Янъыларда фольклоршы, этнограф, ногай адабиатынынъ белгили тергевшиси, эпосовед, Россия Федерациясынынъ тюркологиялык илмисинде белгили болган Ашим Имам-Маземович Сикалиев яшавынынъ 80 йылында дуныядан кешти. 14 илмилик китаплерининъ, 90-нан артык илмилик макалаларынынъ иеси, Россия Федерациясынынъ язувшылар союзынынъ иеси, КЧР Республикасынынъ ис ветераны, филологиялык илмилерининъ кандидаты Ашим Сикалиев илмилик аьрекетлиги мен бирге, адабиат асарларынынъ уьстинде де етимисли куллык этип, коьплеген художестволы китаплердинъ авторы да болады. Ашим Сикалиев 1936-ншы йылда Икон-Халк авылында тувган. Фольклорды халк аьрекетшиси бала шагыннан суьйген эди. Ол нагашатасы Ашав (Асанхан) Кумуковтынъ колында тербияланган. Ол ногай фольклорын терен билген аьдем эди. Онынъ карт атасынынъ уьйине йыравлар, домбрашылар, таварыхшылар, терен билими болган картлар, оларды тынъламага суьйгенлер йыйылатаган эдилер. Бала шагында ол орындыкта ятып, олардынъ таварихларын, хабарларын, домбра шерткенлерин тынълап туратаган болган. Школада окыган шагында ол Икон-Халк авылындагы белгили аьдемлериннен коьп йырларды, эм эски тептерлерди язып алады. Олардынъ ишинде ногай халкынынъ сосындай баьтир йырлары эм ашыклык дестанлары бар эдилер. Олар -«Айсылдынъ улы баьтир Ахмет», «Копланлы баьтир», «Эдиге», «Муса-бий», «Мамай», «Манашы», «Манаш улы Туякбай», «Эр Таргыл», «Шора баьтир», «Аьдил-Солтан», «Эр Куьсеп», «Тахир мен Зухра», «Карайдар ман Кызыл-Гуьл» эм сондай баскалар. Булардан баска болып сол йылларда ол ногайдынъ XIII-XIX-ншы юз йыллыкларда яшаган онлаган шаирлердинъ коьп ятлавларын эм поэмаларын табады. Бу йыйылган макалалар -уьйкен байлык болып, халкымыз уьшин оьктемлик тувдырады. Халк авызыннан бурынгы ногай халк йырларын, эртегилерин, лирикалык дестанларын йыйнап баслайды. Ростов университетинде окув шагында да ол фольклор ман кызыксынувын тасламайды. Ашим Имам-Маземович 90-га ювык илмилик макалаларынынъ иеси болады. Ол савлай оьмирин ногайдынъ авызлама яратувшылыгын, адабиатын, эпосын, тарихин, этнографиясын байытувга, оьрлендируьвге багыслап келди. Ашим Сикалиев оьз йыйган макалаларын ногай тилинде шыккан газеталарында баспалап келген, олар ман байланысын уьзбей келген. Ол халкы арасында язувшы, ногай тилининъ устасы деп белгили болып келген.

 Ногай тилининъ белгили аьрекетшиси арамыздан кеткени халкымыз уьшин уьйкен йойым болады.

Суьвретте:Ашим Сикалиев.

Согыс эм ис ветеранларымыздынъ сырасы йылдан-йылга кемийди. Олардынъ ызын басып, согыс заманында, оннан сонъ бузылган авылларды кайтадан тургызувда ясуьйкенлер мен бирге согыс балалары да оьз уьлисин коскан. Олар ашлык-яланъашлыкка карамай, оьз ден савлыгын аямай ислегенлер. Солардынъ бириси – Куьнбатар авыл яшавшысы Авархан Янарыс кызы Саитова (Аджиниязова).

Ол 1930-ншы йыл 15-нши сентябрьде бурынгы Янарыс авылында бакай шурша тукымында тувган. Онынъ акында язувга бир йолыгыс себеп болды. Бир кере Авархан авылдагы бир шарага келген эди. Сонда олтырган ясуьйкенлердинъ бириси ога карап: «Бу коьп яшайтаган эм дени сав тукымнан. Ол бир заманларда мине деген атаклы кыркымшыларды енъип, коьшпели Кызыл байракты эки йыл узагы янында туткан», – деп эскерди.

