Сизинъ куллыгынъыз себеп этеди промышленность эм коммунальный хозяйство, аграрный сектор эм коьлик  предприятиелерининъ токтавсыз аьрекетлевине, республика яшавшыларынынъ  уьйлеринде онъайлык болувына.

Дагестан энергетикасы оьрленеди,бар тармаклар эм электростанциялар кайтадан ийгилендириледи,косымша куватлар киргистиледи. Гоцатлинский ГЭС-тинъ ислеп баславы янъы ис орынлар ашты, республикадынъ кулланатаган электроэнергиясынынъ етиспевин япты.

Буьгуьнлерде респубика энергетиклерининъ алдында кишкей ГЭС-лар салув уьшин, энергетикага инновационлык технологиялар киргистуьв уьшин Дагестанга инвестициялар тартув дегендей уьйкен борышар турады.Сизге келисли ис суьерлик эм йогары кеспилик авыр борышарды шешпеге амал береегине сенемен.

Тармактынъ баьри де куллыкшыларына эм ветеранларына савлыкты эм Дагестаннынъ, Россиядынъ онъувына каратылган аьрекетинъизде уьстинликлер йорайман.

Дагестан Респубикасынынъ Аькимбасы Р.Абдулатипов.

Киши юма, 22-нши декабрьде Ногай район орталыгы Терекли-Мектеб авылына Махачкаладан оьрметли Мухаммад пайхамбарымыздынъ (Алладан ога тынышлык эм разылык) сыйлы реликвияларын еткердилер.

Район орталыгынынъ бас Эдиге орамына сол куьн баьри авыллардынъ яшавшылары, район етекшилери, дин аьрекетшилери, школа окувшылары йолдынъ эки ягына да тизилип, колларындагы шарлар, шешекейлер, транспарантлары ман шатлы кепте уллы реликвияларды йолыктылар.

Куьндизги 14 саьат 20 минутада Кудайымыздынъ элшисининъ (Алладан ога тынышлык эм разылык) реликвияларын озгарып алып келген автоколлонады (баьриси 100-ден артык автомашиналар) Терекли-Мектебтинъ куьнтувар япсарында «Ногайский район» МО аькимбасы Казмагомед Янбулатов, район Йыйынынынъ депутатлары, «село Терекли-Мектеб аькимбасы Зейдулла Аджибайрамов, район ис коллективлери, школалар окувшылары шатлыклы кепте карсы алдылар. «Айланай» ансамблининъ кызлар куьби келген сыйлы конакларга байрам тепселери мен миллет асларды «Бисмилла» эттиредилер.

Миллет кийимлерин кийген атлылар колларындагы ясыл байраклары ман автоколлонады авыл спорткомлексине дейим озгарып барады. Спорткомплекс азбары, онынъ капылары байрамша шешекейлер, шарлар, байраклар ман безеклендирилген. Ортадагы аяк йолына юмсак яювлар тоьселген. Мунда йыйылган ямагатка оьзининъ алгыслав соьзин Абдулла-аьжи каратады.

– Ногай районынынъ сыйлы яшавшылары! Бу бизим ийги Раби-уль авваль айымызда дуныяга энген оьрметли Мухаммад-пайхамбарымыздынъ реликвиялары сизге келип етистилер. Энъ бириншилей, мен Дагестаннынъ муфтийи Ахмат-аьжи Абдуллаевтен сизге уьйкен салам беремен. Шуькир Аллага, Ол бизге буьгуьн Оьзининъ энъ суьйикли элшиси Мухаммадтынъ (Аладан ога тынышлык эм разылык) яшав оьмиринде кулланган алатларын коьргендей наьсипли вакытын берип туры. Онынъ реликвиялары сизинъ еринъизге коьп ийгиликлер, яхшылыклар аькелсинлер. Мен юрек телезуьвим мен биринши реликвияды сизинъ аькимбасынъыз Казмагомед Зейнадин улынынъ колына ыслатаман, – деди Абдулла-аьжи.

Оьз кезуьви мен К.Янбулатов бу ийги айдынъ ийги куьнинде район ерине уллы реликвиялардынъ келуьвине суьйинуьвин билдирди.

