ДР Аькимбасы Р.Абдулатиповтынъ ДР Халк Йыйынына каратылган янъы Язбасы акында «Ногайский район» МО аькимбасы Казмагомед Янбулатов тоьменде оьз ойын билдирген.

Онынъ соьзлери мен, Язбада республикада туьзилген аьллер эм патшалык политикасынынъ маьнели йоллары акында белгиленген, экономикады оьрлентуьвдинъ ой-ниетлери айтылган, социаллык, политика тармагынынъ соравлары коьтерилген эм республикады келеектеги йылларга оьрлентуьв приоритетлери коьрсетилген.

К.Янбулатов Язбада ызгы йыллар ишинде республикада терроризм эм экстремизм мен куьресуьв бойынша юритилген куллыкка баасы берилгенин белгиледи.

«Маьнели приоритетлер эсабында кавыфсызлыкты канагатлав, Дагестан Республикасынынъ берк кепте эм эмишлик аьлинде оьрленуьви, республика яшавшыларынынъ ыхтыярларын эм эркинликлерин коршалав куллыгы айырылып коьрсетилген. Оьзининъ Язбасында республика Аькимбасы ерли самоуправление органлары калалар эм районларды социал-экономикалык оьрлентуьв бойынша юритетаган исин белгилеген, муниципалитетлер аькимбасларын бу куллыкты куьшлендирмеге шакырган. Ызгы доьрт йыллар ишинде Ногай районы Дагестан Республикасынынъ муниципаллык образованиелерининъ социал-экономикалык оьрленуьв коьрсетимлери бойынша берк кепте алдышы орынларды бийлейди. Районда республикады оьрлентуьв приоритетли программаларды толтырув, яшавшылардынъ кавыфсызлыгын канагатлав эм яшавын ийгилендируьв бойынша уьйкен куллык юритиледи», – деп билдирген ол.

«Авыл поселениелер аькимбасларына, баьри дережедеги етекшилерге, район Йыйынынынъ эм авыл йыйынлар депутатларына оьзлерининъ куллыкларын алдыга салынган борышларга келисли кепте туьзуьв керегеди. Тек соьйтип республика Аькимбасы бизим алдымызга оьзининъ Язбасында коьрсеткен тапшырмаларды эм борышларды толтырмага ниетленип, куллыкты да туьзбеге керек. Язба соны яшавга шыгарув яктан тек маьнели программалык документ болып саналмайды, ама соны ман бирге ол ерли-еринде ис аьрекетинде кулланылады. Дагестан Республикасынынъ Аькимбасы Рамазан Абдулатиповтынъ алган йолы – ол республика гражданларынынъ коьбисининъ эрки эм сизинъ баьринъизди де бу Язбады колтыкламага эм толтырмага шакыраман», – деп белгилеген аькимбас.

«Дагестан етекшиси республика уьшин негизли тармак ол агропромышленный комплекс эм ол республикадынъ экономикасына эм дагестаншылардынъ яшавына уьйкен косымын этетаганын билдирген. Ногай районынынъ «Бозторгай» эгинши-фермер хозяйствосы малды союв эм сонынъ этин асыллав бойынша етимисли предприятиелер санында белгиленгени суьйинтеди. Республика басшысы оьзининъ Язбасында республикадынъ оьткен йылдагы социал-экономикалык сырагыларын келтирген эм Дагестаннынъ келеектеги йылларга оьрленуьвининъ негизли йолларын айырып белгилеген», – деген К.Янбулатов.

Дагестанды беркитуьвге каратылган шакырув

«Бабаюртовский район» МО аькимбасы Эльдар Карагишиев ДР Аькимбасы Рамазан Абдулатиповтынъ ДР Халк Йыйынына каратылган Язбасы бойынша оьз ойы ман боьлискен.

«Рамазан Гаджимурадович дагестан халкын Дагестаннынъ туьзуьвши потенциалын аякка тургызбага, заман талаплавларына тийисли кепте явап бермеге шакырды. Ол буьгуьнлерде бизим регион уьйкен кыйынлыкларды – оьткен «буламык» йыллардынъ асабалыгын енъе берип, сав элимиз бен бирге ортак бир сырада абытлавын белгилеген. Оннан баскалай, ДР Аькимбасынынъ ойына коьре, бизим аьр биримиздинъ уьстинлигимиз – ол Дагестан уьстинлиги, Россия уьстинлиги. Бизге ортак бир халк эсабында таза эм пайдалы куллыкка, Дагестанга эм аьр дагестаншыга оьзининъ аян бетин, оьз намысын кайтарув уьшин бирлеспеге керегеди», – деп ашыклап айткан ол.

