Янъыларда Дагестан Республикасынынъ Расул Гамзатов атындагы миллет китапханасында «Вдохновение гор-2016» деп аталып, биринши Республикалык яслар форумы болып озды.  Форумды ДР Маданият министри Зарема Бутаева ашты эм юритти.

- Буьгуьнги яслардынъ бос заманлары анъ-акыл яктан оьрленуьвге, оьсуьвге, ясуьйкен несил мен байланысты беркитуьвге каратылмага керек болады, биз-ясуьйкен несил, бек аьруьв анълаймыз, яслардынъ анъ-акыл байлыгынынъ дережесиннен элдинъ келеектегиси себепли болады,- деди ол.

Яслардынъ оьрленуьв-оьсуьвине ДР Президенти Рамазан Абдулатипов та бек уьйкен маьне береди.

Солай ок, З.Бутаева йыйылганларга Дагестан Республикасынынъ Президенти Рамазан Абдулатипов янъыларда яслар активи мен йолыгысканы акында айтты. Сол йолыгыстынъ барысында республикамызга бек маьнели соравлар каралдылар эм бар маьселелердинъ шешилуьв йолларын излестируьв уьстинде яслардынъ уьлиси бары акында соьйлесилгенин министр билдирди.

Бу куьнги йолыгыста болса, аьр бир тармакта яслар республика яшавында кайтип катнасатаганлары, олар ман кайдай куллыклар этилетаганы акында айтылды. Айтпага, школа яшавында эрлик дерислер, согыс ветеранлары ман йолыгыслар эм сондай баска шаралар озгарылатаганы акында билдирилди.

Расул Гамзатов атындагы китапханасында болып озган яслар форумы бек кызыклы эм пайдалы эди. Сол куьн китапханадынъ фойесинде туьрли мастер-класслар, китаплер выставкасы уйгынланган эди.

Форумнынъ барысында туьрли секциялар да айырым куллык эттилер эм резолюция кабыл этилинип алынды.

Г.Сагиндикова.

 Суьвретте: форум озган шак.

Ногай район бойынша Россия МВД иш ислер боьлигининъ куллыкшыларынынъ балаларына Янъы йыл байрамы уйгынланды эм озгарылды.

Бу шатлыклы шара боьлик начальнигининъ куллыгын юритуьвшиси А.Койлубаевтинъ баславы ман озгарылды. Уйгынлав ислеринде кадрлар бойынша боьлигининъ тамада инспекторы З.Башантавова белсен катнасты. Баьриси елка байрамына 40 бала келди. Туьрли эртеги персонажлардынъ кийимлерин кийген саьбийлер ярасыкланган «Дисней» клубынынъ ишинде завкланып ойнадылар, бийидилер, йырладылар, Янъы йылга, карлы кызга, Карт Бабайга багысларган ятлавларын айтып эситтирдилер. Ата-аналар уйгынлавшыларга оьз разылыгын билдирдилер, саьбийлер мен бирге завкландылар.

Бизим хабаршы

2016 –ншы йылдынъ 22-нши декабрь айында Ногай районынынъ Нариман авылында «Шолпан» балалар бавында семинар уйгынланып оьтти. Семинарда районнынъ 11 ДОО-лардан тербиялавшылар эм етекшилер ортакшылык эттилер. Семинарда «Ногайский район» МО администрация Билимлендируьв управлениесининъ етекшиси К.Отегенова, методист М.Джуманбетова катнастылар. Кишкей куьплерде сенсорлык ягыннан оьрленуьв бойынша «Бизде конакта аюв баласы» деген сабак озгарылды. Семинарда тербиялавшылар А. Асанова, А.Батырова, З.Муталлапова кызыклы сабаклар озгардылар. Баьри сабаклар да йогары оьлшемде оьттилер. Конаклар саьбийлердинъ белсенлигин, билмеге ымтылувын, тербиялыгын белгиледилер.

Шай ишуьв аьдети де кызыклы уйгынланды. Балалардынъ ярык эм ярасык кийимлери коьзди суьйиндирди. Балалар бавынынъ етекшиси Г.Ильясова да презентация озгарды. «Шолпан» балалар бавында курылыс ойыны, театраллык, физкультура, китап, табиат, ойын тематикалык муьйислери де туьзилген эдилер. Тамада тербиялавшысы М.Искакова «ПРС билуьвшилери» деген ойынын да уйгынлады.

