20 январьде Дагестаннынъ Унцукуль районында «Ахульго» деген мадавният-тарихлик комплекс – бизим ортак эстинъ эм ортак бактыдынъ мемориалы ашылды. Шарада ДР Аькимбасы Рамазан Абдулатипов катнасты.
«Ахульго» мемориалды ашувда Миллетлер ислери бойынша федеральный агентстводынъ етекшиси Игорь Баринов, Сырт-Кавказ федеральный округта РФ Президентининъ толы ыхтыярлы ваькилининъ орынбасары Михаил Ведерников, Россия халкларынынъ Ассамблеясынынъ Советининъ председатели, халклар ара славян академиядынъ ректоры Сергей Бабурин, Государственный Думадынъ депутатлары, ямагат эм дин аьрекетшилер, маданият аьрекетшилери, СКФО субъектлерининъ делегацияларынынъ агзалары эм баска официальли аьдемлер.
Тавлар элинде коьрнекли деген оьзгерислердинъ бириси беркитетаган «Ахульго» деген маданият-тарихлик комплекс бизим ортак эстинъ эм ортак бактыдынъ мемориалы – дагестаншылардынъ еринде курылды. Оны ашувдынъ йосыгы Унцукуль районда Ахульго деген тавдынъ уьстинде озды. Энди ол ерге заманга келисли ыспай йол барады.
Бу оьзгерис дагестаншыларга да, орысларга да маьнели, неге десе олардынъ бактылары баслап согысувда, сонъ совет заманында ортак патшалыкты курувда эм беркитуьвде, экономикады эм социаллык тармакты оьстируьвде бириккен. Мине не зат уьшин Дагестаннынъ Аькимбасы Рамазан Абдулатипов «Ахульго» мемориал комплексти курувга уьйкен маьне берди эм сол ойды – мемориал туьзуьвди – Россия президенти Владимир Путин хош коьрди. Ахульго тек озган заманга тувыл, ол келеектегиге де карайды! Неге десе 1999 йыл Сырт Кавказды Россияга карсы салмага, оны дуныяда энъ де уьйкен элден айырмага эм соны ман дуныядынъ геополитикалык картасын бизим куьндеслердинъ пайдасына туьзбеге талап этилгенде, аян билинди: Дагестан оьмирлерге Россия ман.
Бу тек соьзлер тувыл, яшавдагы кереклик, неге десе бизде коьп йычллар бирге яшавдынъ сулыбы бар, неге десе бизим эдаплык, политикалык кызыксынувларымыз бир.
Ахульгодагы согысувды эм Ахульго мемориалдынъ тарихлик маьнесин анълав уьшин ызымызга карайык. Биринши Кавказ согысы бос ерден шыгады. Дуныяда геополитикалык козгалыслар бир де токтамаганлар, куьнтувардынъ да, куьнбатардынъ да кызыксынувлары оьскенге, 19-ншы оьмирде олар мукаят та оьткирлендилер.
Россия ман 28 йыл согыстан сонъ имам Шамиль оьзининъ оьсиетинде булай белгилеген: «Мен сизге, оьзимнинъ эм кардашлыкты оьсиет этемен.
Оьзек те, Кавказ согысынынъ соьйтип кутылганы Россияга да, Сырт Кавказ халкларына да онъайлы эди.
Алдынгы союзлы республикалар – Армения, Азербайджан эм Грузия – СССР бузылган сонъ айырым патшалык курдылар, ама Сырт Кавказ автоном республикаларынынъ халклары ондай талап этпедилер.
Бизим халклар имам Шамильдинъ оьсиетин толтыратаганлары эм оларга баска йол керекпейтаганлары 1999 йыл белгили болды.
Оьзининъ кишкей халкына эм уьйкен Россия халкына кызыксынув ман карайтаган Дагестаннынъ Аькимбасы Рамазан Абдулатипов Тавлар элининъ тарихининъ кыйынлы бети мемориалда беркитилмеге керегин эм ол Дагестаннынъ Россия ман дослыгын несиллерге еткермеге борышлы экенин анълады. Оннан баска болып, мемориал сол согыста эки яктан да янларын курман эткенлерге эстелик.
Биринши Кавказ согысы мезгилинде орыс интеллигенция, онынъ оьнерли ийгилери Кавказды, онынъ оьктем яшавшыларын суьйдилер, тавлылар да Шамильдинъ ягына коьшкен орыс ясларды яратып карайтаган эдилер.
Пушкин, Лермонтов, Толстой, Бестужев, Марлинский – олардынъ шыгармалары тавлылардынъ эрклиги, ыспайлыгы эм эркинлик суьювлиги алдында аьжейипке толы. Совет власти мезгилинде орыс аьдеми орыс окытувшысы кебинде, кайсыга Махачкалада эстелик салынган, алдынгы согыслардынъ ызларын йойытып, эки халокты ювык этуьв уьшин коьп зат этти. Эндиги сол халклар оьзлерин политикалык, экономикалык эм, энъ маьнелиси, кардашлык бирликтинъ кырында эскерип те болмайдылар.
«Ахульго» мемориалы ьаьвелгиге коьз таслайды, буьгуьнгиди коьреди эм сеним мен келеектегиге карайды. Ол, элбетте, Путиннинъ Россиясынынъ белгилерининъ бириси болар.
Али Алиев,
«Дагестанская правда».