Онынъ соьзине коьре, Язба – ол оьткен йыл ишинде не затка етиспеге уьлгирилгени, кайдай ислер яшавга шыгарылганы эм эндиги де не зат этпеге тарыгы акында оьз алдына эсап беруьв. Регионнынъ аькимбасы аян санлар эм тийисли фактлар келтирип, республика аьрекетининъ приоритетли йоллары бойынша коьрсетимлердинъ ийгиленуьвин белгилеген. Язбада тагы да бир кере яшав аьрекетининъ баьри тармаклары да коьрсетилинген эм экономика, билимлендируьв, ян-эдаплык маьселелерине терен тергев этилинген. Дагестан оьз оьрленуьвининъ кайбир оьлшемлери бойынша элимиздинъ баска регионларыннан да озатаганы, депутат корпусынынъ косылма куллыгы аркасы ман турбулентность аьлиннен шыгатаганы белгиленген. Республика парламенти кризиске карамастан, Дагестанга косымша инвестицияларды киргистпеге амал тапкан.

«Рамазан Гаджимурадович ерли самоуправление – ол аьдемлерге энъ де ювык турган власть эм етекшилев тармагы болатаганын айырып белгилеген. Онынъ ойына коьре, ерли самоуправление органларынынъ пайдалы кепте куллык этуьви мен аьдемлер савлайы власть аьрекетин байланыстырадылар. Оьткен туьрлентуьв йыллары ишинде муниципаллык властининъ ис аьрекетининъ оьлшеми тамырыннан туьрленген.

Дагестан Аькимбасы озган доьрт йыл ишинде регионда болып оьткен уьйкен туьрленислерди айтып белгилеген, янъы борышлар эм приоритетлер салган.

Биз эндиги оьз ягымыздан алдымызга салынган баьри борышларды да толтырмага шалысармыз», – деген Э.Карагишиев.

Ася Мусакаева.

С целью привлечения школьников к современным экологическим проблемам своего края и формирования экологической культуры 2 февраля на базе дома детского творчества в Ногайском районе проведен муниципальный этап научно-практической конференции.

По словам методиста отдела образования Ногайского района Альбины Маликовой, всего на конкурс было представлено 11 работ.

«Мероприятие прошло в соответствии с календарем массовых мероприятий министерства образования и науки РД, а также в целях привлечения внимания учащихся к современным экологическим проблемам, формирования у них экологической культуры, развития экологического мышления, творческих способностей, социальной активности и инициативы», - заявила она.

По ее словам, предварительно участники  конференции со своими научными руководителями должны были организовать экологические субботники и как можно больше вовлечь учащихся и жителей в эту благотворительную акцию. В населенных пунктах района силами учащихся  и педагогов были проведены экологические субботники по очистке каналов и всех мест, связанных с экологией.

Члены жюри, под председательством Альбины Маликовой, отметили высокий уровень знаний учащихся. В состав жюри вошли директор ДДД Людмила Аракчиева, методист ДДТ Саида Зарманбетова, учитель биологии Нариманской СОШ им. Асанова Байрамбике Тенгизова, учитель биологии Калининаульской СОШ Гульфира Биякаева.

«Работы, в основном, соответствуют тематике НПК, раскрывают суть локальных экологических проблем малой родины, отражают деятельность школьников по охране природы. Отбор докладов проходил строго по Положению, в докладе должно было быть полное отражение экологической и природоохранной работы детского коллектива, объединения или отдельного отряда школы, выявление и грамотное описание  экологически неблагоприятных объектов своего села, района, города, принимаемые меры по экологическому оздоровлению обстановки. Доклады учащихся были глубокие по содержанию, обоснованные. Они показали свою обеспокоенность  экологической обстановкой своего села, района», - подчеркнула председатель жюри.

По итогам конкурсных работ жюри определило трех победителей для участия на региональном этапе научно-практической конференции «Экологические проблемы Дагестана глазами учащихся». Лучшими были работы «Влияние человека на экологию Ногайского района» ученицы 9 класса Кумлинской школы им. Д.М.Шихмурзаева Фаризат Аруновой, «Можжевеловое урочище: Сосново-природное наследие Ногайской степи» ученицы 7 класса школы им. Кадрии села Терекли-Мектеб Фатимы Мамутовой, «Превратим село в зеленый оазис» ученицы 8 класса Калининаульской школы им. С. Капаева Мадины Манаповой. Руководители победителей – Хамал Бурумбаева, Эльмира Савкатова, Гульфира Биякаева.

Второе место заняли работы «Проблема сокращения численности вида и дрофа обыкновенная в Ногайском районе» ученицы 8 класса Ортатюбинской школы Залины Нураманбетовой,  «Проблемы утилизации мусора села Боранчи» ученицы 9 класса Боранчинской школы им. К. Б. Оразбаева Нэмы Шоматовой. Их руководители – Исимхан Кулумаева и Алия Заретова.

Третье место досталось работам «Проблемы бытовых отходов» ученицы 9 класса Карасувской школы Келимат Круповой, «Проявление глобальных экологических проблем в республике Дагестан» ученицы 9 класса Азизы Елгишиевой под руководством Райгуль Джумалиевой и Оразган Нурмановой.

В Ногайском районе 7 февраля подвели итоги районного конкурса «Самый классный классный».

По словам методиста отела образования, ответственного за воспитательную работу, Альбины Маликовой, конкурс  проводился в  целях повышения  престижа  и  статуса  классного  руководителя  общеобразовательного  учреждения, повышения  уровня  воспитания учащихся в общеобразовательных  учреждениях.

