Запись
11.10.201611.10.2016Новости, Регионы

Кишкей юлдыздынъ етимислери

автор

Ногай халкында талаплы ясларымыз йыйы шыгып, оьз оьнери мен баска халклар арасында миллетимиздинъ атын танытып, тувган ерин данъклатып келедилер.

 Карашай –Шеркеш республикасынынъ Икон-Халк авыл мектебининъ 5-нши классынынъ окувшысы Ульяна Баисова, Муратхан Туркменова етекшилейтаган «Алтыншаш» вокал-хореографиялык ансамблининъ катнасувшысы, «Ногай давысы» газетасы, «Маьметекей» деген журналы озгаратаган коьплеген яратувшылык ярыслардынъ эм мектеб яшавынынъ белсенли катнасувшысы болып келеди.  Оьткен йылдынъ декабрь айынынъ ишинде озгарылган Черкесск каласынынъ «Арбат» кафесинде балалар уьшин яркын эм кызыклы шара оьткен эди. «Christmas Babi show» деп аталган фешн-ярысты Карашай-Шеркеш республикада шыгатаган «Бизим балаларымыз» деген журналы уйгынлаган болган. Сол ярыста катнаспага деп Карашай-Шеркеш республикасыннан эм Ставрополь крайыннан келген 25 балалардынъ ишиннен Икон-Халк авылыннан кишкей ногай кызалак Ульяна Расуловна Баисова биринши баргылы орынга тийисли этилген эди. Бас деп тоьрелер, суьвретшилер, модель агенствосынынъ куллыкшылары яс ярыс катнасувшылардынъ юрис-турмысларына, кийген кийимлерине, шашларын ярастырганларына белги бердилер. Ульяна ярыстынъ баьри кезеклеринде де оьзин сулыплы модель этип коьрсетип, енъуьвши болып шыкты.

Кишкей кыз етимиске етистим деп парахат турмай, оьнерин оьстирип, йигерлигин арттырып, янъы бийикликлерге минмеге деген уьмитин уьзбеди.  Кызды алдыда янъы излевлер, сынавлар тагы да шакырдылар.

Бу йылдынъ 22-25-нши сентябринде элимиздинъ бас каласы Москвада «Кишкей сылувы» деген ярысы озгарылады. Сол ярыска кишкей ногай кызалак Ульяна Расуловна Баисова да ортакшылык этпеге, оьз оьнери мен боьлиспеге шыкты. Кишкей юлдызымыз Ульяна10 ясында болса да, ногай биювин тийисли кепте коьрсетпеге аьзирленген.

Кишкей модель, актриса, «Алтыншаш» ансамблининъ солисти ногай кыз Ульяна Баисовага ярыста катнасып, енъуьвши болып шыгып, ногай халкынынъ атын баска миллетлер арасында танытып келгенин, оьнери артып, келеекте де йогары етимислер мен ата-анасын, тувган авылын, мектебин, халкын суьйиндирип келгенин йораймыз.

Г.Нурдинова.

Суьвретте: Ульяна Баисова.  

Запись
11.10.201611.10.2016Новости, Регионы

В столице Карачаево-Черкесии состоится масштабная научно-практическая конференция на тему:

автор

"Ногайцы: ХХI век. История. Язык. Культура. От истоков - к грядущему", в рамках которой видные ученые – гуманитарии России, стран СНГ и зарубежья обсудят вопросы, касающиеся истории и культуры ногайцев.
"Цель нашей встречи - это обмен опытом и знаниями между учеными - ногаеведами. Наша общая задача собрать воедино всю информацию о многовековой историко-культурной взаимосвязи ногайцев с множеством генетически и культурно родственных, географически близких и отдаленных народов Евразии", -говорит главный научный сотрудник института гуманитарных исследований, доктор филологических наук Насипхан Суюнова.
Она подчеркнула, что еще одной не менее важной задачей для участников конференции является использование исключительно достоверных источников для накопления сведений о ногайцах. При этом Н.Суюнова отметила, что знания ученых являются самым неопровержимым и достоверным источником.
"Задача гуманитарных наук - быть основным и компетентным источником пропагандируемых в обществе знаний. Однако, пользуясь отсутствием внятного научного мнения в обществе, распространяются недостоверные домыслы, что в свою очередь провоцирует недопонимание. Сохранение многообразия культуры, многоязычия страны и мира – это путь к сохранению здоровья цивилизации. Проводником этой идеи должна стать система образования - существенный и неотъемлемый элемент многонациональной духовной культуры", - сказала она.
В рамках конференции будут представлены около сотни докладов ученых - ногаеведов. В частности научные разработки затронут вопросы искусствоведения, литературоведения, фольклористики, языкознания, этнологии, истории и ряда других.
Вместе с тем состоится круглый стол на тему "этнокультурное воспроизводство ногайцев на современном этапе".
Торжественное открытие конференции состоится 12 октября в 15 часов.