– Мен республикамыздынъ муфтийи Ахмат-аьжи Абдуллаевке коьп разылыгымды билдиремен. Ол Дагестан, сонынъ санында бизим халкымыз уьшин динди оьрлендируьв ягыннан бек коьп куллык юритеди. Бизим шоьлимизде дурысында да таза керти ислам дини тутылады, оьзге экстремизм идеяларыннан бизикилер коьпке эрек эм дайым да соьйтип турар, Иншалла! Буьгуьн аьдемлер юреклеринде уьйкен куванышы ман тап 5 шакырым йол бойында тизилип йолыктылар уллы пайхамбарымыздынъ (Алладан ога тынышлык эм разылык) реликвияларын. Баьринъиз де сав болынъыз! – деди район етекшиси.

Соьйтип оьз разылыгын республика орталыгыннан бизим шоьлге сыйлы реликвияларды аькелген дин кардашларымызга, йыйылган ямагатка Ногай район Имамлар советининъ председатели Мухаммад-Расул Атангулов та билдирди. Ол бу реликвиялар еримизге, халкымызга ийман эм наьсип аькелмеге ярдам болсын деген ийги йоравын айтты.

Муннан сонъ спорткомплекс меканына Мухаммад пайхамбардынъ (Алладан ога тынышлык эм разылык) оьз яшавында эм ислам динди таралтувда кулланган сыйлы алатларын бирерлеп киргистуьв шарасы басланды. Сол реликвияларды киргистуьвде (олар баьриси 49 эди) районымыздынъ ясуьйкенлери, дин аьрекетшилери, етекшилери ортакшылык эттилер.

Пайхамбардынъ (Алладан ога тынышлык эм разылык) алатлары буьгуьн, 23-нши декабрьде район орталыгынынъ спорткомплексинде халкка коьрмеге деп 3 куьн узагына салынаяк.

– Бу ушыны ман да авылымыз, халкымыз уьшин шатлыклы эстеликли куьн, – дейди «село Терекли-Мектеб» аькимбасы Зейдулла Аджибайрамов. – Бизге сондай уьйкен делегация ман оьрметли пайхамбарымыздынъ (Алладан ога тынышлык эм разылык) реликвиялары коьп санлы болып келип туры. Сыйлы Мавлид айында ол маьнели оьзгерис. Бу реликвиялар шоьллигимизге тынышлык, тил бирлик, наьсип аькелер деген сенимликти тувдырады. Босагамызга келип турган Янъы йылымыз да яхшылык пан баслансын деп йорайман.

М.Ханов.

Государственный Думадынъ депутаты, СНГ ислери бойынша комитеттинъ председателининъ орынбасары, ОНФ регионаллык штабынынъ сопредседатели Умахан Умаханов М.Джамбулатов атлы Дагестан патшалык аграрлык университетининъ студентлери мен эм профессор-окытувшы сырасы ман йолыкты.

Госдумадынъ депутаты университеттинъ коллективин келеяткан Янъы йыл ман кутлады, 2016-ншы йылда ОНФ регионаллык боьлигининъ аьрекети акында хабарлады эм 2017-нши йылда онынъ куллыгындагы бас онъланыслар акында айтты. Ол айтканлай, озган йыл студентлер арасыннан волонтерлар ОНФ ягыннан РФ Президентинининъ «майский» указларынынъ толувына тергев салувда белсен катнасканлар.

Келеген йылда ОНФ-дынъ бас проектлерининъ ишинде – Россиядынъ уьйкен калаларынынъ тоьгерегинде ясыл ерлерди саклавга каратылган «Зеленый щит» дегенин белгиледи.

Йолыгыста катнаскан студентлер эм окытувшылар депутатка экологияды коршалав ман,ДР агропромышенный комплексининъ оьсуьви мен, дагестан фермерлерин коьтергишлев мен, йолларды салувдынъ сапаты ман, таза сув ман канагатлав ман эм баска маьселелер мен байланыслы соравлар бердилер.

Мундай йолыгыслар аьли де бардырылаяклар.

Мен каты авырып, Ногай район больницасына туьстим. Мунда меним авырувымнынъ себебин тез таптылар, ога келисли эмлев йосыкларды кеспилик усталык пан кулланып, тийисли заман узагында эмлеп, мени аяк уьстине салдылар. Ушынын айтсам, меним ийги боларман деген уьмитим де йок эди.

