьткен шаралары, оьзгерислери, согыс эм ис ветеранлары, авылдынъ белгили аьдемлери, аьеллери акында кишкей хабарлар язып, билдируьвлер этип келген. Солардынъ ийгилери айырылып газета бетлеринде баспаланганлар. Сол йылларда Р.Утемисова кружок катнасувшыларын газета редакциясына конакка да аькетеди. Белки сол заман яс кызда журналист болмага деген ой тувган болар. Сол йылларда Карашай-Шеркеш еринде журналистика боьлиги ашылмаган эди. Уьйдегилери кызга Карашай-Шеркеш педуниверситетин тамамлап, оннан сонъ газетада куллык этпеге болаяксынъ деген маслагатын бередилер. КЧГПИ-де окув йылларында ол журналистикадан факультативке юрип баслайды.

Партия обкомы сол йылларда Карашай-Шеркеш республикасында телевидение ашпага ойланды. Обком етекшилери институт етекшилери мен аьр бир миллеттен доьрт студент айырып, Ленинград каласынынъ Патшалык университетине йибермеге токтастылар. Ногай миллетиннен сол заман  Алтынай Атуовады айырадылар. 1991-нши йыл КЧГПИ-де журналистика боьлиги ашылады. Эм 1992-нши йыл КЧГПИ-динъ журналистика боьлигинде Ленинград каласында йогары билим алган А.Атуова студентлерге журналистикадынъ тарихи деген дерисин берип баслайды. (Сол йылларда ол студент шакларымда мени де журналистикадынъ тарихи дерисиннен окыткан.) Эм 1993-нши йыл кыскаяклы телевидениеде де куллык этип баслайды. Эм сол ок йыллар телевидениеде миллет тиллеринде коьрсетуьвлер берилип басланады, эм ана тилинде передачалар да юритиледи. Эки йыл ол ногай тилинде телеберуьвлер боьлигин етекшилейди эм юритеди. Ама оны ашпага уьшин кеспили кадрлар керек болган. Эм телевидение етекшилери ногай кызды Россия телевидениесининъ биринши каналына уьйренмеге йибередилер.

Уьйренип келгенде, кеспили журналистти ногай боьлигиннен КЧР телевидениесининъ билимлендируьв боьлигининъ етекшиси этип коьширедилер, эм кыскаяклы билдируьвлерди юритип баслайды.

2002-нши йылдынъ январь айыннан алып КЧР Оькиметининъ тапшырмасы ман Алтынай Атуова «Ногай давысы» газетасынынъ бас редакторы аьрекетин юритип баслайды. Эм буьгуьнлерде де ол ногай газетасын уьстинликли етекшилеп келеди. Оннынъ эстеликли яратувшылыклы етимислерининъ бириси 2015-нши йыл ишинде «Орак эли - Эркин-Юрт» деген онынъ тувган юрты акында шыккан китаби болады.

Китапти И.Капаев туьзген. А.Атуова болса, сол китаптинъ соавторы болады.

Алтынай Юнусовна 1999-ншы йыл ногай ясы Р.Курелов пан бактысын байлайды. Кыскаяклы тек шынты журналист болып калмай, наьсипли ана да болады. Олардынъ татым аьелинде эки увыллары Давлет эм Азамат оьсип, куьезлерин арттырадылар.

Тезден «Ногай давысы» газетадынъ бас редакторы Алтынай Атуова оьзининъ 50 йыллык мерекесин белгилейди. Халкына багысланган пайдалы исинде эм яратувшылыгында оьнерли куллыкшыга йогары етемислер, ийгиликлер коьп болганын йораймыз.

Г.Нурдинова. 

28-нши октябрьде Дагестанга оьз спектакльлери мен Таганкада орынласкан драма эм комедия Московский театры келеек. Махачкала каласында Г.Цадаса атындагы Авар анъ-драмалык театрынынъ сценасында «Мен, Высоцкий Владимир…» деген спектакль коьрсетилинеек.