ПРС-ти туьзуьв деген соравы бек актуальли, - деп белгиледи оьз соьйлевинде Билимлендируьв управлениесининъ етекшиси К.Отегенова.

– Школага дейимги балалык шагы кыска болса да, аьдем яшавынынъ маьнели шагы болады. Сосы йылларда саьбий тоьгеректеги яшав ман танысып баслайды. Онынъ аьдемлерге, иске айырым карасы кепленеди.

Саьбийлердинъ оьрленуьви, коьбисинше, уьйкен аьдемлер мен, сабак-оьрленуьв ери кайтип туьзилгени мен байланыслы.

Семинар тамамын келтирип, Билимлендируьв управлениесининъ методисти М.Джуманбетова оьрлендируьв сабаклык ери баьри билимлендируьв тармакларында, айтпага, саьбийлердинъ соьйлев, художестволык, эстетикалык, физический ягыннан толы оьрленуьвин канагатламага кереги акында белгиледи.

Махачкалада 23-нши декабрьде «Тавлардынъ коьнъили-2016» деген республикамыздынъ келбетин кеплендируьв бойынша яслардынъ маданиятлык баславшыларынынъ форумы озгарылды. ДР Халк Йыйынынынъ депутаты А.Безрукова, «Перспектива» ГКУ етекшиси Т.Саркаров майданнынъ юритуьвшилери болдылар. Йолыгыста «Яшав ярастырувшысы» деген социаллык, маданиятлык проектининъ етекшиси, «Маяк» яслар уьшин кыска метражлык кино фестивалининъ уйгынлавшысы Т.Темиров соьйледи. «Яшав ярастырувшысы» деген проекти акында хабарлады. «Маяк» деген кино фестивали бойынша, туьрли маданиятлык акциялардынъ озгарувынынъ сулыбы ман боьлисти. Эткен ислери акында хабарлай келип, оьзгеристе республика яслары белсенли катнасканын белгиледи. «Ойын киносы» деген номинациясы бойынша Т.Темиров айырым «Бир абыт» фильми бойынша Н.Курбановты, «Сайлав» деген фильми бойынша А.Магомедовады, Н.Сейпулаевады эм И.Арслановты (Дагестан патшалык медициналык университетининъ студентлери), «Галлюцинация» фильми бойынша У.Ибрагимовады, «Оьзинъ ялгыз болганда» деген фильми бойынша П.Алиевти эм Б.Яхьяевти, «Филин», «Роковая истина», «Переворот», «Остановка» деген фильмлери бойынша А.Псакинди, «Баска яшав» деген фильми бойынша С.Устянды, «Сенинъ баанъ не кадер», «Суьт» деген фильмлери бойынша М.Крольди эм сондай баскаларды белгиледи.

Баска болып, ол 23 ясындагы дагестан кинорежиссеры М.Казиевтинъ кыска метражлы «Кан» деген фильмининъ фестивальде премьерлик коьрсетуьви озгарылганын эске салды. Онынъ савлайдуныялык премьерасы кыска метражлык фильмлерининъ муьйисининъ секциясы бойынша 69-ншы Каннский кинофестивалинде озгарылды. Сценарийди ога белгили язувшы онынъ атасы Ш.Казиев язган эди. Йолыгыс тамамы бойынша катнасувшылар ман бир неше ойлар каралды. Айырым болып «Маяк» деген яслардынъ кыска метражлык кинофестивалин аьдеттегиндей этпеге деп те ой берилди. Баска болып «Кино» деген яслар козгалысын кеплендирмеге эм яс

аьдемлерди ога тартпага, сол тармакты оьрлендирмеге деген ойлары да каралды.

Балалыгы авыр согыс йылларга рас келген, согыстан сонъ авыл хозяйствода кулык эткен, тийисли тыншаювда болса да, ис аьрекетин токтатпаган, районга хайыр келтирип турган ясуьйкенлеримиздинъ бириси Рамазан Нуков 80 ясына толаягы алдында ясларга насихат деп оьзининъ яшав йолы акында хабарлайды.

Сексен ясыма толаягымнынъ алдында ясларга насихат эм коьрим болмаспа экен деп, басымнан кеткен яшавымнынъ акында хабарламага ойладым. Мен 1937-нши йылдынъ 21-нши январинде тувганман. Патшалыкка 43 йыл иследим. Тийисли тыншаювга шыкканнан сонъ да бу куьнге дейим 13 йыл Карагас авылында бав оьстиремен.

