1942-нши йылдынъ куьзине немец аьскерлери Кобаннынъ эм Сырт Кавказдынъ коьп ерлерин алганлар, айтпага, Ставрополь, Армавир, Майкоп, Краснодар, Элиста, Моздок калалары. Яв Караногай районына да кирген. Терекли-Мектеб авылына бомбалар тасланган. Районымыздынъ баска авылларында немецлер кесек заман турганлар. Сол кыйынлы йыллар ногай халк оьзининъ элине суьйимин, алаллыгын коьрсеткен. Мал явдынъ колына туьспесин деп, баска якларга айдалган, партизан...
Бек ийги ис йолдасым, Дагестан Республикасынынъ Халк ярыкландырувынынъ отличниги, уьйкен аьриптен окытувшы эм аьдем Асият Осман кызы Максутова бу куьнлерде яшаган болса, оьзининъ 70 йыллык мерекесин белгилеек эди. Оькинишке, ол бизим арамызда йок. Биз сондай ийги окытувшы ман узактагы 1999-ншы йылдынъ карагыс айынынъ 15-нши куьнинде аманласып, ушын дуныяга йолга салдык.
Ногай районынынъ Калинин авыл С.Капаев атындагы орта мектебининъ краевед-ызлавшылар кружогынынъ етекшиси Гульфира Биякаева эм 8-нши классынынъ окувшысы Айнагуль Куруптурсунова Махачкалада Дагестан Кызыл ызлавшылардынъ телевизионлык отрядынынъ (ТОКС) 50 йыллыгына багысланган краевед-ызлавшылар слетында ортакшылык эткенлер.
Уллы Аталык согысынынъ ызгы атылувлары болганлы коьплеген йыллар оьттилер. Сол каты куьресуьвлерде, урысларда бизим эр йигитлер, олардынъ янларында наьзик кыскаяклылар да эрликти эм баьтирликти, йигерликти эм каты касиетти коьрсеткенлер.
Бу йыл Уллы Енъуьв келгенли мерекели йыл болмаса да, аьр йыл сайын биз бу байрамга бек уьйкен маьне берип караймыз, бир баскаша аьзирлик те коьремиз.
Эсимде, 2000-ншы йыллардынъ басында мага ол замандагы район военкомы Заур Бегендыков (Алла ога тынышлык берсин) бир эсли согыс катнасувшысынынъ бактысы, дурысында, сондай да бир аьлемет сийрек аьдем хасиети акында хабарлаганы.
Йыл сайын 9-ншы Май куьнинде Уллы Енъуьв байрамы белгиленеди. 76 йыл оьтти Уллы Аталык согысы кутылган заманнан бери, ама эстелик бизди тагы да халкымыздынъ йигитлигине эм кайгылы куьнлерге кайтарады. Йыл сайын Енъуьв куьнин белгилеп, элимиз оьз ветеранларына (оькинишке, олар йылдан-йылга азаядылар) сый-оьрмет этеди. Давда ян берген олардынъ йолдасларына уллы уьнсиз эстеликлер бизим шет-кырыйсыз элимиз бойынша...
Согыс заманында сес-хабарсыз йойытылганлар. Не уьшин олар айлак коьп болган сол заманда? Аьлиги заманга дейим санавлар юритиледи эм оларды битируьв кыйынлы болады. Сес-хабарсыз йойытылган кызыл аьскершилердинъ саны биринши болып, 2009-ншы йылдынъ канътар айында айтылган, сол заманда олар 2,4 миллион аьдем деп белгиленеди, аьскершилер оьлгенлердинъ эм есирге туьскенлердинъ арасында йок.
Уллы Аталык согысы басланувы ман элимиздинъ эр йигитлери, тастай эрклерин йыйып, колларына савыт-садак алып, кара булыт болып янаскан явдынъ тамагыннан сыкпага аьзир болды.
Кан тоьгисли Уллы Аталык согысы кутылганлы 76 йыл озды. Ол 27 миллион совет аьскершилерининъ, миллионлаган картлар, хатынлар эм балалардынъ яшавын аькетти. Коьплердинъ бактыларын бузды, ювыкларыннан айырды. Уллы Енъуьвден неше йыл оьтсе де, совет аьскершилерининъ согыс майданларында эткен йигитликлери, картлар ман хатынлардынъ тылда «Баьри зат фронт уьшин, баьри зат енъуьв уьшин» деген шакырув ман ислеви, балалардынъ...