Основными задачами конкурса являются: выявление  и  распространение передового опыта  работы классных  руководителей  в общеобразовательных  учреждениях, повышение качества работы классных  руководителей, обеспечение общественной оценки деятельности классных  руководителей  со  стороны  обучающихся и их родителей (законных  представителей).

«При проведении конкурса организаторы выявляли творчески работающих классных руководителей и стимулировали профессиональный и личностный рост классных руководителей», - заметила она.

В конкурсе  приняли участие  14 классных руководителей начальных классов (2-4 классы) и старших классов (5-11 классы) образовательных учреждений  Ногайского района со стажем работы в данном классе не менее одного года, имеющие положительные результаты в организации воспитательной деятельности.

На первом этапе конкурса осуществлялось рассмотрение конкурсных материалов и выявление финалистов конкурса.

Начальник отдела образования Кайтархан Отегенова отметила, что в содержание и критерии оценки  программы  деятельности  классного  руководителя вошли обоснованность, конкретность  целей  воспитательной  деятельности, четкость в постановке целей и задач, системность и  комплексность  содержания  воспитательной  работы. Необходима была реализация современных идей в воспитательном процессе и авторство  (оригинальность)  системы  воспитательной  работы. Рассматривался  видеофрагмент  «Я  и  мой  класс»,  при его оценке учитывалась педагогическая  культура представления  материала, оригинальность  подачи  материала, отражение  темы, система взаимодействия  классного  руководителя  и  класса.

При подготовке ко второму этапу конкурса участники  подготовили:

творческую презентацию «Почему я работаю классным  руководителем?» и защиту программы  деятельности  классного  руководителя.

По итогам конкурса жюри определило победителей. Первое место завоевали

АрсланБакиев из Терекли-Мектебской СОШ им.Джанибекова и

Айгуль Сагиндикова из Ортатюбинской СОШ. Второе место разделили Саида Кельдасова  из Калининаульской школы, Гульжанат Аджекова из Ленинаульской школы. Третье место досталось Барият Абдуловой из Карагасской школы им. К.Кидирниязова.

 Ася Мусакаева

Указом Главы Дагестана Рамазана Абдулатипова , 7 февраля,  министром печати и информации РД назначен Рашид Акавов.
Отметим, что в этот же день другим Указом от должности главы ведомства  была освобождена Бурлият Токболатова.

Глава Дагестана Рамазан Абдулатипов , 7 февраля, подписал Указ о назначении исполняющим обязанности министра труда и социального развития РД Расула Ибрагимова, 

Отметим, что в этот же день другим указом от должности главы указанного ведомства был освобожден Хасбулла Гаджигишиев.

Театр – яшав суьлдери. Заманга карамастан, театр яшавы дайым кызыклы эм кызувлы болады. Янъы пьесалар, туьрли ерлерде сол этилген куллыкларын коьрсетуьв, кызыклы тувыл ма, аьши?! Сол болган ерлерден театр артистлери уьйкен коьнъил коьтерилисте, янъы аьдемлер мен танысып, сулып пан боьлисип эм оьзлериндикин байытып, кайтадылар.

Ногай патшалык театры янъыларда, Казахстан еринде, Актау каласында озгарылган Биринши «Абиш дуныясы» деген театраллык фестивальде ортакшылык этти. Мунда ол конак кебинде катнасты. Сонда конак болганларына «Ногай эл» ФНКА етекшиси Казмагомед Янбулатовка уьйкен муьсиревли разылыкларын билдиредилер.

- Ол сонда болганда, бизим ногай театрымыздынъ барлыгын билдирмеген болса, Казахстан еринде бизди дуныя юзинде барымызды да билмеек эдилер, - деген ойын Байсултан Джумакаев билдиреди.

Казахстанда болган хатын-кызлар ман олтырып хабарлайман.Аьр бир ерде оьз аьдетлери, йорыклары бар.

Ногай патшалык драмтеатрын казах халкы Актау каласына киретаган йолда йолыкты.

- Уьстилеринде миллет кийимлер, бизди коьргенлей ок, каьмпетлер шашыраттылар, аьр биримизге  шубат (туье суьти) ишпеге бердилер, арасында сол шубаттынъ кайдай эмлев яклары бары акында да анълаттылар. Не болса да, коьрмегенди коьрип, татпаганды татып кайттык,-дейдилер бизим театр актерлары.

Актау каласында уйгынлап озгарылган театраллык фестиваль Абиш Кекильбаевич Кекильбаевтинъ яркын эстелигине багысланып оьтти.Ол Казахстаннынъ ямагат эм политикалык аьрекетшиси, Ис баьтири эм халк язувшысы, Патшалык баргысынынъ иеси, социаллык илмилерининъ аьлими, казах миллетининъ аль-Фараби эм Н.Гумилев атындагы Евразия миллет йогары окув ошакларынынъ Сыйлы аьлими болган. Оьткен оьмирдинъ етписинши йылларында Абиш Кекильбаев Ш.Айманов атындагы «Казахфильм» киностудиясынынъ бас редакторы да болган .