Запись
11.10.201611.10.2016Новости, Регионы

ЙЫРЛАРЫ ХАЛКТА ЯЙЫЛГАН

автор

Бу макаламды белгили композитор, РФ Композиторлар союзынынъ агзасы, Карашай-Шеркеш Республикадынъ ат казанган сыйлы аьрекетшиси, Карашай-Шеркеш Республикадынъ халк артисти Маджит Узеир улы Ногайлиев-Карамурзин акында язбага суьйдим. Онынъ оьнер йолын соьз эткенде, мен мине затты айтып озар эдим: ол ногайымыздынъ йыр дуныясынынъ бийик куьмпезин ашкан, халкымыздынъ анъ ман  саз дуныясында терен окымыслыгы болган ногай композиторлардынъ тунгышы болады. Маджит Узеирович  ногай йырларды, анъларды, куьйлерди  биринши болып ноталар ман кагытка туьсирип баслаган, соьйтип ногай музыкалык маданиятынынъ окымыслы негизин каласкан. Аьне сол зат халкымнынъ мактанышына айтылган Ногайлиев-Карамурзиннинъ ногай саниятына эткен косымы айырым баалы деп санайман.

Булай айтканда, кайсы яктан алып карасак та, Маджит Узеир улынынъ халкымыздынъ музыкалык оьнерине эткен косымы бай эм туьрли. Соьз уьшин, бизге ол мынъга ювык анълары ман зегенли анъ туьзуьвши деп белгили. Бу ерде айтып озбага тийисли: Маджит Узеирович эки халктынъ – ногай эм карашай халклардынъ – композиторы болады. Кенем де, бириншилей, онынъ бес юзге ювык анълары ногай шаирлерининъ соьзлерине язылганлар; экиленши, Ногайлиев-Карамурзин оьзининъ шежересинде ногай тукымы болганды айтып эш талмайды, сол затты ол дайым да юрегининъ тоьринде саклайды. Онынъ атайы ногай болган, аты онынъ Батыр, Карамурзин мурзалардынъ тукымыннан. Сол затты Маджит аьр кашан да коькирегиндеги саьвлели савгадай оьктемсип, билдирип, актарып арымайды. Карамурзин Батырдынъ хабары айырым уьйкен соьз. А аьли мен бу ерде кыскасыннан айтаягым – Маджит Узеировичтинъ бой-денинде белгили ногай мурзалардынъ каны агады.

Белгили композитор Маджит Узеир улы йыр оьнеринде оьз оьрнегин тавып, сол оьнерге оьз басын оьмирге байлаган.

 - Ярасык йыр  - ол яркын нурлардынъ, шат коьнъилдинъ дуныясы, - дейди композитор. – Аьруьв йыр куллыкка да, ашыклыкка да, дослыкка да ярдам. Ушыныман да, Ногайлиев-Карамурзин йырга ян эндирип билетаган шынты талантлы композитор десем артык болмас.Соьзге соьз ялгасам, Маджиттинъ оьнерининъ тагы да бир кесеги акында айтпай болмаяк – ол рояльде усташа ойнайды.

 - Рояль йырдынъ косагы,- дейди ол. – Рояль аьдем сезими, коьнъили акында аьдемнен артык айтпага болады.

Маджиттинъ сол алатта ойнавын соьз бен айтув кыйын, онынъ ойнавын тынъламага керек. Бу ерде мен тек бир затты айтып озгым келеди, онынъ бу алатта ойнайтаганын тынълаган оьнер интеллигенция, Маджит Узеировичтинъ кеспилик дережесине йогары баа берип, ога «маэстро» дейдилер.