Сонъында мен Авархан-енъгейге йолыгып, оны ман хабарластым. Согыс басланганда ол 11 ясында болган. Ол уьйкен аьелден эди. Атасы давга кеткенде, анасы Фатима ман бирге Иса Сабутов та олар ман косылып яшаган. Аварханнынъ айтувына коьре, бир калакайды 2 куьнге еткерген заманлар да болган. Червленные Буруны авылында кумаршык йыйнап, соны ман бир мадар этип яшаганлар. Колхоз председатели Такташев болганда артезиан каздырып, тереклер эктирген. Ол колхозда шукыр казатаган ясларга бир уьлис арпа бердирткен. Сол арпа уьйдеги аска бираз косым болган. Соны кол термен мен тарттырып, калакай писиргенлер.

Ашлыкка, яланъашлыкка карамай, школа согыс йылларында ислеген. Балалардынъ бир кесеги Отарбаевлерде, баска кесеги Асият Ганиева уьйинде кавмак ягып окыганлар.

Заманлар тез оьтеди. Аварханды 18-ге толып-толмай эрге бередилер. Айттырылып, келин болып туьскенше эрин коьрмеген. Ол заманларда эр кисидинъ янына янаспаганлар. Олар бек татым яшаганлар. Сога уьйдинъ ясуьйкени Кериме-тетей себеп болган, ол бек каьмбил, акыллы кыскаяклы эди.

Эри Абдул-Ваапты армия сырасына аькетедилер. Аьелде бас келин болганга, ога аьел басын етпеге туьседи. Бир куллыктан да кажынмай ислейди. «ДТ» тракторында ер айдавда йиен акалары Алавда тиркевши болып куллык этеди. Трактор артындагы туьрен уьстинде олтырып, ол ерге куьшли кирсе коьтереди. Кавмак капса шыгарады. Соьйтип мен де ислегенмен. Мунда боьтен де ыкка карап куллык этуьв кыйын. Шанълы ис болганга, суьт, сары май беретаган эдилер. Авархан-енъгей куьнде 5 ис нормасын толтыратаган заманлары да болган.

Аким Кульчиев эскереди:

– Сталин атындагы колхозында 50 кой отарлары бар эди. Ол йылларда койларды кыртлык каншы ман кыркканлар. Ол заман аьлигидей болып койларды кыркымшыга ыслап беретаганлар болмаган. Базласувда кыркылган юнди шекки мен оьлшегенлер. Аьли койлар саны ман оьлшейдилер. Сонынъ уьшин койлардынъ уьйкенине ювыратаган эдилер. Койларды кыркымшылар оьзлери ыслап аькелип кыркатаган болганлар. Авархан Саитова эки йыл узагында коьшпели Кызыл байракты ол замандагы айтылган кыркымшылар Сыдыйык Шекиров пан Муслим Кокуровка бермей келген. Авыл яшавшылары олардынъ кайдай мазаллы экенин бек ийги биледилер. Ис етимислери уьшин Аварханды белгили Эльбийке Оьтегенова ман бирге Грозныйга комсомол конференциясына делегат этип айырганлар.

Эри Абдул-Ваап ман бирге коьп балалы аьел болып, ис медальлерине «Ана данъкы» деген медальди де коскан. Коьп балады асырап оьстирсе де, совхозда сылав, аклав, отав ислеринде белсенли катнаскан.

Буьгуьнлерде оьз балаларынынъ балаларына куьезленип яшайды.

С.Межитов,

Куьнбатар авылы.

Суьвретте: А.Саитова (ортада) эри Абдул-Ваап эм балаларынынъ бир куьби мен.

Указом Главы Дагестана мать убитого боевиками Абдулрашида Нурбагандова - Зарема Нурбагандова - награждена орденом Матери.

Формулировка награждения следующая: «За заслуги в укреплении института семьи и гражданско-патриотическом воспитании детей наградить орденом Матери Нурбагандову Зарему Магомедалиевну — медицинскую сестру государственного бюджетного учреждения Республики Дагестан «Сергокалинская центральная районная больница».