Буьгуьнги фестивальдинъ онынъ эстелигине басланувы да сонынъ уьшин эм онынъ бас мырады- Абиш Кекильбаевтинъ драмалык асарларын, адабиат асабалыгын кенъ яйылдырув.

Фестивальде бизим театрдан баскалай, М.Ауэзов атындагы Казах академиялык драмтеатры, Т.Ахтанов атындагы Ак-Тюбе областининъ драма театры, Н.Бекежанов атындагы анъ-драма театры эм сондай баскалар, баьриси, бизикин де коссак, ети театр куьби катнастылар.  Солардынъ аьр бириси Абиш Кекильбаевтинъ шыгармасына коьре салынган коьринислерин коьрсеттилер. Олардынъ оьнерлерине Казахстаннынъ белгили маданият аьрекетшилери баа бердилер. Солардынъ санында Асанали Ашимов- Казахстаннынъ Халк артисти, театр эм кино режиссеры бар эди.

Ногай драмтеатры фестиваль катнасувшысы болмаса да, онынъ куллыгына бек уьйкен баа берилди. Ол болса, фестивальди Г.Лоркадынъ «Суьйим эм кыянат» деген спектакли мен аштылар. Кишкей ногай шоьлдинъ театрынынъ ойнавы казах халкынынъ юрегинде уьйкен ыз калдырды. Бизим казах ерине конак болып барган театр артистлеримиз оьз оьнерлерин сондагы Курык авылында да коьрсеттилер.

- Кайсы ерде де бизге уьйкен сый эм оьрмет эди,- дейдилер актерлар.

Эсте калганы эм кызыклысы:оларды куьн сайын ярасык безекленген ресторанда ашатканы эм савлай Казахстаннынъ дережели власть органларында куллык этетаган аьдемлер мен йолыгысувы.

-Сол йолыгыста казах халкынынъ бир аьлемет аьдетине шайыт болдык. Оларда, сыйлы конакларды йолыгувга деп койдынъ басы асылып аьзирленеди экен. Сол басты баслап, йыйылганлар арасыннан энъ сыйлыга татпага береди экенлер. Бу йол бизим етекшимиз Байсултан Атагиши увылы Джумакаевке  сол сый этилди. Ол биринши болып, сол бастан этти кесип ашады, - деп кызыклы хабарлайды Оразбийке Кокоева.  

Ногай патшалык театрынынъ актерлары оьз етекшилери Байсултан Джумакаев пен бирге сонда озгарылган концерте «Ак шалув» йыры ман катнасты. Туьрли темаларга багысланган пресс конференцияларда ортакшылык эттилер, уьлке танув уьйинде болдылар.

Олар Казахстаннан фестивальдинъ дипломына, разылык хатка, фестиваль белгилерине эм 50 мынъ маьнет россия акшасына тийисли болып кайттылар, Абиш Кекильбаевтинъ бес топламалы китабин де савгаладылар.

«Абиш дуныясы» фестивали бизим театрдынъ актерларынынъ да, Казахстаннынъ яшавшыларынынъ да эслеринде яркын эстелик болып калды.

Бу фестиваль эки йылда бир озгарылмага ниетленеди. Келеекте бизим театр сонда конак эсабында тувыл, катнасувшы болып ортакшылык этпеге шакырув алды.

 Б.Джумакаевтинъ ойлары да, планлары да аз тувыл.

-Аьли  коькек айында Турция элинде озаяк театраллык фестивальде катнаспага шакырув алганмыз, амал болса, сонда да катнаспага ниетимиз бар, - дейди Ногай театрынынъ етекшиси.

Бизим театр артистлеринде талап та, оьнер де бар, тек оьзлерининъ байыр меканы йок. Соны ман байлыста кыйынлыкларга йолыгатаганлары сезилмей болмайды. Казахстанда  болып, сол яклардынъ актерлары ман хабарласувларында, олар куллыкка туьскенлей уьй меканы ман канагатланатаганларын эситкенде, коьзлери кызбай болмаганы соьзлериннен белгили эди. Бу энди маьселе, тек шешилуьвине бек уьйкен сеним бар. Алла буйырткан заман сога да келер…

Буьгуьнги мырадлар толса, сол бизим куванышымыз…

Г.Сагиндикова,

Суьвретлерде: театр Казахстанда конакта.

Ногай район орталыгындагы район маданият уьйинде «Ногай эл» радиостанциясынынъ 3-нши йыл сайынлык баргы тапшырув шарасы шатлыклы кепте озгарылды.

Быйылгы шарады да аьдетке коьре белгили юритуьвшилер Хамид Якубов пан Фарида Шомаева оьткердилер. Айтып озув керек, бу йолгы баргы тапшырув амаллама толы кебинде ногай тилинде юритилди. Ол заттынъ ийги ягы коьз алдында.