Маджит Узеир улынынъ балалык шагы карашай тавларында оьткен, яслык шагы Узбекистан туьзлигинде озган. Элбетте, Узбекистандагы яшавды Маджит авыр булытлы йыллар деп санаса да, сол йыллар болаяк композитордынъ алавы аспанга атылган мектебте окыйтаган шагы эди. Яс йигиттинъ анъга, йырга аваслыгы сол йылларда белгили болган эм Маджит етинши классты кутарганлай ок Ташкенттеги музыкалык училищесине туьседи. Сонда ястынъ ярасык, тамаша тавысы йыр оьнеринде оьз оьркенин яяды эм Карашай-Шеркеш областине кайтканда бир неше йыллардынъ узагында оькиметлик йыр ман биюв ансамблинде йыршы солист болып куллык этеди. Соьйтип, сол узак йылларда Ногайлиев-Карамурзиннинъ данъкы халк авызыннан туьспей яйылады. Оьнерши инсан дайым да тынымсыз излевлер йолында. Сонынъ уьшин де еткен йигит Маджит йырларга анъды оьзи язып баслайды эм Саратов каласындагы консерваторияга композиторлык боьлигине окымага туьседи. Мине озган оьмирдинъ 60-ншы йылларыннан алып аьлиги куьнлерге дейим ол композиторлык кесписине алал болып, аьлемет ярасык, йогары кеспилик оьлшемде язылган тамаша йырлардынъ иеси болады. Ногайымыздынъ йыр оьнерин коьтеруьвде Маджит Узеровичтинъ эткен косымы, соьзсиз де, уьйкен. Карашай-Шеркеш Республикада белгили йыршылар композитор Ногайлив-Карамурзиннинъ йырларын суьйип йырлайдылар.

Маджит Ногайлиев-Карамурзиннинъ халкымыздынъ саниятына эткен тагы да бир алтыннан алмаклы, куьмистен савмаклы эткен косымы – яс несилди музыкалык яктан тербиялавда ол мине 40 йылдан артык Карашай-Шеркеш саниятлар колледжинде ялкпай куллык этип келеятыр. Бу  колледжде кеспи йолдаслары йогары категориялы окытувшы Ногайлиев-Карамурзинди шынты тербиялавшы, насихатшы деп биледилер. Уста окытувшыдынъ бай ишки дуныясы, музыкага алаллыгы, кенъ оьркенли оьнерлиги,терен окымыслыгы коьп окувшылардынъ каны-янына синъгенлер. Республикамызда белгили йыршылардынъ нешевлери Маджит Узеировичтинъ классында окыганлар. Мен билип,сосы зат белгили аксакалымыздынъ оьмиринде канат битирген тагы да бир яркын, кайратлы ис етимис болады. Баскалай айтканда, кайсы яктан карасак та, кайсы шекки мен оьлшесек те, бизим белгили композиторымыз Маджит Узеирович Ногайлиев-Карамурзиннинъ республикамызда музыкалык маданиятына  эткен косымы – айырым ярасык дуныя, баалы карзына болады.

Аьдемшилик кебинде Маджит Узеир улынынъ коькирегинде намартлыктынъ каранъалыгы эш болмаган, тек ак ниет сезимлери танъдай яркыраган инсан. Ол энъкейген картты коьрсе де, эриккен яс пан соьйлесе де, коьпти таныган кисидей яркылдап соьйлейди, аман-савлык билисип хабарласады. Сондай юмарт аксакалымыз халкымыз арасында юргени оьзи куваныш.

 

Соьзсиз де, анъ ман саз дуныясында Ногайлиев-Карамурзин шынтылай да палуан, баьтир – оьзининъ сондай да ярасык йырлары ман ол савлай ногай эм карашай халкты есирге алган. Йыллар озадылар, ама маэстродынъ йырлары эскирмейдилер.

Запись
10.10.201610.10.2016Главные новости, Новости

Ямагаттынъ оьткир маьселелерининъ бириси

автор

ДР Аькимбасынынъ буйрыгына коьре, сентябрь айы ишинде терроризмге карсылык эм йок этуьв темасына багысланган шаралар республикадынъ окув учреждениелеринде озгарылмага керек эди.