Напомним, Абдурашид Нурбагандов был убит боевиками в Дагестане в июле прошлого года вместе со своим двоюродным братом Магомедом Нурбагандовым. 

Оьтебийке Курмашовна Дандиева ман биз 40 йыл узагында бирге иследик. Бу ийги, каьмбил кыскаяклыды биз дайым да эсте саклаймыз. Бу куьнлерде ога 70 яс толаяк эди.

 Оьтебийке Курмашовнады тек ийги соьзлер мен эскермеге болады. Онынъ ис йолы бизге коьримли эди. Узак йыллар бойында ол Терекли-Мектеб авыл администрациясында Хатын-кызлар советин басшылаган. Онынъ етекшилиги астында бу советтинъ агзалары район еринде озгарылган баьри уьйкен шараларда белснлик пен катнасканлар, авыл яшавшыларынынъ коmнъиллерине етип, туьрли амалламалар озганлар.

Бес-алты йыл Оь.Дандиева Терекли-Мектеб авылынынъ балалар бавын, басшылаган, ызгы йылларда социаллык педагог болып аьрекет эткен.

Кайда куллык этсе де, оьзининъ ис борышларын яваплылык пан толтырган, коьримли иси уьшин коьплеген разылык хатларга, Сый грамоталарга тийисли этилинген. Ис йолдаслары арасында Оьтебийке Курмашовнадынъ сый-абырайы уьйкен эди. Биревлеримизге анамыздай, баскаларга аьптемиздей эди: керекли ерде оьз маслагатын берер, юрегинде бир де дерт сакламай, айтаягын дайым да тувра айтар.

 Мине сондай йылы соьзлер мен эскередилер Оьтебийке Дандиевады оны ман бирге ис йолыннан оьткен йолдаслары. Янъыларда олар - Н.Оразаева, Е.Шокаева, Б.Исмаилова, З.Карагулова, Р.Заретова, С.Максутова, С.Елакаева, М.Култаева, Г.Ваисова, С.Суюндикова Эльгайтар Дандиевтинъ уьйине барып, Оьтебийке Курмашовнадынъ тувган куьнинде оны эслерине алып, эскердилер. Э.Дандиев олардынъ баьрисине де уьйкен разылыгын билдиреди.

Авыл хабаршы.

«Талап – ол канат» деген аьруьв соьзлер бар. Талаплык, оьнер, билимге ымтылув аьдем коьнъилин сенимликке толтырады. Бала коьнъилин болса, дуныя оьрлерине дейим коьтереди, ога янъы бийикликлерди, ярык йолларды ашады.

Амина Якубова – аьли Терекли-Мектеб авылдынъ А.Ш.Джанибеков атындагы орта школасынынъ 4-нши класс окувшысы. Ама сондай яс болганына карамастан, ол школадынъ энъ ийги окувшылары санына киреди.

Сонынъ акында былтыр окув йылы биткенде, онынъ ата-анасына школа администрациясыннан берилген Разылык хат туьз шайытлайды. Оннан алдын 2015-нши йыл сентябрьде Амина Алтай крайынынъ орталыгы Бийск каласында оьткерилген «Дуныя бизим тоьгеремизде» деп аталган Савлайроссиялык конкурсынынъ регион кезегинде 1-нши орынды алып, конкурс Дипломына тийисли болган. Билимли эм талаплы кыз уьшин боьтен де озган 2016-ншы йыл уьстинликли оьткен демеге керек. Соьйтип былтыр май айда Аминадынъ ата-анасына «Мега-Талант» Талантларды оьрлендируьв орталыгынынъ директоры Д.А.Перепелица атыннан Разылык хат келген эди. Сонынъ иштелигинде Амина 1-4-нши класслар уьшин «Язлык мотивлери» деген баслангыш школа окув сабакларынынъ Халклар ара олимпиадасында коьрсеткен ийги билимлиги, оьнери, ой теренлигине айырым эс этилинген. А янъы окув йылы басында ол орыс тили бойынша «Орыс тили Пушкин мен» деп аталган 1-нши онлайн-олимпиадасында катнасып, А.С.Пушкин атындагы Орыс тилинининъ патшалык институтынынъ ректоры М.Н.Русецкая атыннан енъуьвши дипломын алган.