Шарады ДР ат казанган артисткасы Фатима Нурлыбаева оьзининъ йырлавы ман ашты. Ога «Ногай эл» радиостанциясынынъ 3-нши йыл сайынлык баргысы – айырым Дипломды эм савгады «село Терекли-Мектеб» МО СП аькимбасы Зейдулла Аджибайрамов тапшырды.

– «Ногай эл» радиостанциясы ислеп баслаганнан алып бизди куьнде де суьйинтеди, халкымыздынъ коьнъилин коьтереди. «Ногай элге» ак юрегимизден эндиги де халкымыздынъ суьйикли радиостанциясы болып калувды йораймыз, – деди З.Аджибайрамов. Ол радиотынълавшылар, авыл ямагаты атыннан радиостанция етекшиси Нурлыхан Аджековага разылык билдирди. Ога эм радиоюритуьвши Салимет Майлыбаевага Сый грамоталарын берди.

«Ногай эл» радиотынълавшылары ДР ат казанган артисткасы Айгуль Джумагуловадынъ йырларын да суьйип тынълайдылар. Шарага шакырылтылганлар арасында, элбетте, ол да бар эди эм йырлавшыга тийисли савгаларды ДР ат казанган маданият куллыкшысы, РФ Журналистлер Союзынынъ эм Язувшылар Союзынынъ агзасы Магомет Кожаев тапшырды.

– Бу байрамды бизге савкатлаган «Ногай эл» радиокуллыкшыларына, соны туьзген Мухтарбий Аджековка, сонынъ етекшиси Нурлыхан Аджековага эм баьрине де разылык билдиремен. Мага коьре, дуныяда оьз халкларына радиоды савкатлаган аьдемлер коьп тувыл. Мен солай ок Айгуль Джумагуловага да бу савгады суьйинип беремен. Ол бек оьнерли эм оьзи де бек ыспайы хатын, – деп белгиледи М.Кожаев.

Алибий Романов. Онынъ атын да, йырларын да эситпеген ногайлар аз болар. Боьтен де «Ногай элдинъ» радиотынълавшылары айтувлы йырлавшыдынъ йырларын куьн сайын да тынъламага разы. Бу кешликте А.Романов домбрада ойнап, оьз давысы ман «Авылыма» деген йырды йырлады. Ога радиостанция атыннан Дипломды ДР Халк Йыйынынынъ депутаты Мурзадин Авезов берди.

– Мунавдай ийги халк коьнъилин коьтератаган шара йылдан-йылга оьрленип барар деп сенемен. «Ногай эл» радиосына уьйкен уьстинлик, илгери оьрленуьвди йорайман. Халкымыз уьшин этетатаган исинъиз

уьшин савболынъыз. Айтылган йырлавшымыз Алибийге савгады ак юрегимнен тапшыраман. Онынъ домбырада ойнавына куьезленемен, мен де ога домбырада уьйренмеге окувшы болып язылмага разы, – деди М.Авезов.

Кешликте яс йырлавшыларымыз Руслан эм Лина Яриковлардынъ катнасувын да каравшылар йылы йолыктылар. Олардынъ йырлары да «Ногай эл» йыр фондында айырым сыйлы орынды бийлейдилер.

– Бу кайдай куванышлы кешлик! Мундай байрам ман «Ногай эл» радиосынынъ коллективин кутлайман. Сондай байрамлар бизде нешаклы бола берсе де, биз тоймаякпыз. Муннан коьп йыллар озып, соны коьрген балалар бай коьнъилли болып оьссинлер. Руслан ман Линадынъ давыслары, юреклери, ишки дуныялары калай бир келиседи! Сондай маданият оьрисимизди байытканларга, бизим коьнъиллерди оьстиргенлерге бек суьйинемен, – деп белгиледи йырлавшылар косагына савгалар бергенде РФ эм ДР ат казанган маданият куллыкшысы Яхья Кудайбердиев.

Аьли экинши йылдан бери мунавдай кешликте узактагы Канглы авылдан йырлавшы Мая Рамазанова да сыйлы ортакшылардынъ бириси.

– «Ногай эл» радиосын туьзген, халкына уьйкен куллык эткен Мухтарбий Аджековка разылык билдиремен. Тагы да мен бу кешликти таза ногай тилинде юриткен Хамид Якубовка эм Фатима Шомаевага да, сондай аьруьв йырларды язган ногай шаирлерине эм композиторларына да разыман. Мая, сенинъ йырларынъды бек суьйип тынълайман. Савбол ногай халкына оьз оьнеринъ мен куллык эткенинъе! – деди М.Рамазановага аьдетли савгаларды тапшыраятып, ДР ат казанган окытувшысы Фатима Ярлыкапова.