 Буьгуьнлерде республикамыздынъ, сонынъ ишинде районымыздынъ школаларында да терроризм темасына багысланган дерислер, тогерек столлар уьстинликли озгарыладылар. Янъыларда А-Х. Джанибеков атындагы школасында окытувшы Эльбике Валиева 10-ншы «б» класс окувшылары ман «Терроризм- аьлиги яшавдынъ кавыфлыгы» деген тема бойынша тоьгерек стол озгарды. Сонынъ катнасувшылары оьз алдыларына «Терроризмди тамырыннан тайдырмага болама экен?», - деген соравды салдылар эм тоьгерек столдынъ барысы бойынша сол соравга явап бермеге де шалыстылар. Окувшылар терроризм тарихи, оьрленуьви акында хабарладылар, дуныя бойынша болган терактлар санларын келтирдилер, ИГИЛ организациясы акында оьз ойлары ман боьлистилер.

Солай ок, тоьгерек столда «Ногайский район» МО администрациясындагы АТК етекшиси А. Межитов, СГА етекшиси Б. Джумакаева, ПДН инспекторы Р.Рахмедов, ФСБ ваькили К.Махмудов конак болып катнастылар эм оьз ойлары ман боьлистилер.

Тема бойынша окувшылар бек белсен кепте эрислесуьвлерге туьстилер. Оьз ойларын мысаллар келтирип, айтып болдылар. Терроризм кайсы яктан бас алганы акында соьйленди. А.Межитов окувшыларга коьп соравлар берип, оьзининъ билгенин де аямай айтып озды. Ол оьзининъ ойын, окувшы Айшат Джумаева оьз ойын якламага шалыстылар.

Айшаттынъ эткен докладына коьре, ол США элинде эм сондай баска эллер бойынша болатаган терактлардынъ маьнеси уьйкен деп санайды, а Амирхан Межитов бизим республикамызда да туьрли йылларда болган терактлар да солар ман бир сырада деген ойын айтады.

Элбетте, аьр аьдемнинъ яшавы баалы эм маьнели. Терроризм элимизге, сонынъ ишинде аьр бир аьдемнинъ яшавына, шапкынлык этеди. Бу эки- аьлиги эм келеектеги яшавдынъ билимли аьдемлерининъ эрислесуьвин эсите турып, менде де оьз ой тувды. Дагестан Республикасы, Ногай районы, бизим тувган авылымыз, элбетте, бизге ювык эм баалы. Мунда аьр кишкей кесек ер, аьдем бизге керек, йойсак зарар келтириледи ама, меним ойыма коьре, республикада болган теракт пан, айтпага, США-да 2001-ншы йылдынъ 11-нши сентябринде болган теракттынъ баскалыгы бар. Мунда аьдем яшавына орманлыкта юрген карак шапкынлык этетаган болса, США-да бир неше йыллар узагында аьзирленген, йогары сулыбы болган террорист куьплерининъ етекшилери мен озгарылгандай сезиледи, бу ерде кир политикалык ниетлер яшавга шыгарылганлар. Бу меним ойым, баскаларга оьз ойымды япамага шалыспайман.

 Буьгуьнги шара катнасувшыларынынъ оьз ойлары бар эдилер, болса да аьр кайсысынынъ да юреги, сондай дурыс тувыл йолга ясларымыздынъ туьсуьвине, авырыйтаганы белгиленмей болмады. Ойлар туьрли болса да, ниет бир- терроризмди тамырыннан тайдырмага шалысув.

Терроризм темасына багысланган тоьгерек стол бек аьруьв оьтти. Балалар белсен катнаспага шалыстылар. Сондай шаралардынъ оьтуьви тек окувшыларга тувыл, бизим оьзимизге де бек пайдалы. «Ногайский район» МО администрациясындагы АТК да оьз куллыгын тийисли кепте юритеди.

 

Г.Сагиндикова.

Запись
10.10.201610.10.2016Главные новости, Новости

День работников сельского хозяйства и перерабатывающей промышленности в Ногайском районе отметили праздничной ярмаркой

автор

В рамках празднования Дня работников сельского хозяйства и перерабатывающей промышленности в селе Терекли-Мектеб Ногайского района 8 октября прошла грандиозная ярмарка.