Кавга басланганлай, 1941-нши йыл 34 ясындагы атам согыска кетти. Атамыз оьлди деген сувык хабар келген заманда анам 28 ясында эди, мен 4 ясымда болганман. Мени мен бирге эки карындасым да етим болып калдылар.Согыстынъ авыр йылларында атамыздынъ давда калганын билдирмей , анамыз Айпара бизди аман-эсен саклады.

Атамыз согыска кеткен сонъ анамыз Карагас авылдынъ суьт фермасында савувшы болып иследи. Анам Айпара акылбалык, каьмбил, ашык коьнъилли кыскаяклы эди. Ол бир де бизди аш, яланъаш калдырмады, баьри тапканын бизден аямады. Боьтенде, мага артык эс беретаган эди. «Окы, балам, окысанъ аьдем боларсынъ, окып билгеннинъ куьни ай ярык, билмегеннинъ куьни коьн шарык»- деп айтатаган эди. Солай ок ол мага «Аракы ишпе, даьмеки тартпа, акшага каьрт ойнама»- деп акыл беретаган эди.

Сол йылларда танъкылык эди. Боьтенде оьтпек эм кийим етпейтаган эди. Ети куьнге бес килограмм аслык норма этилип берилетаган эди. Ама бизим уьйде столда суьт, май, пыслак дайым да болатаган эди. Авылдынъ балалары бизге ойнамага келип, иримшик, пыслак, май ашап кайтатаган эдилер. Биз балалар ман шоьлге барып, елкек, козгалак, суьтсагыз йыйнайтаган эдик.Оннан сонъ анам ман бирге кумга кумаршык йыйнамага баратаган эдик. Соннан анам бизге суьтке былгап, талкан этетаган эди. Кумаршыкты кувырып, тиерменге тартса, талкан боьтенде аьруьв болатаган эди.

Биз фермада ерказба уьйде эки аьел болып туратаган эдик. Биз бен бирге Каирбек Биарслановтынъ аьели туратаган эди. Кааирбек кешелерде туварларга куьзетши эди, онынъ аьлейи Амина савувшы болып ислейтаган эди. Амина да кешелерде кулыктан сонъ тиермен тартатаган эди. Куьндиз ислейтаган туваршылар Аджигельдиев Баю эм Йоллыбай малды сувгармага, куйылардан сувды кол ман тартып шыгаратаган эдилер. Бузавшылар Аким Биарсланов, Янибек Аджигельдиев кыйын салатаган эдилер. Ол заманларда механизация йок, баьри затты да аьдемлер коллары ман коьширетаган эдилер.Савувшылар Ока Мусакаева, Шабанова, Усанув Аджигельдиева, Куьмис Коймурзаева эм баскалар малдынъ коклыкларын оьзлери тазалайтаган эдилер. Бузавларды аналарыннан айырып, аьр бир бузавга суьтти де оьзлери беретаган эдилер.

Фермада кол ман айландыратаган уьйкен суьт машинке де бар эди. Соны Авархан Аджигельдиева деген бир тетем айландыратаган эди. Суьттен шыккан каймактан май этип, соны кайнатып, кайнаган майларды тындыратаган эдилер. Биз, балалар, шелеклердинъ туьбинде калган тортады ялайтаган эдик.Солай ок биз кешелерде туьрли ойынлар ойнайтаган эдик: ясырынмак, аксуьек эм баскаларын.

1946-ншы йылдан алып Нариман авылында 3 класс, сонъ Эски Ленин авылында окыдым. Мени мен сонда окыганлардан Сарытай эм Райбат Амангазиевлерди, Кыдырали Кусегеновты, Надир Саитовты, Савкат Арслановады, Аминат Юмартовады,Сайбат Карагуловады эсимде саклайман.Карагас авылында интернатта турып, баска авыллардан келип окыганлардан билемен Оьзбек Мурзаевти, Джалалдин Шихмурзаевти,Аминат Кожаевады, Магомед Коккозовты. Амин Ярлыкаповты, онынъ аьлейи Фатимады да бек аьруьв билемен, олар ман Карагас авылында бир орамда турганмыз, бирше катнасканмыз. Интернатта биз бен окыганлар Крымхан Ахметов, Исламали Амангазиев, Сулейман Кельдасов, Солтан Отегенов. Олардынъ коьбиси муьскин болганлар, оьзлери болмаса да балалары бар, меним де балаларым бар, белки бир-бириси мен катнарлар деп мырат этемен.