Аминадынъ уьстинликлери соны ман токталмаягы, алдыда эндиги де коьп етимислер болаягы акында былтыр йыл ызында алган Дипломы аянлайды. Сонда А.Якубова 2016-ншы йылдынъ куьзинде «Львенок» деген окув сабаклары ара интеллектуальли конкурсында ортакшылык этип Россия Федерациясы бойынша 2-нши орынды бийлегени акында айтылган.

М.Юнусов.

Суьвретте: А.Якубова.

Министерством по национальной политике Республики Дагестан в целях развития институтов гражданского общества, укрепления информационного взаимодействия власти и общества, разработан и запущен «Единый информационный портал некоммерческих организаций Республики Дагестан».

Задачами портала являются:

* выстраивание диалогов «некоммерческая организация – некоммерческая организация», «некоммерческая организация – государство» и «некоммерческая организация – общество»;

* информирование общественности о федеральных и республиканских конкурсах по поддержке НКО, о ходе реализации и результатах грантовых проектов;

* содействие укреплению доверия дагестанского общества к некоммерческому сектору;

* повышение гражданской активности в обществе;

* создание единой информационной базы для некоммерческих организаций.

У некоммерческих организаций Республики Дагестан появится возможность публиковать информацию о планируемых и проведенных мероприятиях на страницах портала, а также в постоянном режиме получать актуальную информацию в сфере поддержки третьего сектора. Перейти на сайт можно по адресу www.nkoportal.com

Всю необходимую информацию можно получить по телефону 67-18-29 (отдел по работе с институтами гражданского общества Миннаца РД).

Оьткен йылдынъ декабрь айында, «Дагестан Республикасынынъ электронлы гражданини» деген проекти ишинде, ДР ГАУ «МФЦ» эм ДР Байланыс эм энергетика, коьлик министерствосы ман бирге туьрли шаралар озгардылар. Олар туьрли окув учреждениелерге барып, окувшылар ман йолыгысып, Ортак порталда аьр бир аьдемге айырым кабинет ашар уьшин тийисли документлер алдылар. Сондай, байыр кабинети болган окувшы ЕГЭ, ГИА белгисин оьзи билмеге болаяк.

«Электронлы гражданин» деген проектти яшавга шыгара келип, Ногай районындагы МФЦ куллыкшылары да авыл школаларынынъ окувшылары ман йолыгыслар озгардылар. Окувшылардынъ МФЦ-га келуьвининъ бас мырады- Патшалык буйымлар толтырув сайтында регистрацияланув.

Солай ок, окувшыларга МФЦ куллыкшылары олар кайдай буйымлар ман пайдаланмага болатаганлары, тагы да орталыкта кайдай куллыклар этилинетаганлары акында анълатув-хабарласув озгардылар.

Эндигиден армаганда, Интернет байланысы аркалы врачка барув шеретке язылмага болады, шет эллерге кыдырмага паспорт алмага эм сондай баска буйымларды толтырады.

Буьгуьнлерде яшавымыз енъилленип барады. МФЦ куллыкшылары толтыратаган куллыклар бизге пайдалы болмаса, зарары йок.

Эгер сизде соравлар туватаган болса, 8(938) -777-82-41 номерли телефонга тел согып, яваплар, анълатувлар алмага боласыз.

Г.Сагиндикова.

Суьвретте: Ногай районындагы МФЦ куллыкшылары окувшылар ман йолыгыс озгарадылар.

Оьтип бараяткан 2016-ншы йылдынъ ызында Дагестан Республикасынынъ Халк Йыйынынынъ кезекли сессиясында «2017-нши йылга эм 2018 эм 2019-ншы йыллардынъ план кезегининъ республикалык бюджети акында» деген ДР Законы кабыл этилинген.