Ама оьзимнинъ районымнынъ эмлевшилери, оьз кыйынларын аямай, мени аяк уьстине салганларына бек суьйинемен. Сав болсынлар!

Бар бизим район эмлев тармагында йогары билимли, бай ис сулыплы врачлар, медсестралар. Оьзлерининъ куьнле-куьнлик ак ниетли аьрекети мен олар аьр биримиздинъ ден савлыгын саклавга себеплигин тийгистедилер. Юрегимдеги уьйкен разылык сезими мен оларды аты-атлары ман белгилеймен: район эмлев тармагынынъ бас врачы Зармухамбет Кумарович Балигишиев, боьлик етекшилери Фаризат Межитова, Алим Зарманбетов, Юсуп Атурбаев, врач – Залим Мамутов, оьзимнинъ йиеним – врач Зафира Куруптурсунова, медсестра Марина Манкаева эм коьплеген баскалар.

Сосы йогарыда белгиленген баьри врачларды, медсестраларды янъы басланган 2017-нши йыл ман кутлайман. Баьринъизге де уьйкен сый-абырайлык казанганды, аьеллеринъизге эм кардаш-тувганларынъызга узак оьмирди, мол берекетин, онъайлыкты эм уьйкен наьсипти йорайман. Суьйинемен ногайымда сондай билимли врачлар болганына.

Сизди сыйлап, ак юректен уьйкен разылыгымды билдиремен.

Шарапудин Маликов,

Куьнбатар авылы.

Аягын берк басып, 2017-нши йыл бизим яшавымызга кирди. Быйыл да бизим окувшыларымызга «Лашын» журналы барып тураяк. Ногай язувшыларынынъ эм шаирлерининъ балалар уьшин язган китаплери акында оьз ойларынъыз бан журнал бетлеринде боьлискенинъизди суьемиз. Соны ман байланыста тоьмендеги соравларга явапламага боласыз:

1. Сонъгы заманда кайсы язувшыдынъ шаирдинъ китаплерин окыгансыз?

2. Кайсы шаирдинъ, язувшыдынъ язганларын – хабарын, поэмасын, ятлавын яраткансыз яде яратпагансыз? Не уьшин?

3. «Лашын» журналы бетлеринде сиз оьткен йыл окыган хабарлардан, макалалардан, ятлавлардан кайсылары эсинъизде калган? Быйыл журнал бетлеринде не зат акында язганды суьесиз

«Лашын» журналы кишкей окувшыларыннан хатлар куьтеди.

А. Култаев.

Фарида Сидахметова. Ногай халкымыздынъ оьрге ымтылган эм поэзия дуныясында оьз орынын алган шаир. Онынъ аспанда янган юлдызы яркын эм таза, сол юлдыздынъ ярыгы бизим юреклеримизде янлы сыдыралар ман тоьгиледи, оьз кайгысы ман, оьз суьйиниши мен бизди мунълыкка эм куванышка орайды.

Аьлиги заманда Фарида Сидахметовадынъ аты поэзия суьювшилерге белгили. Шаирлик дуныясына Фарида 80-нши йылларда кирди. Асылы ман ол Ставрополь крайынынъ Нефтекум районынынъ Новкус-Артезиан авылында тувган. Буьгуьнлерде эм дайым да шаир сол тувган ерине суьйими акында оьз ятлавларында айтады.

Фарида Сидахметовадынъ балалыгы тетеси Авана ман оьткен, ол белгили бозлавшы болган, кыскаяклыдынъ акында аьлиги заманга дейим таныганлар эскередилер, «тастан коьзяс шыгарар» деп айтадылар. Кайтип Фарида усамасын тетесине. Эртеден оьз ойларын ятлав сыдыраларга айландырды кызалак. Биринши ятлавлары Шешен-Ингушетиядынъ баспа органларында шыккан, сол йыллар кызалак Гудермес каласында педучилищеде окыйтаган эди. Мен аьр заманда да сукланаман, кайтип шаир ана тилин ийги билетаганына, оьзи Ставрополь крайында тувып оьссе де, ногай тилинде усташа язады эм соьйлейди. Коьплеген йыллар артта Фарида Сидахметовага онынъ насихатшысы, орыс шаир Раиса Котовская айткан: «Сен орыс тилин ийги билмесенъ, уьстинликлерге сенме». Соьйтип, буьгуьнлерде белгили шаир усташа ногай эм орыс тилинде язады.