Свою продукцию представили более 50 сельхозтоваропроизводителей из Ногайского, Кизлярского, Тарумовского районов, а также из Ставропольского края. Они предлагали покупателям высококачественную сельскохозяйственную продукцию и промышленные товары по самым низким ценам. Всего в мероприятии приняли участие около 500 человек из Ногайского района.

Покупатели ярмарки могли приобрести продукцию на любой вкус – мясо, рыбу, домашние сыры, молоко, творог, сливочное масло, мед, картофель, лук, огурцы, помидоры, яблоки, груши, орехи, кондитерские изделия и домашнюю выпечку, изделия народного промысла. Кроме того, хозяйства из сел Ногайского района предлагали покупателям и овец.

Одними из первых  ярмарку посетили исполняющий обязанности главы администрации Ногайского района Рашид Шангереев и его заместители.

После обхода торговых рядов Шангереев отметил, что Ногайский район должен стремиться к тому, чтобы полностью обеспечивать себя сам в плане сельского хозяйства. «У нас в Дагестане самые вкусные и качественные продукты питания, мы должны стремиться к тому, чтобы самореализовать себя в аграрном секторе и приобретать свое. Я благодарен всем участникам ярмарки за активное участие и предложенный широкий ассортимент собственных товаров. Уверен, что сегодня представлена для реализации экологически чистая и по доступным ценам продукция», - заявил он.

Также Рашид Шангереев поздравил всех тружеников полей и ферм, фермерских хозяйств, руководителей и специалистов сельскохозяйственных предприятий, аграриев, сельской интеллигенции, работников перерабатывающей и пищевой индустрии с профессиональным праздником.

«Сердечно поздравляю с профессиональным праздником всех, кто живет в сельских поселениях и трудится на земле, работает в животноводстве и на предприятиях пищевой промышленности, тех, кто, не покладая рук, несмотря на многочисленные трудности, занимается разведением и выращиванием скота, посевами, растениеводством.

В селах Ногайского района немало предприимчивых и инициативных людей, и очень важно создать условия, чтобы они не уезжали с родной земли в поисках лучшей доли для себя и своих детей. Поэтому в последнее время руководство Ногайского района в лице главы района Казмагомеда Янбулатова старается повышать качество и уровень жизни тружеников сельского хозяйства.

Высокий профессионализм работников сельского хозяйства, их самоотдача и преданность избранному делу заслуживает уважения и признания. Спасибо всем работникам сельского хозяйства и перерабатывающей промышленности и особенно ветеранам, передовикам производства за ваш самоотверженный и добросовестный труд», - подчеркнул он.

Стоит отметить, что продукцию, представленную на ярмарке, реализовывали по ценам на 20-30% ниже рыночных.

Богатый выбор разных видов сортов помидоров предлагал покупателям фермер Тимур Джумагазиев. Он отметил, что с удовольствием приезжает на ярмарку в село Терекли-Мектеб из Тарумовского района. «Сейчас уже практически завершается сезон помидоров, и люди покупают ящиками, для того чтобы успеть приготовить свои любимые консервированные соленья. Я практически реализовал продукцию и рад, что мой товар понравился жителям Ногайского района», - сказал он.

 

 

«Для нас важно, чтобы не менее 80% всех торговых площадей были заняты местными сельхозтоваропроизводителями. А не те, которые будут перепродавать товар. То есть необходимо создать такие условия, чтобы на ярмарке были сами хозяева продукции. Сейчас клиенты хотят хорошее обслуживание, высокий сервис. Именно это, а также доступную цену и необходимо им предложить. Рад, что ярмарка проходит на хорошем уровне», - пояснил Рашид Шангереев.

Запись
10.10.201610.10.2016Главные новости, Новости

Ногай халкынынъ илми-практикалык конференциясынынъ сыйлы делегатлары эм конаклары!

автор

Сизди кезекли 2-нши Халклар ара «Ногайлар: XXI оьмир. Тил. Маданият. Бас булактан – келеектегиге» деп аталган илми-практикалык конференциясынынъ басланувы ман кутлаймыз.

Халкымыздынъ алтын бесиги, туьрк ырувларынынъ тувган ери – еннетли Алтай тогайларыннан Аскар тавга шыгып, Караногайдан, ак Кобаннан, Эдил ягаларыннан Манан сувына дейим шувылдаган уьйкен шоьллердинъ керилген кенълиги бурынгы йыравлардынъ авызларында алавы аспанга еткен толгавларына айланган. Буьгуьнлерде сол тарапларда тоьгилип калган ногай тамырымыз солкылдап, оьз тилининъ, маданиятынынъ, адабиатынынъ, аьдетлерининъ асыл булагын излестиреди, соларды коршалавга, оьрлентуьвге амаллар коьреди.