Шатлыклы шарада «Ногай эл» радиосынынъ эфиринде белсенли катнасатаган йырлавшылар Бегали Куруптурсунов, Кызыл-Гуьл Кудайбердиева, Зульфия Аджигеримова, Фарида Шомаева, Узаир Найманов, Айлин Аджиева, Мадина Картакаева, Мавлимберди Кишинеев, Джанбулат Караев, Гульназ Теркеева, Артур Межитов, Гульмира Аджатаева ортакшылык эттилер. Оларга йыл сайынлык аьдетли «Ногай эл» радиокомитети атыннан аьдетли Дипломларды РФ ат казанган маданият куллыкшысы Нарбийке Муталлапова, белгили домбрашы Файзулла Мусаев, «Шоьл тавысы» республикалык газетасынынъ бас редакторы Эльмира Кожаева, РФ Журналистлер эм Язувшылар Союларынынъ агзасы Гульфира Бекмуратова, МВД ветераны Абдулзагир Алыпкашев, «Энъ ийги ана тил окытувшысы» Савлайроссиялык атты казанган Насипхан Джумаева, Владикавказдан келген Хаджимурад эм Эльмира Явезовлар, ДР халк артисти, патшалык ногай драма театрынынъ бас режиссеры Байсолтан Джумакаев, патшалык ногай саз алатлар оркестрининъ бас дирижеры Бекмурза Кудайбердиев, «Айланай» патшалык фольклор-этнографиялык ансамблининъ етекшиси Мурат Ваисов, «Россиядынъ бажарымлы хатыны – 2016» деген Савлайроссиялык конкурсынынъ енъуьвшиси Сапият Межитова, РФ Журналистлер эм

Язувшылар Союзларынынъ агзасы Магомет-Али Ханов тапшырдылар эм ийги йоравларын айттылар. Кешликте солай ок «Ногай эл» атыннан Дипломлар ДР ат казанган маданият куллыкшысы Алимет Аблезовага,

йырлавшы Муслим Шаникеевке де берилди. Бу ерде янъы йыр язувшы акында да айтпай болмаймыз. Ол – Айзанат Картакаева. Кешликте ол да оьз йырлары ман халкты сукландырды.

Шарады юритуьвши Х.Якубов оьткен йыл мундай кешликте оьнерли ногай йырлавшысы, арамыздан замансыз кеткен Сейпудин Карагуловты (яткан ери ярык болсын) ийги соьзи мен эскерди. Менимше, бу шарада онынъ йырлары да йырланган болса артык болмаяк эди.

Кешликтинъ ызында «Ногай эл» радиосынынъ аьлиги етекшиси Нурлыхан Аджековага да соьз берилди. Онынъ айтувы ман, радиодынъ ашылувы – ол айтувлы домбырашымыз Файзулла Мусаевтинъ ой-ниети эди. «Ол куьн сайын да Мухтарбийге келип, «Акай, халкымызга радио этейик», – дейтаганы эсимде. Соьйтип, олар экеви дайым да сол радио акында ойлап туратаган эдилер. Файзулла бу ягыннан радиоды ашув эм соны юритип баслав уьшин уьйкен куллык этти. Онынъ биринши етекшиси болды. Ога коьп разылыгымды билдиремен», – деп белгиледи Н.Аджекова.

Бу ерде шарады юритуьвшилер Ф.Мусаевке соьз тапшырмай болмадылар. Онынъ соьзи мен, «Лезгинка» анъы – ол тав анъы, тав биюви. Бизде, ногайларда, оьз йырларымыз, биювлеримиз болмага керек. «Мине сондай асыл ниетимиз бен биз «Ногай эл» радиосын ашканмыз. Буьгуьнлерде мунавдай аьруьв кешликлерди оьткерип, биз сол ийги мырадымызга етисип барамыз демеге боламан», – деди Ф.Мусаев.

М.Юнусов.

х х х

Кешликтен сонъ сонынъ акында оьз ойлары ман миллет маданиятынынъ белгили ваькиллери боьлистилер.

Нарбийке Муталлапова, РФ эм ДР ат казанган маданият куллыкшысы.

– Ал деп бу кешликти уйгынлаган эм «Ногай эл» радиосын халкы уьшин туьзген Мухтарбий эм Нурлыхан Аджековларга коьп разылык билдиремен. Ол биз уьшин бек ийги проект. Сонынъ уьйкен келеектегиси болсын деп йорайман.

Болса да кешликте коьнъилди тоьмен эткен затлар акында да ойымды айтпасам болмайды. Аьлиги ясларымыз йыр язамыз деп алгасап, йырлардынъ соьзлерине маьне бермейдилер. Йыр дегенимиз – ол соьзлери де, анъы да юректен шыккан яшавдынъ бир кесеги. Сонынъ уьшин йырлар терен ойлы болмага керек.

Экиншилей, бу кеше йырланган йырлардынъ соьзлерининъ 80 проценти бир автордыкы эди. Сол себептен мен бир кесекке бу кешлик сол шаирдинъ оьнер кешлиги ме экен деп те ойлап алдым. Бизде коьп аьруьв композиторлар, анъ язатаганлар, шаирлер бар. Бек ыспайы йырлар да коьп ше!

Яхья Кудайбердиев, РФ эм ДР ат казанган маданият куллыкшысы, Ногай район маданият боьлигининъ етекшиси.

– Ногай миллет анъын, ногай йырларды таза саклав уьшин ногай соьзлерге баска халклардынъ йырларын, анъларын катыстырып йырламага ярамайды. Бу озган кешлик – ол бек аьруьв шара. Тек ногай йырларды айырув алдында профессионаллы анъ язатаганлардан, шаирлерден абырайлы комиссия туьзбеге керек деп ойлайман.