1955-57-нши йылларда мен Терекли-Мектебте окыдым. Биз оныншы классты кутарганда, 4 кеде, 4 кыз эдик. Зейнадин Шугаипов спорт пан аьвлигетаган эди, ол меннен бир аз уьйкен болса да, арамызда татымлык куьшли эди, биз аьскер сырасында да бирге болдык. Гамзат Аджигельдиев экевмиз бир партада олтырдык. Онынъ окувы аьруьв эди, мага юрегиндегин де айтатаган эди. Кызларымыз Авархан Бариева, Юля Янмурзаева,Аминат Аджигеримова, Сеперхан Шихмурзаева. Биз бен бирге 8-нши классты Нарбек Аджигайтканов кутарды. Сегизиншиден сонъ ол техникумга окымага кетти. Оны ман биз бос заманларда шатраш ойнайтаган эдик. Сол йылларда биз бен бир класста окыдылар Базо Умаров, Таисия Картакаева, Зулькапий Мамаев, Сраждин эм Салимет Маликовлар эм баскалар. Дурысын айтсам, сол заманларда яшавымыз тар болса да, заманга коьре бек аьруьв йыллар эди, биз бир атадан, бир анадан тувгандай болып, урсыспай-таласпай, татым яшайтаган эдик. Тыншаюв куьнге уьйге кайтканда, аькелген азыгымызды боьлисетаган эдик.

1962-нши йыл Махачкалада профтехучилищеди кутарып, Карагаста шофер, тракторист болып иследим. 1972-нши йыл Махачкаладагы авыл хозяйство институтынынъ агроплодовощеводство факультетин совхозда боьлик агрономы болып ислей турып кутардым. Институтты кутарган сонъ совхозда бас агроном болып 5 йыл куллык эттим. Он бес йыллар Карагас авылында лесничий болдым. Лесничий болып ислеген йылларымда эгинлерди, топыракты саклав, кумларды токтатув уьшин джузгун, терескен шашатаган эдик. Институтта окыган йылларымызда бирше квартирада турган Виталий Ермолаев бизде ормнлык хозяйстводынъ директоры болды эм мен оны ман бирге иследим. Бораншы авылдан Уьйсалган авылына дейим эгинлерди саклав уьшин тереклер шаштык. Олар баьриси де аьруьв болып шыктылар. Поэт Тоьлекбай Абдулкадыровка коьп разыман, ол меним эткен кыйынымды билип, «Сав болсын Нук тукымлы Рамазанга,Ногай шоьлин терек шашып бийлеткен» деп ятлав язганына.

Йогарыда язган затларымды кыскаша айтканда, дуныяда аьдемге энъ де баалы зат, ол – татымлык,аьдемшилик, алаллык. Керек тувыл байлык та, ол аьдемнинъ кири, тез йок болады, оны аргы дуныяга аькетпеексинъ. Айтпага, меним анам 91 ясына дейим яшады. Аьруьв яшады, онынъ айткан насихатлары меним кулагымда калды. Мен де балаларыма колымнан келген коьмегимди эттим. Яшавымда оькиметтинъ кисесине колымды суккан аьдем тувылман, оьзимнинъ кыйыным ман яшап келеятырман, шуькир болсын Кудайга. Балалары ман, олардынъ балаларына суьйинип, куьезленип яшайман, оларга савлык тилеймен.

РАМАЗАН НУКОВ.

Карагас авылы.

Енъуьвшилер белгиленди

Дагестан Республикасынынъ миллет политика бойынша министерствосы комммерциялы тувыл организациялардынъ эм ямагат биригуьвлердинъ, инициативли куьплердинъ, гражданлардынъ социаллык яктан маьнели проектлерди коьтергишлев бойынша йыл сайын озгарылатаган «10 энъ де ийги НКО» конкурстынъ енъуьвшилерин белгиледи.

Конкурстынъ енъуьвшилери эм 50 мынъга сертификатлардынъ иелери Карабудахкент ерли ямагат организациясы «Язлык», «Наркоманияга эм алкоголизмге – йок» Россия фондынынъ дагестан боьлиги, «Савлайроссиялык Ис Кызыл Байрагы орденининъ сокырлар ямагаты» сакатлар организациясынынъ дагестан боьлиги, «Россия яслар союзынынъ» дагестан боьлиги, региональли «Дагестан узденлери» ямагат организациясы, «Дуныядынъ дагестан фонды» ямагат организациясы, Савлайроссиялык «Россия аналары» ямагат барысынынъ дагестан боьлиги, «Таза юрек» коьтергишлев фонды, «Дагестан етимлерсиз» региональли ямагат барысы, «Информационлык ямагатынынъ оьрленуьв институты» коммерциялы тувыл организациясы болдылар.