«Бас орында - соьз». Бу соьзлерди яс заманнан алып шакырув этип алды Фарида Мамбетовна эм онынъ соьзге, ногай фольклорга суьйими айлак уьйкен эди. Эм сол суьйимди ол йылдан-йылга арттырады.

Аьр бир аьдемнинъ яшавында поэзия оьз орынын тутады. Мен де, оьзим яратувшылык йолын алып барганга коьре, юрегимде мунълы сезимлер тувса, ятлавлар окыйман. Эм Фарида Сидахметовадынъ ятлав йыйынтыгы аьр дайым сондай такыйкаларда меним авырган юрегиме эм болады.

«Фарида Сидахметовадынъ талабы – айлак куьшли, кызыклы инсанга берилген зейинлик», - деп айтады КЧР ат казанган журналисти Светлана Казанцева.

Оьз окувшысы ман йолыгыс аьр заманда да шаирдинъ юрегине суьйинишли эм куванышлы.

- Мен окувшылардынъ коьзлеринде бир аьлемет йылтынлар коьрсем, меним сыдыраларым олардынъ юреклерине тийгенин сезсем, ойлайман – меним эткен исим эш тувыл. Меним яшавымда, яратувшылык йолымда мага ийги

аьдемлер карсы келген, олар мага: «яз, токтама» деп айтканлар. Солай болмаган болса, Фарида Сидахметова деген шаир болмаяк эди, - деп айтады яратувшылык йолы акында шаир.

«Ак оьрнек» ятлавлар китабин Фарида Сидахметова 1991-нши йылда баспалаган. Сонъында онынъ орыс тилинде «Признание» деген ятлавлар йыйынтыгы шыкты. Шаирдинъ яшавынынъ маьнели кезегининъ бириси – «Меним дуныям» деген китаби. Бу яшавдынъ ашшысын да, суьйинишин де юреги мен, яны ман оьткен кыскаяклы окувшы ман поэзия тилинде хабарлайды. Тек янъыларда шаир оьзининъ 50 йыллык мерекесин белгиледи. Шаир сол шагына келип, ойланмай да болмайды. Эм язады:

Алтын куьзим, коьз бен коьзге

Калдык энди экевмиз.

Каты куьзим, сенинъ куьзгинъ

Айлак оьткин, не этермиз?

Йылмаяды толы юзим,

Караганда мен куьзгиге…

Ясырады эки коьзим

Коьзясларымды теренге.

Ясырынганнан ах, не пайда?

Кашалман бу вакыттан.

Алтын куьзим, алтын тойда

Кел, ойнайык бакыт пан.

Балаларым, балдан таьтли,

Тоьгерекке аларлар.

Куьз вакыты бир саьметли,

Кыс карлары яварлар.

Оьзеленмен бу шагыма,

Шамгалмага келиспес.

Алтын куьзди кушагыма

Йыйып алсам, кыс келмес!

Кайдай маьнели сыдыралар… Мен ойлайман, Фаридадынъ яратувшылык эм яшав йолынынъ энъ де ийги оьзгерислери акында. Болса да шаир ойланмай болмайды, ол оьзининъ яшавынынъ бир кезегине баа береди эм ийги куьнлерге сенеди.

Фарида Сидахметовадынъ орыс тилине коьшируьвлери бизди сувландырмай болмайды. 1991-нши йыл шаир орыс тилине «Эдиге» поэмасын коьширеди, бу баслав онынъ яратувшылык йолында бек ийги янъылык болады. Сонъгы йыллар Фарида Сидахметова «Суьйимбике» прэмасын коьширеди. Эм 2002-нши йыл Махачкала каласында йырав Шал Кийиз Тиленши улынынъ «Айтар

бизим соьзлер» китаби баспаланады. Баска йыравларымыздынъ йырларын да коьширеди шаир. Соьйтип, орыс тилинде белгили шаирлеримиздинъ ятлавларын окымага амал табылды.