Ногай халкынынъ тил байлыгы, маданият туьрлилиги, оьмирлик аьдетлери бизим Аталыгымыз – Россиядынъ, сав дуныядынъ анъ-акыл алтын асабалыгынынъ айырылмас бир кесеги болады.

Йогарыда белгиленген илми-практикалык конференциясын оьткеруьв бизим куьнлерде айырым уллы маьнеди тутады. Биз оны дуныя юзине шашыраган ногай миллетимиздинъ тек тили, адабиаты, тарихи, маданияты эм санияты етискен ян-коьнъил каьмбиллигин эм оьнер бийиклигин коьрсетуьв амалы болып калмай, ама Сырт Кавказдагы, Россия Федерациясында, савлай ер юзинде анъ-акыл байлыкты, дослыкты, бирликти беркитуьвге каратылган маьнели ямагат-политикалык оьзгерис деп те хош коьремиз.

 

Аьлиги енъил болмаган халклар ара аьллеринде миллетимиздинъ коьп ерлерге боьлинип яшайтаган кесеклери оьзлерининъ асыл негизине, бас булагына кайтувга ымтылувы – ол бу кыйынлы заманда дуныяда аман-сав калмага эм оьрленмеге талап этуьвининъ биринши абытлары. Бизге эндиги де бу йолымызда бизди айыратаган эм боьлетаган хыйлы буршавларды оьтпеге керек болады. Эм биз соны оьтеегимизге шек йок, сога шайыт – буьгуьнги 2-нши кере озгарылатаган конференциямыз!

Запись
10.10.201610.10.2016Литература, Новости

«Карлыгашлар» бетине АЛАБАЙ АКЫНДА ХАБАРЛАР

автор

Бизим уьйимизде оьзи кишкенекей, ап-ак кар туьсли болган куьшигимиз бар. Оны бизим кишкей Эмирбекке авылдасымыз Эсманбет тувган куьнине савга этип берген эди. Аты онынъ- Алабай.Эмирбек Алабайдан айырылмайды: оны ман бирге ятады,турады эм азбар ишинде колларына алып кыдырады.

Эндигиси кишкей куьшиктинъ оьзининъ кишкей болган ятатаган ери - уьйи де бар. Куьн исси болганда,Алабай оьзининъ уьйине киреди, шалкайып ятады, уйклайды.Эмирбек оны аьр заман барып,  не этеди экен деп, карап турады.Турганлай ок, колларына коьтерип,  оьзининъ боьлмесине аькеледи. Сонъ ога куйылган суьтин ишпеге береди.

Алабай аьр куьн сайын оьседи.

                                                     II

Куьн исси болады яз эм яй айларында Ногай ериндеги бизим авылларда. Йылы вакытты Алабай да бек суьеди. Куьн исси болды, Алабай уьйдинъ салкынына барып ятты. Бирден коьзлерин юмып,уйклайды. Эмирбек болса, онынъ уйклайтаганын билмей,  анасы берген кесек этти аькелип алдына салады. Алабай оны сезбеди, Эмирбек куьшикти туьртип тургызды эм этти коьрсетти. Эндигиси Алабай авызына аьне-мине аламан дегенде, мысык ювырып келди де,этти алып кашты. Алабай авызын ашып,мысыктынъ артыннан карап калды.

Эмирбек ашувланган эм не этеегин билмейди. Болмаганда онынъ акында анасына айтпага деп, ювырып кетти.

                                                            III

Алабай азбар ишиндеги тавыклар эм коразлар ман ойнамага суьеди.Эм олар ашап басласа,тынышлык бермейди. Боьтен де ога бизим азбардагы уьйкен кызыл туьсли коразымыз ярайды. Бир кере Алабай коразга янасты эм оны ман ойнамага суьйди. Белки,кораздынъ коьнъили болмаган болар,ол ашувланды эм канатларын яйып, Алабайды шокып алды.Онынъ шокувы куьшикти авыртты эм ол бирден йылап баслады.Оны коьрип турган Эмирбек куьшиктинъ касына келди эм булай деди:

  - Алабай,сен оны ман эндигиси ойнама.Ол сени шокыйды.Оннан дос болмаяк.Мен сага баска бир дос табарман. Оны ман ойнамага боларсынъ. Ол  меним де досым болар…

 

А.Култаев.