Соны ман алдымыздагы йылдынъ карыжлары эм шыктажлары ашык кепте белгиленди. Оьткен йыллардынъ бюджетлери мен тенълестиргенде, янъы йылымыздынъ бюджети биринши кере 4,6 миллиард маьнетке профицит кебинде токтастырылган. Олай дегени, сол шаклы акша оьлшеми артык экономланаяк эм солар республикадынъ маьнели социаллык тармакларынынъ эм проектлерининъ яшавга шыгарылувын канагатламага йиберилеек.

Янъы алынган республика бюджети мен байланыста бизим ердесимиз, Дагестан Республикасынынъ Халк Йыйынынынъ депутаты, Курылыс, коьлик, ЖКХ эм байланыс бойынша республика парламентинининъ комитетининъ председатели Мурат Мамаевке Ногай районы бойынша 2017-нши йылга кайдай ислер карыжланаягы акында айтпага тиледик.

Келип турган янъы 2017-нши йылда Ногай районындагы Карагас – Уьйсалган авыл аралыгындагы 14 шакырым узынлыгы болган автомобиль йолы курылаяк. Ызгы йылларда салынып турган Бораншы – Куьнбатар авыл аралыгындагы автойолы толы кепте курылып битеек.

Орта-Тоьбе авылында салынып басланган эм сонъгы заманларда токтатылган орта школасынынъ янъы меканынынъ курылысы армаган бардырылаяк.

Район еринде газификация этилинмеген авыллардынъ маьселесине де янъы бюджетте маьне берилмей калмаган. Соьйтип, келеяткан йылда, аьли уьшин ашык беркитилмеген, мага коьре, Куьнбатар эм Бораншы авылларына табиат газы тартылаяк.

Алдымыздагы 2017-нши йылда республика бюджети бойынша район ерине бир артезиан казбага деп каралады. Ол Батыр-Мурза авылында казылаяк.

Язып алган М.Ханов.

Баспа куьни эндиги элимизде Россия Президентининъ указы ман 1992-нши йылдан алып 13-нши январьде белгиленеди. Бу байрамды белгилевди сосы куьнге коьшируьвге 1703-нши йылда Москвада биринши газета баспаланувы себеплик эткен. Соьйтип неше юз йыллардан бери савлай дуныя журналистлери яваплы эм тыныш болмаган исти бардырадылар : халкка болган ислер акында акыйкатты еткередилер.

Бизим тувган газетамыз да оьзининъ кеспилик байрамын белгилейди. 85 йыл узагына «Кызыл байрак», сонъ «Шоьллик маягы», аьли «Шоьл тавысы» газетасы халкымыздынъ маданиятын, тилин саклав уьшин коьп куьш салады.Бу куьнлерде «Шоьл тавысы» республикамызда тувган тилинде шыгатаган ялгыз газетасы болады.Мунда туьрли йылларда ислеген зейинли язувшылар, журналистлер газетадынъ тарихине киргенлер.

Озган йыл биз газетамыздынъ 85 йыллык мерекесин белгиледик. Бизим шатлыгымызды боьлиспеге коьп конаклар келдилер. Газетамыздынъ куллыкшыларынынъ халкка пайдалы куллыгы белгиленди, келеекте де уьйкен сенимлер салынатаганы айтылды. «Шоьл тавысынынъ» куллыкшылары аьли де бизге сыйлы ясуьйкенлеримизден асабалыкка калган байлыкты саклав эм оьрлендирер уьстинде куьшлерин аямай аьрекетлерлер. Биз уьйкен разылыгымызды билдиремиз бизим авыл хабаршыларымызга, шаирлерге, окытувшыларга, олар келеекте де оьз аьрекетлерин «Шоьл тавысы» ман байланыслы этер деп сенемиз.

Н.Кожаева.

Суьвретте:

1931-нши йылдан бери газетамыз халк яшавындагы коьп уьйкен эм кишкей оьзгерислер акында язып келген. Олар баьриси де эндигиси – бизим тарихимиз эм бияла кимик туьз кепте соны коьрсетеди. Тоьменде алдынгы «Кызыл байрак» газетасында туьрли йылларда шыккан бир неше хабарларды кайтип язылган болса, сол ок кебинде баспалаймыз.

