Аьдемлердинъ туьрли касиетлери бар. Солардынъ ишинде – аьдемшилик. Баска биревдинъ авырувын оьзине алмага аьзирлик аьлиги заманда сийрек болса да, саваплык касиети инсанларда бар деп суьйиниш пен айтпага боламыз. Соьзликтен «саваплык» деген соьздинъ маьнесин карасанъ, окыйсынъ: «Аьдемнинъ баска аьдемге языгы ийуьв, онынъ каьрин шегуьв, намартлыкка, яманлыкка, зорлыкка карсы сезим, касиет «саваплык» деп айтылады». Аьр бир инсан...
Халкымызга аты ийги белгили шаир, коьшируьвши, окытувшы Алибек Капланов Дагестаннынъ Караногай районынынъ Янъы авылында (Эдиге) 1950-нши йылдынъ увыт айынынъ 22-нде тувган. Онынъ ата-анасы, авылдасларындай болып, колхозда, сонъында совхозда эгиншилик тармагында куллык эткенлер. Олар балаларына яслайын ок ийги тербия эм билим бермеге шалысканлар. Атасы Оьзбек Койлыбай улы Уллы Аталык согысынынъ катнасувшысы болган.
Алдымызда Аталыкты коршалавшы куьни белгиленеек. Оьзлерининъ ис орынында йолыгадылар сол байрамды Терекли-Мектебте орынласкан аьскерши боьлиги де. Бу аьскер боьлигин 2013-нши йылдынъ кырк кийик айыннан алып Магомед Муртазалиевич Гаджимагомедов етекшилеп келеди.
Оьткен йылларда «согыс балалары» деген статус акында сорав коьтерилгенде, бизим Куьнбатар авылда соны алмага болаяк 91 аьдем бар эди. Аьли 33 аьдем калган. Олар, картлыгына, авырув-сыркавына карамастан, оьз элине эндиги де колыннан келген коьмегин этедилер. Яшав сулыбы ман боьлиседилер, яс-явкады иманга, икрамлык басамагына ымтылувга коьмек этедилер. Солардынъ бириси янъыларда 80 ясына толган Анвар Шавдир улы...
Отыз бир йыл озды Афганистан Республикасыннан совет аьскерлери шыгарылганлы. Бизим элимиз уьшин бу оьзгерис он йылга созылган афган согысы таьвесилгенин белгиледи. Тек согыслар атыслар ман бирге токтамайдылар, олар аьдемлердинъ юреклеринде, эслеринде аьли де барадылар. Аьли де барады афган согысы онда катнаскан аьскершилердинъ, увылларын йойган язык аналардынъ, атасыз калган етимлердинъ юреклеринде.
Уллы Енъуьв аькелген аталарга – разылык________ Уллы Аталык согысы аьр бир аьелде оьзининъ канлы эм кайгылы ызын калдырган. Биревлер кавгадан кайтпадылар – аьел хатынлары кара тастар байлаганлар. Биревлер давдан яралы яде сакат болып кайттылар.
Эр – элининъ диреги Афганистан еринде кан тоьгисли урыслары 9 йыл 1 ай эм 18 куьнлер узагы созылганлар. Он йыл узагында озган оьзгерислер тарихимиздинъ айырым бир бети болып сакланылады. Сол кан тоьгисли согысында катнасканлардынъ саны да куьн сайын азайып келеди.
Мундай авыр хабарды биз коьпке дейим эситпегей эдик деп яшадык. Ол эндиги 97 ясыннан оьткенине де карамастан. Айткандай да, Шамшид Шуваков Ногай районымыздынъ Уллы Аталык согысында йигитлерше катнасып, соннан кайтып келген 500-ге ювык данъклы согыс ветеранларымыздынъ бириси эди. Элбетте, биз кайсы сыйлы аьдемлеримиздинъ де оьмирлери болган шаклы узак созылганын йораймыз, ама яшавдынъ язылмаган каты йорыклары...
Уллы Аталык согысы миллионлаган аьдемлердинъ бактысын бузды, 27 миллион аьдемнинъ яшавын уьзди, саьбийлердинъ балалыгын урлады, аьзиз увылларын йойыткан аналардынъ сав оьмири бойынша ашшы коьзясларын тоьктирди. Кавгадынъ биринши куьнлеринде ок ата-бабаларымыз оьз элин коршалавга турдылар. Олардынъ коьрсеткен йигитликлери акында эс халкымыздынъ юрегинде яшайды. Бизим борыш элимиз уьшин авыр эм ашшы болган йыллардынъ тарихин сакламага эм келеек...
Уллы Аталык согысы. Буьгуьнлерде давды коьр-мегенлердинъ балалары тувыл да, олардынъ балаларынынъ балалары да оьстилер. Оьстилер, неге десе бизим Енъуьвимизге эндиги 75 йыл толып туры. Ясуьйкен аьдемлерге соьйтип айтсанъ, «Шуькир Аллага!» – деп юзлерин сыйпайдылар эм айткандай да бар, сол шаклы заман элимиз тынышлыкта яшайды, неге десе сонынъ уьшин халкымызга уьйкен баады тоьлемеге – 27 миллионнан...