Запись
10.10.201610.10.2016Литература, Новости

«Карлыгашлар»

автор

Атам бизди суьеди

Кайсы Хасан, кайсы Хусейн?

Адалайды атамыз.

Сен, Диана, ога айтпа,

Сага тилек саламыз.

Авыстырган атамыз

Бизге карап куьледи,

Хасаным деп, Хусейним деп

Бирге косып суьеди.

 

 

Запись
10.10.201610.10.2016Главные новости, Новости

Ногай халкынынъ илми-практикалык конференциясынынъ сыйлы делегатлары эм конаклары!

автор

Сизди кезекли 2-нши Халклар ара «Ногайлар: XXI оьмир. Тил. Маданият. Бас булактан – келеектегиге» деп аталган илми-практикалык конференциясынынъ басланувы ман кутлаймыз.

Халкымыздынъ алтын бесиги, туьрк ырувларынынъ тувган ери – еннетли Алтай тогайларыннан Аскар тавга шыгып, Караногайдан, ак Кобаннан, Эдил ягаларыннан Манан сувына дейим шувылдаган уьйкен шоьллердинъ керилген кенълиги бурынгы йыравлардынъ авызларында алавы аспанга еткен толгавларына айланган. Буьгуьнлерде сол тарапларда тоьгилип калган ногай тамырымыз солкылдап, оьз тилининъ, маданиятынынъ, адабиатынынъ, аьдетлерининъ асыл булагын излестиреди, соларды коршалавга, оьрлентуьвге амаллар коьреди.

Ногай халкынынъ тил байлыгы, маданият туьрлилиги, оьмирлик аьдетлери бизим Аталыгымыз – Россиядынъ, сав дуныядынъ анъ-акыл алтын асабалыгынынъ айырылмас бир кесеги болады.

Йогарыда белгиленген илми-практикалык конференциясын оьткеруьв бизим куьнлерде айырым уллы маьнеди тутады. Биз оны дуныя юзине шашыраган ногай миллетимиздинъ тек тили, адабиаты, тарихи, маданияты эм санияты етискен ян-коьнъил каьмбиллигин эм оьнер бийиклигин коьрсетуьв амалы болып калмай, ама Сырт Кавказдагы, Россия Федерациясында, савлай ер юзинде анъ-акыл байлыкты, дослыкты, бирликти беркитуьвге каратылган маьнели ямагат-политикалык оьзгерис деп те хош коьремиз.

Аьлиги енъил болмаган халклар ара аьллеринде миллетимиздинъ коьп ерлерге боьлинип яшайтаган кесеклери оьзлерининъ асыл негизине, бас булагына кайтувга ымтылувы – ол бу кыйынлы заманда дуныяда аман-сав калмага эм оьрленмеге талап этуьвининъ биринши абытлары. Бизге эндиги де бу йолымызда бизди айыратаган эм боьлетаган хыйлы буршавларды оьтпеге керек болады. Эм биз соны оьтеегимизге шек йок, сога шайыт – буьгуьнги 2-нши кере озгарылатаган конференциямыз!

 Бу йылгы маданият акциямыз да дослыгымыздынъ эм ян ювыклыгымыздынъ, тамыр бирлигимиздинъ яркын уьлгиси болсын! Дуныяда парахатлыкты саклавга эм маданиятты оьрлендируьвге йол ашсын!

Баьринъизге де тынышлыкты, ян-коьнъил рагимликти, эмишликти эм наьсипти, йогары оьнер уьстинликлерди йораймыз.

Бизди Кудай ортак тувган еримиз уьшин исимизде етимислерге онъласын!

«Шоьл тавысы» республикалык газетасынынъ редколлегиясы.

 

 

Запись
10.10.201610.10.2016Новости

Эдиге де туры эстелигин карап

автор

Эстелик – ол айырым тарих оьзгерисининъ шайыты яде соны эсте саклав уьшин патшалык яде ямагат аьрекети мен куллык этилип салынган белги.