Шара катнасувшыларды Дагестан миллет политика бойынша министерствосынынъ управлениесининъ етекшиси Газимагомед Гаджиев хош алды эм бу конкурстынъ озгарылувы маьнели экенин белгиледи.

Янъыларда республикамыздынъ бас каласы Махачкаладагы Дослык уьйинде «Йыл спортсмени» деген баргыдынъ иелери белгиленип, сыйлавга тийисли болдылар. Сонынъ ишинде 14-35 ясларындагы, йыл ишинде енъуьвлерге тийисли болган спортсменлер белгилендилер. Бу баргыдынъ тапшырылувы яс спортсменлерининъ коьнъилин коьтереди. Сол, ДР Спорт эм туризм бойынша комитетининъ баславы ман уйгынланып, бу йыл экинши кере озгарылады.

Шарадынъ барысында, бу йыл СНГ тарихинде ялгыз спорттынъ тхэквондо кебинде Олимпиа чемпионы, ат казанган спорт устасы Р.Исаевтинъ эм кеспили куьресши Х. Нурмагомедовтынъ атлары оьктемлик пен айтылды.

Солай ок яс спотсменлер де белгили болып, савгага тийисли болдылар.

«Йыл спортсмени» деген сыйлы атка Рио-де-Жанейро еринде оьткен Олимпиадада катнаскан, эркин куьрес бойынша чемпион Абдулрашид Садулаев тийисли болды. Ога сол сыйлы баргыды Махачкала аькимбасы Муса Мусаев тапшырды эм кала атыннан ер участогы, бир миллион маьнет акшага сертификат берилеегин билдирди.

Йыл спортсмени болса, баьри конакларга да ден савлыкты йорады.

 «Ден савлыксыз бизим кеспи де йок»,- деди ол.

Г.Сагиндикова.

Суьвретте: шарадан коьринис.  

Оьтип бараяткан 2016-ншы йылдынъ ызында Дагестан Республикасынынъ Халк Йыйынынынъ кезекли сессиясында «2017-нши йылга эм 2018 эм 2019-ншы йыллардынъ план кезегининъ республикалык бюджети акында» деген ДР Законы кабыл этилинген.

Соны ман алдымыздагы йылдынъ карыжлары эм шыктажлары ашык кепте белгиленди. Оьткен йыллардынъ бюджетлери мен тенълестиргенде, янъы йылымыздынъ бюджети биринши кере 4,6 миллиард маьнетке профицит кебинде токтастырылган. Олай дегени, сол шаклы акша оьлшеми артык экономланаяк эм солар республикадынъ маьнели социаллык тармакларынынъ эм проектлерининъ яшавга шыгарылувын канагатламага йиберилеек.

Янъы алынган республика бюджети мен байланыста бизим ердесимиз, Дагестан Республикасынынъ Халк Йыйынынынъ депутаты, Курылыс, коьлик, ЖКХ эм байланыс бойынша республика парламентинининъ комитетининъ председатели Мурат Мамаевке Ногай районы бойынша 2017-нши йылга кайдай ислер карыжланаягы акында айтпага тиледик.

Келип турган янъы 2017-нши йылда Ногай районындагы Карагас – Уьйсалган авыл аралыгындагы 14 шакырым узынлыгы болган автомобиль йолы курылаяк. Ызгы йылларда салынып турган Бораншы – Куьнбатар авыл аралыгындагы автойолы толы кепте курылып битеек.

Орта-Тоьбе авылында салынып басланган эм сонъгы заманларда токтатылган орта школасынынъ янъы меканынынъ курылысы армаган бардырылаяк.

Район еринде газификация этилинмеген авыллардынъ маьселесине де янъы бюджетте маьне берилмей калмаган. Соьйтип, келеяткан йылда, аьли уьшин ашык беркитилмеген, мага коьре, Куьнбатар эм Бораншы авылларына табиат газы тартылаяк.