Тыншаймага келди

Арсланбек. Биарслан авылдагъы № 19 школагъа РайОНО-дынъ инструкторы Кияненко келип 3-4 куьнлер турып эм аьр бир лкасста куьнде бир саьат олтырып, бизге бир зат та айтпай кетти. Бизим дерислерде кемшиликлер йокъ тувылдыр. Ол кемшиликлерди йол. Кияненко бизге коьрсетпеди. Солай болгъан сонъ йол. Кияненко школа исин эм учительлердинъ кемшилигин коьрмеге келген йокъ та тек 3-4 куьн тыншаймагъа келген болаякъ.

Б.Елгишиев.

Канал ясавда коьримли ис коьрсеткенлер

Исмаил сельсоветиндеги, Тельман атындагъы колхоздынъ канал ясавда ислеген комсомольский звеносынынъ звеновойы йолдас Аманбаев Абибулла, Ленин атындагъы колхоздынъ комсомольский звеносынынъ звеновойы йолдас Канбулатов Зекерья, «12 йыллык Октябрь» колхоздынъ колхозниги Сайди Дударов, Димитров атындагъы колхоздынъ колхозниги – 53 ясындагъы къарт Эсиргепов Абдулгапар, «Коммунист» колхоздынъ колхозниклери – 74 ясындагъы къарт – Койлубаев Давлет, Аджиниязов Бектемир эм баскалар бу исте оьзлери стахановшы ислерин коьрсеттилер, 6,1 кубометр куьнлик норма орнына 9-13 кубометр толтырдылар. Каналдынъ ясалувында социалистический ярыслар йогъары салынды.

Куьзги шашув план толды

Чубутлы. «Махач» эм «Каганович» колхозларгъа буйыл куьзги аслыкъ шашпага уьшин план келген. Сол план бойынша бу колхозлар аслыкъты шашып 100 процент къутардылар. Колхозницалар мамыкъ йыйып турылар эм государственный борышларды да Октябрь байрамгъа дейим къутармагъа соьз бередилер. Мамыкъ йыювда яхшы ислейтагъан хатынлар: Капланова К., Нурманбетова Т. эм Нурманбетова З. Булар нормаларын артыкъ-артыгъы ман толтырадылар.

А.Эльмурзаев.

Талаплы окувшылар

Куьнбатар. Бораншы авылдагъы № 9 школадынъ 3-4 классларында окъыйтаган пионер балалар окъув йылдынъ ызында бир класста олтырып къалмаякъкъа учительлерине соьз бередилер. Соны ман бирше окъувда шалысып окъып отлично, хорошо отметкалар алмагъа эм дерислерди заманында аьзирлеп келуьвге соьз бередилер. Эгер бир бала окъувын билмей

артта къалатагъан болса, ол балагъа коьмек этпеге эм отлично, хорошо отметкалар алдырмагъа шалысаякълар.

«Кызыл байракъ» газетасы, 1939-ншы йыл.

Бизим тилегимиз

Арсланбек авылындагы етийыллык школадынъ 7-нши класс окувшы балалары райОНО-га уьйкен тилек саладылар.

Физика предметтинъ учители й.Матаев оьзи бир неше приборларды колы ман ясап койыпты. Урокларды ол опытлар коьрсетуьв мен озгарып турады. Болса да опытлар коьрсетуьв уьшин школада приборлар етерлик этпейди. Химия предметиннен болса приборлар йок.

Бу предметлерден опытлар коьрсетуьв болмав себепли окувшылардынъ уьлгируьвлерининъ тоьмен болувына келтиреди.

С.Абубекеров,

7-нши класс окувшысы.

Шефлердинъ коьмеги

Грознефтьтинъ геофизика трестининъ коллективи бизим Молотов атындагы колхозды шефликке алып, уьйкен коьмек этип турады. Колхозды электриклестируьв деген мурад пан шефлер баьри де керек яраклары ман электрик моторын алып келдилер. Аьли олар й.Занченкодынъ етекшилиги мен колхозды электриклестируьв исин уйгынлы кепте алып барадылар. Тезден колхозниклеримиз Ильичтинъ шырагы ман пайдаланмага турадылар.

А.Абдурахманов,

колхоздынъ колхозниги.

«Кызыл байрак» газетасы, 1953-нши йыл.