Эстеликлерден тура макаламды баслаякта, мен бизим Ногай районымызда олардынъ саны аз экенин эслемей болмадым. Йок, аьр бир авылда бир яде эки эстелик бар. Ама олардынъ баьриси де демеге болады Уллы Аталык согысыннан кайтпаган авылдасларга, В.И.Ленинге багысланганлар. Тек бир Червленные Буруны авылында шоьллигимиздинъ асыл кесписи – Баьтир койшыга эм тукымлы меринос ногай койга багысланган ялгыз бир эстелик эм Баьтирлер аллеясы (уьйкени район орталыгында) салынганлар. Соны ман болды-калды, битти хабар.

Ногай районы дуныядагы баьри ногайлардынъ орталыгы деп саналады. Бизим якларга йыл сайын Россиядынъ туьрли регионларыннан, ювык эм узак шет эллерден конаклар, сийрек болса да туристлер кирип кетедилер. Оннан сонъ аьлиги шакта дуныя эллери арасында аьдемлердинъ кыдырувлары, катнавлары, коьшуьвлери коьбейген заман. Соны эсте тутып тувган ата юртымызда яшав йорыгымызга келисли эстеликлер салынмага керек болады. Айлак та халкымыздынъ тарихи бек бай. Сол себептен айтылган тарих аьрекетшилерине эстеликлерди биз салмасак, ким салаяк? Мысалы, 1991-нши йылда «Эдиге» эпосынынъ 600 йыллыгын байрамшылаякта Терекли-Мектеб авылдынъ паркында Ногай Ордасын туьзуьвши, данъклы аьскер етекши Эдиге-бийге эстелик салынаяк ер белгиленген эди. Сол ер аьли де бар, тек эстелик орынына эндиги де тавдан аькелинген тас ялпайып туры. Оны салув акында буьгуьн соьз нешик те юритилмейди. Онынъ яныннан эндиги аьдемлер де уьндемей, эс бермей озадылар. Эдигеге эстеликти биз, баьри ерлерде яшайтаган ногайлар, йыйналып салмага да болаякпыз. Тек бу соравды ойласув керек.

Биздеги аьр бир авылдынъ, тоьбединъ айырым кызыклы тарихи, преданиеси, халк арасында легенда кимик айтылган атаклы аьдемлери, аьр авылдынъ кайдай ды бир оьнери, ис усталыгы йок тувыл. Неге ярамайды экен, мысалы, район паркына енъил этип ясап айтылган ногай арбадынъ макетин салмаска? Яде ногай аттынъ, туьединъ суьвретлерин, домбырады, арба дегершигин, ялавды, бурынъгы таьшенъкеди эм сондай баска тарих яшав алатларды? А термеди ше? Айтпага, Куьнбатар авылында шоьл ногай кийгизине эстелик белгисин салмага заман коьпте еткен болар. Солай ок шагында шанъ шыгарган Караногай палванлары Сувыкка, Койлакайга (Калакайга), Байнайга, темирши Карагулга, Баьтир-кадыга, Алгисиге, айтылган йыравларына эм баскаларга оьз тувган авылларында эстеликлер салынса яде суьвретлери ясалса, авыл музейлеринде материаллар йыйналса (оькинишке, баьри авылларда да ерли музейлери йок), бизге келетаган конакларга коьрсеткендей зат болаяк.

Дурыс, аьлиги авыр заманларда бу соравды шешуьв енъиллерден тувыл. Болса да аьр авылда уста коллы, оьнерли аьдемлер аз болса да бар эм оларды бу иске даьврендируьв керек. Темирден, тастан эстелик этуьв, элбетте, баа, ама саздан, агаштан, телден, колда болган материалдан уста аьдем не затты да ясамага болады. Сондай усталар акында бирерде орталык телевидение де передачалар коьрсетедилер.

Авылларымызда эстеликлер аз. Кырдан келген конакларга тек Баьтирлер аллеясын, район паркын, арша орманлыгын (онынъ да яртысы янып соьнген) коьрсетемиз. А коьрсетпеге болаяк затымыз бизде йок тувыл, халкымыздынъ уьйкен бай тарих эм анъ-акыл потенциалы бар.

Магомет-Али Ханов.

 

 

 

Свежий номер

№ 4