Алдымыздагы 2017-нши йылда республика бюджети бойынша район ерине бир артезиан казбага деп каралады. Ол Батыр-Мурза авылында казылаяк.

Язып алган М.Ханов.

Балалыгы авыр согыс йылларга рас келген, согыстан сонъ авыл хозяйствода кулык эткен, тийисли тыншаювда болса да, ис аьрекетин токтатпаган, районга хайыр келтирип турган ясуьйкенлеримиздинъ бириси Рамазан Нуков 80 ясына толаягы алдында ясларга насихат деп оьзининъ яшав йолы акында хабарлайды.

Сексен ясыма толаягымнынъ алдында ясларга насихат эм коьрим болмаспа экен деп, басымнан кеткен яшавымнынъ акында хабарламага ойладым. Мен 1937-нши йылдынъ 21-нши январинде тувганман. Патшалыкка 43 йыл иследим. Тийисли тыншаювга шыкканнан сонъ да бу куьнге дейим 13 йыл Карагас авылында бав оьстиремен.

Кавга басланганлай, 1941-нши йыл 34 ясындагы атам согыска кетти. Атамыз оьлди деген сувык хабар келген заманда анам 28 ясында эди, мен 4 ясымда болганман. Мени мен бирге эки карындасым да етим болып калдылар.Согыстынъ авыр йылларында атамыздынъ давда калганын билдирмей , анамыз Айпара бизди аман-эсен саклады.

Атамыз согыска кеткен сонъ анамыз Карагас авылдынъ суьт фермасында савувшы болып иследи. Анам Айпара акылбалык, каьмбил, ашык коьнъилли кыскаяклы эди. Ол бир де бизди аш, яланъаш калдырмады, баьри тапканын бизден аямады. Боьтенде, мага артык эс беретаган эди. «Окы, балам, окысанъ аьдем боларсынъ, окып билгеннинъ куьни ай ярык, билмегеннинъ куьни коьн шарык»- деп айтатаган эди. Солай ок ол мага «Аракы ишпе, даьмеки тартпа, акшага каьрт ойнама»- деп акыл беретаган эди.

Сол йылларда танъкылык эди. Боьтенде оьтпек эм кийим етпейтаган эди. Ети куьнге бес килограмм аслык норма этилип берилетаган эди. Ама бизим уьйде столда суьт, май, пыслак дайым да болатаган эди. Авылдынъ балалары бизге ойнамага келип, иримшик, пыслак, май ашап кайтатаган эдилер. Биз балалар ман шоьлге барып, елкек, козгалак, суьтсагыз йыйнайтаган эдик.Оннан сонъ анам ман бирге кумга кумаршык йыйнамага баратаган эдик. Соннан анам бизге суьтке былгап, талкан этетаган эди. Кумаршыкты кувырып, тиерменге тартса, талкан боьтенде аьруьв болатаган эди.

Биз фермада ерказба уьйде эки аьел болып туратаган эдик. Биз бен бирге Каирбек Биарслановтынъ аьели туратаган эди. Кааирбек кешелерде туварларга куьзетши эди, онынъ аьлейи Амина савувшы болып ислейтаган эди. Амина да кешелерде кулыктан сонъ тиермен тартатаган эди. Куьндиз ислейтаган туваршылар Аджигельдиев Баю эм Йоллыбай малды сувгармага, куйылардан сувды кол ман тартып шыгаратаган эдилер. Бузавшылар Аким Биарсланов, Янибек Аджигельдиев кыйын салатаган эдилер. Ол заманларда механизация йок, баьри затты да аьдемлер коллары ман коьширетаган эдилер.Савувшылар Ока Мусакаева, Шабанова, Усанув Аджигельдиева, Куьмис Коймурзаева эм баскалар малдынъ коклыкларын оьзлери тазалайтаган эдилер. Бузавларды аналарыннан айырып, аьр бир бузавга суьтти де оьзлери беретаган эдилер.

Фермада кол ман айландыратаган уьйкен суьт машинке де бар эди. Соны Авархан Аджигельдиева деген бир тетем айландыратаган эди. Суьттен шыккан каймактан май этип, соны кайнатып, кайнаган майларды тындыратаган эдилер. Биз, балалар, шелеклердинъ туьбинде калган тортады ялайтаган эдик.Солай ок биз кешелерде туьрли ойынлар ойнайтаган эдик: ясырынмак, аксуьек эм баскаларын.

