Коьплеген халклардынъ язувшылары эм шаирлери оьз шыгармаларын тувган тилге багыслап язганлар эм аьли де язадылар. Сол зат босына тувыл. Тил аьр бир халктынъ байлыгы болады. Неге десе онынъ оьзиншелигин сакламага ярдам этеди. Тилин йойган халк оьзи де бу дуныядан йойылмага ушырайды. Сонынъ уьшин оьз халкынынъ ийги келеектегисин коьргиси келетаган аьр бир аьдем, бас дегенде, оьз тилин сакламага, ана тилинде аьелинде оьз тилин сакламага ана тилинде соьйлемеге эм сол затка балаларын уьйретпеге шалыспага керек.
Белгисинше, ана тилинде аьр бир бала, бас дегенде, оьз аьелинде уьйренеди. Сонъ оны мектебте тувра язып эм окып уьйретедилер.Сол яваплы куллыкты ана тилден окытувшылар бажарадылар. Балалардынъ мектепте кайдай билим алаяклары олардынъ усталыгы ман, билими мен, кеспилиги мен байланыслы.
Буьгуьн биз окытувшылардынъ окытувшысы болатаган сыйлы ердесимиз, Карашай-Шеркеш педагогикалык колледжининъ ана тилден окытувшысы Мая Сефербиевна Туркменова ман хабарласпага суьемиз. Оны ногай авылларында танымайтаган аьдем йок болар. Неге десе мектеплерде ногай тил эм адабиат дерислерин юргистетаган окытувшылардынъ коьбиси онынъ колында билим алганлар.
Мая Сефербиевна педколледжде 1983-нши йылдан алып куллык этеди. Мунда ол Карачаевскте орынласкан педагогикалык институтты кутылган сонъ келген.
–Мая Сефербиевна, Сиз окытувшыдынъ кесписин не зат уьшин сайладынъыз?- деген соравыма, ол ойланмаганлай явап берди.
-– Окытувшы болып куллык этип келеятырган 34 йылдынъ ишинде мен бу кеспиди сайлаганым уьшин бир кере де оькинмегенмен. Яшав йолымды янъыдан сайламага керек болса, аьли де бу кеспиде токталар эдим. Неге десе, балаларды, ана тилимди савлай юрегим мен суьемен.
– Колледжде биринши курска келген яс аьдемлерди кеспи мен калай таныстырып баслайтаганынъыз, окытатаганынъыз акында бир аз хабарласанъыз экен.
–Мектепте тогызыншы классты кутылып, колледжге келгенлер биринши йылды ортак билимлендируьв программа ман билим аладылар. Экинши курста коьшкенлей, олар ногай тилин, тилге уьйретуьвдинъ йосыкларын
тергеп баслайдылар. Эне сол заманнан алып олар кеспидинъ сырларына уьйренип баслайдылар, демеге болаяк.
– Аьр бир окув отанында окытув программалары ФГОС –тынъ талаплары ман келисте бардырылатаганы белгили. Кезуьвли соравым сол зат пан байланыслы. Заман орнында турмайды, соны ман бирге окытув йосыкларына талаплар да туьрленедилер, аьли Сиз кайдай янъылыклар ман рас боласыз?
–Янъы программа енъил деп айтаялмаспан. Тек бир затты алып карайык. Аьвелде баслангыш класслардынъ окувшылары тек санлар, аьриплер уьйренген болсалар, аьли олар санларды бир -бирине калай керелейтаганлары, боьлетаганлары акында хабарлап та уьйренмеге кереклер. Балаларды сол затка уьйретпеге енъил тувыл, ама сол ис оьз пайдасын аькелер, деп сенемен. Балалар кишкейлей тиллерин терениннен уьйренмеге амал табаяклар.
–Балаларга билим береек, оларды язып, окып уьретеек аьдем оьзи айлак билимли болмага тийисли экени белгили. Ама мунда тек тек тилди эм адабиатты билуьв аз. Окытувшы оьзи аьр яклы оьрленген инсан, ишки дуныясы бай болган аьдем болмага тийислидей коьремен.
– Элбетте, тек деристе студентлердинъ ногай тилден билимлерин оьстирип калмай, деристен тыскары амалламалар йыйы озгарып, онда студентлердинъ билимлерин теренлетпеге шалысамыз. Аьр дайым да «тоьгерек столлар», туьрли кешликлер эм фестивальлер уйгынлаймыз. Сол амалламаларда биз ногай аьдетлери, аслары, оьнершилиги, халк авызлама яратувшылыгы, белгили аьдемлери акында соьз бардырамыз. Бала окытувшыга халкымыз бан, онынъ яшавынынъ кайдай да тармагы ман, кешинмелиги мен байланыслы сорав бергенде, толы явап алмага керек.
– Мая Сефербиевна, янъы программада коьп ийги затлар бар экенине шекленмеймен. Сизинъ ойынъызша, кемшиликлери барма, сол зат акында билгим келеди.
– Бек аьруьв сорав. Неге десе мени бир зат айлак бек тынышсызландырады. Аьвелде ана тилин уьйренуьвге юмага доьрт саьат берилген болса, аьли тек бир саьат бериледи. Сол саьаттинъ ишинде ногай тилине уьйретеекпизбе, адабиатка уьйретеекпизбе яде ногай тилге окытувдынъ йосыкларын береекпизбе, билмеймиз. Оьзинъиз анълайтаган боларсынъыз, студентлерге бир саьаттинъ ишинде аьруьв билим бермеге бек кыйын болады. Эне сол студентлер аьлиги окувларынынъ сонъгы йылында оькиметлик сынавын бермеге кереклер. А ол айлак яваплы сынав. Ама мени баска зат тынышсызландырады. Тилди терениннен уьйренмеген студентлер, мектепке барып, кайдай билим берееклер? Окытувшыларымыз «куьшли» болмасалар, балаларымыз оьз ана тиллерин ийги билееклерме? Элбетте, йок.
Сонъгы заманларда юртымызда ана тилин саклав мырат пан туьрли амалламалар озгарыладылар. Ама мектеплерде, педагогикалык колледжлерде тувган тил дерислерининъ санын азайта берип, сол маьселеди шешип
болмаяк. Сол затка ямагатшылык та, окытувшылар коллективлери де, ата-аналар да эс этпеге кереклер.
– Сав болынъыз, Мая Сефербиевна, кызыклы хабарынъыз уьшин. Акыйкатлай да, Сиз белгилеген маьселе айлак оьткир болады. Тувган тиллерди саклар уьшин, баьрисининъ де куьшин биргелестирмеге керек.
М.Алимова,
КЧГУ-дынъ филология боьлигининъ 2-нши курсынынъ студенти.
Суьвретте: М.Туркменова.