Мага да Фарида Сидахметова ман яшав йолымда катыспага эп болды. Коьплеген йыллар артта ол Терекли-Мектеб авылында телевидениеде иследи, сол йылларда меним журналист аьрекетим де басланды. Буьгуьнлерде байланысты уьзбеймиз. Аьдемшилик яктан да Фарида айлак юмсак, танъ аьдем. Ол сени анълап та болады, керек ерде коьмек те этип болады. Сол касиетин мен тувыл, оны таныганлар баьриси де сезеди деп шексинмеймен.

Фарида Сидахметова аьли де йолда. Ога баьримиз де ден савлык, наьсип эм аьли де бийикликлер йораймыз.

Г.Бекмуратова.

 14 по 22 декабря во всех образовательных учреждениях Ногайского района прошли мероприятия, приуроченные ко Дню энергетика. 

По словам начальника отдела образования Ногайского района Кайтархан Отегеновой, День энергетика отметили в рамках Недели энергосбережения, и  прошла она под эгидой Министерства образования и науки РФ совместно с Министерством энергетики России. 

«Целью мероприятий  было формирование у учащихся навыков  энерго и ресурсосбережения, а также воспитание культу¬ры энергосбережения, выявление уровня  подготовленности  учащихся в вопросах эффективного энергопользования, расширение знания учащихся в области энергосбережения. 
Для проведения мероприятий были использованы дидактические материалы с сайта Минэнерго России», – заявила она. 

Неделя по энергосбережению включала в себя целый комплекс мероприятий в различном формате для всех категорий обучающихся образовательных организаций системы общего образования района. Классными руководителями проведены беседы и классные часы по темам: «Тепло вокруг нас», «Для чего нам нужно электричество», «Энергосбережение для всех и для каждого», «Как мы можем сберечь тепло», «Берегите тепло – закрывайте дверь», лекции «Экономим вместе – экономим больше!», конкурс сочинений «Энергетическое будущее –2040»; анкетирование «Умеете ли вы беречь энергию», конкурс на самый интересный факт по теме «Электричество». 

Эффективно, интересно и с выдумкой прошла Неделя энергосбережения в Карагасской школе им. К. Кидирниязова, в рамках которой проведены тематические уроки и лекции, сочинения, внеклассные мероприятия, викторины, акции, просвещение родителей учащихся.  Однодневная акция  «Кто, если не мы!» прошла при активном участии учащихся средних классов. Они изготовили флаеры, которые раздали населению села, учащимся и учителям, расклеили в общественных местах. Многих взрослых удивила активность детей, они не могли не согласиться с правилами энергосбережения, напечатанными на флаерах.

Директор школы им. Джанибекова села Терекли-Мектеб Курасхан Ярикбаева подчеркнула, что экономия электроэнергии необходима в любое время года, месяца и дня. «Но особенно она значима в часы наиболее напряженного режима работы наших электростанций, так называемых утренних и вечерних часов максимума нагрузки энергосистем. В ряде стран ни одна хозяйка не включит стиральную машину в энергетические часы пиковой нагрузки. Ее останавливает цена, которая резко увеличивается во время повышенной нагрузки в энергосети», – пояснила она ученикам школы. 

Подводя итоги Недели, специалист отдела образования Кадрия Янполова поблагодарила учителей и учащихся за проявленную активность и ответственность и добавила: «Важно не просто экономить энергию и ресурсы, а потреблять их эффективно, то есть использовать электроэнергию и воду, когда они нужны и не тратить впустую. Надеюсь, что это простое правило постепенно войдет в культуру нашей жизни, и каждый из нас внесет свой небольшой, но важный вклад в сохранение ресурсов нашей страны». 

Педагогический коллектив Эдигейской школы провел открытые классные часы «Счетчик в гостях у ребят», «Берегите тепло – закрывайте дверь», конкурс сочинений «Электричество – источник тепла и света», «С уважением к энергосбережению», викторину «Умеем ли мы экономить электричество?», конкурс плакатов «Береги энергию».   