Бу спектакль Марина Владидинъ «Владимир, яде Уьзилген ушув» деген китаби бойынша салынган. Спектакльди режиссер Валерий Золотухин салган. Бас рольлерди Россия ат казанган артистлери Любовь Чиркова эм Валерий Черняев ойнайдылар.

Таганка театры Дагестан Республикасына биринши кере келеек, Авар театрынынъ директоры Магомедрасуд Магомедрасуловтынъ  айтувына коьре, келеекте де элимиздинъ эки уьйкен театрлары арасындагы катнас тутылаяк.

Спектакль 18.30 саьатте басланаяк, 2 саьат оьтеек. Керекли билдируьвди 681454, 681496 телефон номерлери бойынша алмага боласыз. 

Россия Федерациясынынъ Билимлендируьв эм илми министерствосы 200 ийги деген авыл школаларын белгилеген. Этилинген тергевлерге коьре, уьш дагестан школалары ийгилердинъ сырасына киргенлер.

Тергевшилердинъ билдируьвлерине коьре, куьшли деп оьзлерин Сырт Кавказ школалары коьрсеткенлер, олар 30 орынларды бийледилер. Энъ де ийги деп 13 школа Ингушетиядан, 9 – Ставропольеден, экисер школа – Карашай-Шеркеш Республикасыннан эм Сырт Осетиядан эм бир школа Кабардино-Балкариядан деп белгиленди.

- Биз бу школалар енъуьвши болганына биз суьйинемиз, неге десе олар аьр заман ийги коьрсетуьвлер бередилер, - деп айтады ДР Билимлендируьв эм илми министерствосынынъ ортак билимлендируьвининъ управлениесининъ етекшиси Лариса Абрамова. Ийги деген школалардынъ сырасына кирген школалар – Каякентский район, с Новокаякент, МКОУ «Новокаякентская СОШ», Кумторкалинский район, с.Коркмаскала, МКОУ «Коркмаскалинская средняя школа», Кизилюртовский район, с.Султанянгиюрт, МКОУ «Султанянгиюртовская СОШ».  

Буьгуьнлерде Россиядынъ ат казанган артисти Магомед Улакаев турган болса, оьзининъ 75-йыллык мерекесин белгилер эди.  Ол элимиз бойынша да, республикамыз бойынша да белгили аьдемлердинъ бириси.

Магомед Алмашевич Улакаев Дагестан Республикасынынъ Урахи авылында 1941-нши йылдынъ казан айынынъ 8-нде тувып-оьскен. Оьзи Дагестан Республикасынынъ консерваториясын окып битирген. 1966-ншы йылдан алып Дагестан патшалык филармониясында куллык этип баслаган. Ол ис йыллары ишинде коьплеген концертлер берген. РФ халк артисти Ирина Аллегрова ман бир куьпте йырлаган. Онынъ талабынынъ шет-кыйыры коьринмейтаган эди. Онынъ занъыраган сеси коьплердинъ юрегине тийген. Ол оьзининъ яшав оьмиринде коьп кере сыйга тийисли болган аьдем. Магомед Улакаев 1997-нши йыл «ХХ-ншы оьмирдинъ алтын тавысы» деген атты да казанган. Тек яшав оьмири узак болмады. Дагестан Республикасынынъ талаплы аьдемлерининъ бирисининъ 2004-нши йылда яшавы уьзилген. Бу куьн бизим борышымыз – сондай талаплы ердеслеримизди эсимизде саклав эм оьмирлерге данъклав. 

Аьдетлер – кайсы заманларда да бизим янымызда эм бизи мен бирге. Аьдем тувганнан яшавдан кешкенше аьдетлер тутпага керек болады. Ол – бизим миллетимиздинъ бир айырым нышаны. Аьдет тутпаган аьдемлер халкымыз арасында эдапсыз атка да тагылмага болады. Элбетте, ата-бабаларымыздан калган ийги аьдетлеримиз тутылмага да керек болар. Сол да сыйлавдынъ, халктынъ халк болып сакланувынынъ бир кеби болады.