Магомет Кожаев, РФ Журналистлер эм Язувшылар Союзларынынъ агзасы, ДР ат казанган маданият куллыкшысы.

– Бириншилей, уьйкен разылык Мухтарбий эм Нурлыхан Аджековларга. Олар «Ногай эл» радиоды ашып, халктынъ маданиятын оьрлендируьвге уьйкен уьлис косатаганларына. Мага коьре, халкка оьзлерин бардан артык этип коьрсетпеге шалысатаган кайсы бир чиновниклерден, шаирлерден, йырлавшылардан эсе халктынъ маданиятын оьстируьвге Аджековлар коьп куллык этедилер.

«Ногай эл» радиостанциясынынъ савгасын тапшырув кешлиги де ногай оьнерининъ оьсуьвине уьйкен себебин этеди. Сондай кешликти мен ногай йырынынъ, ногай оьнерининъ, ногай маданиятынынъ байрамы деп санайман.

Кешликтинъ барысында коьнъилди туьнъилтетаган затлар да коьзге илиндилер. Йырланган йырлардынъ соьзлерининъ дережеси тоьмен эди. Кайдан шыкканы белгисиз, ногайга келиссиз йырлар да йырландылар.

Оьнерли аьдемлердинъ арасында аькис затлар болганын эслесенъ, коьнъил туьнъиледи.

Фарида Сидахметова, КЧР Халк поэти, РФ Журналистлер эм Язувшылар Союзларынынъ агзасы.

– Оькинишке, бу йыл мени бу шарага шакырмадылар. Бизим Карашай-Шеркеш республикалык телерадиокомитетининъ фондында коьп ногай йырлары сакланадылар. Неге ярамайды бизим ясларга келип соларды язып алмага, йырлап, сол йырларга янъы тыныс бермеге? Фондларда бизим ногай йырларымыз ятып калмасынлар дегенди йорайман.

Эльмира Кожаева, ДР ат казанган маданият куллыкшысы, РФ Журналистлер эм Язувшылар Союзларынынъ агзасы, «Шоьл тавысы» республикалык газетасынынъ бас редакторы.

– Мен «Ногай эл» радиосын токтастырувшылар Мухтарбий эм Нурлыхан Аджековларга уьйкен разылыгымды билдиремен. Олар куьшлерин, карыжларын аямай, бизим ногай халкымызга сондай аьруьв радиостанция курганлар. Мен ана тилиндеги «Ногай эл» радиосына Ногай шоьллигинде: куьнбатар бетте – Нефтекум районында, кубылада – Шешен Республикасынынъ Шелков районында, куьнтуварда – Бабаюрт районында, Сулак авылында, сыртта – Аштарханда, карагаш ногайларында да кенъ яйылганын йорайман.

Тек оьткен кешлик акында бир ойларымды айткым келеди. Бириншилей, неше оьмирлерден бери ата-бабаларымыз ногай тилди, ногай йырларды бизге оьсиет этип калдырганлар. Тек ясларымыз ол йырларды

йырламайдылар, оькинишке, казах, татар йырларына ювырадылар. Элбетте, сондай ясларымызга коьмекши «шаирлер» де бар, тек олар акша казанаяк мырад пан язатаган усталар дер эдим (ремесленниклер). Олар, айтпага, казах тилиннен «жуьрек» деген соьзди ногайшага юрек деп, «жанды» – ян деп эм баска соьзлерди коьширип, йырга ятлав язып бередилер. Бизим ногайларда бурынгы заманнан оьзининъ аты, камышысы, кылышы, домбырасы болган. Бизим ногай бир де биревдинъ атына минмеген, биревдинъ де йырын йырламаган, домбрасын шертпеген! Аталарымыз аьр бир оьмирде ийгиден ийгисин, аьр бир юзйыллыкта бизге оьлмес оьмирли йырларын калдырып кеткен.

Экиншилей, 30 йылдан бери халкты оьз йырлары ман кувантып келеяткан Орта-Тоьбе авылда Кельдали Абдулакимов деген бизим йыр язувшымыз бар. Онынъ йырлары кайсы региондагы баьри ногайларга да белгили. Не этпеге оны (бу шара 3-нши кере озгарылып туры) шарады уйгынлавшылар кешликке шакырмайдылар экен? Меним ойыма коьре, ол сол баягы «шаирдинъ» йырларын йырламайды, оьз йырларын йырлайды. Ол сол «шаирдинъ» йырларын йырлайтаган болса ша, бу шарага шакыртылган болар эди бир соьзсиз де!

Мен не этпеге бу кешликте «шаирдинъ» 80 процент йырлары йырланды деп ойлайман, неге десе ол «шаир» радиоды оьзининъ радиосындай этип санайды. Онынъ йырларын йырламайтаган йырлавшыларды ол шарага киргистпейди. Бу соьзиме шайытлар да бар, мысалы, ДР ат казанган маданият куллыкшысы Алимет Аблезова. Ол оьзи шоьлимиз акында сондай да ыспайы йырлардынъ авторы. Онынъ йырлары бизим коьнъиллерди шоьлимиздинъ энъ бийик бий-тоьбеси уьстине миндиреди!