Кайтархан Отегенова подчеркнула, что целью уроков энергосбережения является привитие обучающимся навыков энергосбережения и бережного отношения к природным ресурсам. В ходе уроков рассматривались понятия «энергосбережение», «энергосберегающий образ жизни», «способы энергосбережения». Ученики школ узнали  биографию Т. Эдисона – отца современного электрического освещения. 

«Такие мероприятия действительно необходимы для школьников. Дети узнали   много интересной и важной информации, да и для учителей советы по энергосбережению являются очень полезными», – резюмировала Отегенова.

Ася Мусакаева

Эсенгельдиев Равиль Асаналиевич Нариман авыл орта мектебининъ 5-нши классынынъ окувшысы. Равиль кишкей болса да, школа яшавынынъ белсенли катнасувшысы болады. Равиль тарих, ана тил эм адабиаты бойынша дерислерди бек суьеди. Равиль ис ветераны, Нариман авылынынъ ясуьйкени Ынжыбийке Эсенгельдиева тетесининъ авылынынъ тарихи, согыс йылларынынъ авырлыгы акында коьп кызыклы эскеруьвлерин тынълайды.

Йыл сайын ол «Келеекке адым» деген илми –практикалык конференцияда ортакшылык этип баргылы орынлардынъ иеси болып келеди. Баска болып ол Уллы Енъуьвдинъ 70 йыллык мерекесине багысланган савлайроссиялык «Белгисиз солдатка хат» эм янъыларда оьткен район бойынша Ана куьнине багысланган «Меним анам» деген сочинениелер ярысларынынъ енъуьвшиси болады.

Меним анам

Ана… Аьр бир яшавда ол энъ де баалы эм аявлы аьдем болады. Коьплеген шаирлер анага багыслап ятлавлар язганлар, коьп суьвретлер аналарын аьдуьвлеп ясаганлар, коьп йыравлар йырларын багыслаганлар. Бизим белгили, атаклы шаирлеримиздинъ ана акында язган йылы сыдыралары йырга айланганлар. Ер юзинде аьр баладынъ да анасы бар. Бу дуныяда аьр инсаннынъ, аьр аьвлеттинъ бала шагы, яслыгы болады. Анадынъ юмсак колы коршалап, йылы коькиреги рахатландырып, кайсы баладынъ юрегине де ял салып болады. Ана баласы оьсип аьдем болганша, коьп кыйынын салады. Коьп коьз яс тоьгеди кыйын куьнлеринде. Анадынъ юреги – балада, баладынъ юреги – далада деп босына айтылмайды. Баласынынъ коьнъили ток болса, анадынъ юреги де парахат болады. Сога коьре биз, балалар, аьр дайым да анады сыйламага, анъламага керекпиз. Неге десе кешелерде туьн уйкысын бес боьлип анамыз бизге алал суьтин берген. Ол бизим аьдем болып, оьскенимизди, яшавда тувра йолды тапканымызды суьеди. Мен, оьзим бир янъылыс, терислик этсем, анам мага айтып, туьз йолды коьрсетеди, аьдемшиликке уьйретеди. Уьйден шыгып кайсы якка кетсем де, келгенде

анам мени ушып турып ашык юзи мен йолыгады, юрегим кайгыда болса, анам мунълыгымды язады, куванышлы болсам, мени мен бирге суьйинеди.

Меним анамнынъ аты Увылхан Исмаиловна. Ол окытувшы. Анам меним яшавымда энъ де маьнели орынды алады. Юрегимдеги баьри затты да мен оны ман боьлисемен. Мектебте болган яхшыды да, теристи де айтаман. Анамнынъ айткан соьзи, маслагаты мага коьп затты анълатады, коьп затка уьйретеди. Мен анамнынъ коьнъилин бузбаска шалысаман. Мектебте мен тек бесевлер аламан, оьзимди тек ийги яктан коьрсетемен. Анамнынъ айткан ийги соьзи, йылы каравы, юмсак коллары яшавда мага дайым да куьш береек. Мен анамды бек куьшли суьемен эм ога оьзимнинъ сыдыраларымды багыслайман.

Савбол, анам, мага айткан соьзинъе,

Мен багыслап сага йырым язаман.

Оьмир сенде узак болсын шатлык пан.

Кыйынынъды болган шаклы акларман.