1946-ншы йылдан алып Нариман авылында 3 класс, сонъ Эски Ленин авылында окыдым. Мени мен сонда окыганлардан Сарытай эм Райбат Амангазиевлерди, Кыдырали Кусегеновты, Надир Саитовты, Савкат Арслановады, Аминат Юмартовады,Сайбат Карагуловады эсимде саклайман.Карагас авылында интернатта турып, баска авыллардан келип окыганлардан билемен Оьзбек Мурзаевти, Джалалдин Шихмурзаевти,Аминат Кожаевады, Магомед Коккозовты. Амин Ярлыкаповты, онынъ аьлейи Фатимады да бек аьруьв билемен, олар ман Карагас авылында бир орамда турганмыз, бирше катнасканмыз. Интернатта биз бен окыганлар Крымхан Ахметов, Исламали Амангазиев, Сулейман Кельдасов, Солтан Отегенов. Олардынъ коьбиси муьскин болганлар, оьзлери болмаса да балалары бар, меним де балаларым бар, белки бир-бириси мен катнарлар деп мырат этемен.

1955-57-нши йылларда мен Терекли-Мектебте окыдым. Биз оныншы классты кутарганда, 4 кеде, 4 кыз эдик. Зейнадин Шугаипов спорт пан аьвлигетаган эди, ол меннен бир аз уьйкен болса да, арамызда татымлык куьшли эди, биз аьскер сырасында да бирге болдык. Гамзат Аджигельдиев экевмиз бир партада олтырдык. Онынъ окувы аьруьв эди, мага юрегиндегин де айтатаган эди. Кызларымыз Авархан Бариева, Юля Янмурзаева,Аминат Аджигеримова, Сеперхан Шихмурзаева. Биз бен бирге 8-нши классты Нарбек Аджигайтканов кутарды. Сегизиншиден сонъ ол техникумга окымага кетти. Оны ман биз бос заманларда шатраш ойнайтаган эдик. Сол йылларда биз бен бир класста окыдылар Базо Умаров, Таисия Картакаева, Зулькапий Мамаев, Сраждин эм Салимет Маликовлар эм баскалар. Дурысын айтсам, сол заманларда яшавымыз тар болса да, заманга коьре бек аьруьв йыллар эди, биз бир атадан, бир анадан тувгандай болып, урсыспай-таласпай, татым яшайтаган эдик. Тыншаюв куьнге уьйге кайтканда, аькелген азыгымызды боьлисетаган эдик.

1962-нши йыл Махачкалада профтехучилищеди кутарып, Карагаста шофер, тракторист болып иследим. 1972-нши йыл Махачкаладагы авыл хозяйство институтынынъ агроплодовощеводство факультетин совхозда боьлик агрономы болып ислей турып кутардым. Институтты кутарган сонъ совхозда бас агроном болып 5 йыл куллык эттим. Он бес йыллар Карагас авылында лесничий болдым. Лесничий болып ислеген йылларымда эгинлерди, топыракты саклав, кумларды токтатув уьшин джузгун, терескен шашатаган эдик. Институтта окыган йылларымызда бирше квартирада турган Виталий Ермолаев бизде ормнлык хозяйстводынъ директоры болды эм мен оны ман бирге иследим. Бораншы авылдан Уьйсалган авылына дейим эгинлерди саклав уьшин тереклер шаштык. Олар баьриси де аьруьв болып шыктылар. Поэт Тоьлекбай Абдулкадыровка коьп разыман, ол меним эткен кыйынымды билип, «Сав болсын Нук тукымлы Рамазанга,Ногай шоьлин терек шашып бийлеткен» деп ятлав язганына.

Йогарыда язган затларымды кыскаша айтканда, дуныяда аьдемге энъ де баалы зат, ол – татымлык,аьдемшилик, алаллык. Керек тувыл байлык та, ол аьдемнинъ кири, тез йок болады, оны аргы дуныяга аькетпеексинъ. Айтпага, меним анам 91 ясына дейим яшады. Аьруьв яшады, онынъ айткан насихатлары меним кулагымда калды. Мен де балаларыма колымнан келген коьмегимди эттим. Яшавымда оькиметтинъ кисесине колымды суккан аьдем тувылман, оьзимнинъ кыйыным ман яшап келеятырман, шуькир болсын Кудайга. Балалары ман, олардынъ балаларына суьйинип, куьезленип яшайман, оларга савлык тилеймен.

РАМАЗАН НУКОВ.

Карагас авылы.