Шоьллигимди бебейлей мен излеймен,

Сагынганда сол шоьлликке келемен.

Ер сагызды, козгалакты излеймен,

Даьмин татып ясымды мен тоьгемен, – деп язады ол.

А.Аблезова – бизим мине деген ат казанган маданият куллыкшымыз. Ол ногай маданиятына 30 йылдан бери аьрекет этип, оьзи де коьп йырлардынъ авторы. Онынъ кешликте йырлаган йырын радиога алмай бек кыйнаганлар. Тек ызгы куьн ол Мухтарбий Аджековка занъ сокканнан сонъ, бу шарага киргисткенлер. Не этпеге соьйтип кыйнаган экенлер бизим Алиметти? Ол сол «шаирдинъ» йырын йырламай, неге десе оьзининъ йырын йырлаган.

Тагы да бу шарада болып озган эршиликти айтпай болмайман. Бизим ногай драма театрынынъ актрисасы Гульназ Теркеева сахнага шаир эм анъ язувшы Айзанат Картакаевадынъ «Ногайыма» деген йырын йырлап шыкпага керек эди. Тек ога басында сол баягы «шаирдинъ» йырын йырлатпай турып, онынъ йырын йырламага ыхтыяр бермедилер.

Мен анълайман, радиода ислеген сайын бу «шаир» йылдан-йылга ногайлар уьшин этилген бу ялгыз бир шарада йылдан-йылга оьз йырларын арттырып тураяк. Мысалы, быйыл онынъ 7-8 йыры йырланган болса, эндиги йыл 10-15 йырлары йырланар деп ойлайман

Радиоберуьвлерде де, халктынъ соьзи мен, коьбисинше бу «шаирдинъ» казах йырларды ногайшага коьширип язган йырлары берилип турады. Ногайда соьз бар «Казаннынъ капкашы ашык болса, ийтке де намыс керек» деген. Халктынъ сол алтын соьзлерине маьне бермеге эм шынты шаир мунавдай эрши тийиссизликти этпеге керек тувыл.

Бу йылдынъ 5-нши февралинде РФ Йыйынынынъ Государственный Думасынынъ депутаты Юрий Левицкий ис аьрекети бойынша Бабаюртта болып кетти.

Юрий Левицкий эм «Бабаюртовский район» МО администрация аькимбасынынъ орынбасары Абусалим Абсаламов аьлиги заманга келисли болган ярасык меканда орынласкан Россия халклар маданиятынынъ орталыгындагы экспозициялары ман таныстылар.

Депутат Ю.Левицкий ызгы болганыннан алып, Орталыкта ийги туьрленислери болганын белгиледи. Онынъ аьрекети бойынша оьз йоравларын да айтты.

Юрий Левицкий Республика Аькимбасы Р.Абдулатиповтынъ етекшилиги астында Дагестанда маданияттынъ сакланувында, оьрленуьвинде уьйкен ийги туьрленислер болганы, онынъ буйрыгы ман сондай орталыклар баьри калаларда эм районларында да туьзилгени акында белгиледи.

«Единая Россия» партиясы маданият тармагында «Маданият ерли уьйи», «Кишкей калалар театры» деген янъы проектлери яшавга шыгарылмага кереги акында ойы ман боьлискени акында да билдирди. Биринши проект яшавшылары 50 мынънан аз болган калалардагы маданият уьйин эм авыл клубларын материаллык, техникалык ягыннан ийгилендируьвге, оларга керекли алатлар алувга, ярастырув ислерин озгарувга каратылган. Экинши проект муниципалитетлердеги дайымлык репертуары болган театрларга эм туьзилген яратувшылык коллективлерине демевлик этуьвге каратылган. Юрий Левицкий «Единая Россия» партиядынъ ерли боьлигине де мундай партиялык проектлеринде катнасув амалын карамага деген ойы ман да боьлисти.

Оннан сонъ депутат ярастырылув ислери юретаган №1 орта мектебинде де болып кетти. Мектеб оьткен оьмирдинъ 60-ншы йылларында салынган. Оьткен йыллар ишинде Бабаюрт каласы кенъге оьскен, янъы мектеблер меканлары салынган.

Ама район орталыгындагы мектеблерде окувшылар орынынынъ етиспевлиги аян сезиледи.

Юрий Левицкий ярастырув ислери юрген меканларда да болып кетти, курувшылар ман хабарласты. Курылыс ислерининъ кеш юруьви акында

белгиледи. Парламент депутаты окувшылардынъ буршавлыкларды шыдап, баска мектеблерде билим алмага амаллы болатаганы акында айтып кетти.

Россия парламентининъ депутаты Дагестан Республикасынынъ Оькиметлигинде де ерли мектебтинъ ярастырувы ман байланыслы аьлди ойласып карамага мыратланады.