Быйыл белгили лагерь «Артек» оьзининъ 100 йыллыгын белгиледи. Кара тенъиздинъ ягасында туберкулез бан авырган балаларга лагерьсанаторий курув керегин Кызыл Крест Россия ямагатынынъ етекшиси Зиновий Соловьев маслагат эткен. Ол коьп изледи келисетаган ер эм ызында Крымда Аю-Даг тавдынъ баврайындагы Артек оьзенин сайлады. 1925-нши йылдынъ тамбыз айында лагерьде 4 брезент палаткаларынынъ ишинде 80 артековшылар ерлестилер. Биринши йыл «Артек» лагеринде 320 пионерлер болдылар. 1928-нши йыл лагерьде биринши уьйлер салынды. «Артек» лагеринде болмага миллионлаган совет окувшылары суьетаган эдилер, ама ийги дегенлер баратаган болган – окув отличниклери, активистлер, талаплы балалар. Тыс эллерден балалар келетаган эди, соьйтип лагерь халклар ара катнасувдынъ майданы да болды.
Уллы Аталык согысы йылларында лагерьди эвакуировать эттилер – баслап Сталинградка, сонъ Алтайдагы Белокурихага. Бир-бир балалар сонда 3 йылга дейим яшадылар. «Артектинъ» тарихинде бу энъ де узын «смена» болды. Согыс йылларында лагерь бузылды. 1944-нши йыл Крым явдан босатылды эм лагерьди кайтадан курып басладылар. Коьп белгили аьдемлер келген «Артек» лагерине – политиклерден алып космонавтларга дейим. Туьрли йылларда мунда Индия элининъ премьер-министри Джавахарлар Неру эм онынъ кызы Индира Ганди, вьетнам революционери Хо Ши Мин, биринши космонавт Юрий Гагарин, аьлим эм конструктор Сергей Ковалев эм баскалар конак эсабында болганлар. Лагерьге тез-тез балалар язувшысы Аркадий Гайдар келетаган болган.
Аьлиги замандагы «Артек» лагери дуныяда энъ де уьйкен балалар орталыгы болады. 218 гектар ерде орынласкан лагерьге йыл сайын туьрли эллерден 40 мынъ балалар келедилер. Янъыларда мунда Терекли-Мектеб яшавшысы, окытувшы Фарида Исхак кызы Аджиева барып келди.
– «Артек» лагери – тек тыншаюв ери тувыл. Бу балалар элининъ юреги болады. Сав йыл мунда яшав кайнайды. Савлай дуныядан келген саьбийлердинъ мунда яшавга карасы, касиети кепленеди. Лагерь окымага, янъы досларды таппага, катнаспага суьйген балаларды йыйнайды. Бизим аьелимиздинъ уьш несили «Артек» лагери мен байланыслы болады. Мен мунда биринши кере 1970-нши йыл келдим. Мен болган смена «Хрустальный» лагеринде оьтти. Мен аьли де эсимде сол йылларды саклайман, кружоклар, экскурсиялар, дерислер меним коьнъилимди коьтердилер. Меним кызым Гульнара Аджиева «Артек» лагеринде 1995-нши йылда болган. Ол 21 куьн «Морской» лагеринде турган. Аьлиги заманда кызым сол йылларды оьз менлигининъ оьсуьви эм дослыкты беркитуьв йыллары деп санайды.
– Биз куьнде де кеште отрядный кругка йыйналып, оьз ойларымыз, сезимлеримиз бен боьлисетаган эдик. «Артек» – дослыктынъ дуныясы, – деп эскереди сол йылларды Гульнара.
Лагерь окувшыдынъ касиетлерин туьзуьвге оьз демевлигин береди. Сога коьре, «Алдынгы
артековшылар болмайды» деген шакырув баьрисин де бирлестиреди. Меним йиеним Алан 2024- нши йыл ийги окувы уьшин «Артек» лагеринде болган. Ол «Лазурный» лагеринде болган.
– «Лазурный» лагерь мени оьзининъ ярасыклыгы ман сукландырды. Пальмалар, кипарислер, кызыл гуьллер, ыспайы тавлар, Адаларадынъ бийикликлери эм шет-кырыйсыз тенъиз мага бек ярадылар, – дейди Алан Кокоев. Быйыл «Артек» оьзининъ 100 йыллыгын белгиледи. Мен артековшылардынъ уьш несилининъ ваькили болып, сол мерекеге багысланган шараларда катнаспага токтастым. 2025-нши йылдынъ сары тамбыз айынынъ 2-нши куьнинде мен «Артек досларды йыйнайды» деген байрамда катнастым. Шаралар Уллы Енъуьвдинъ 80 йыллыгына эм «Артектинъ» 100 йыллыгына багысланды.
Россиядан эм 66 шет эллерден 3 мынъ балалар йыйналдылар лагерьдинъ еринде. Туьрли йолыгыслар, экскурсиялар, концертлер озды. Бу байрам «Артек» орталыктынъ маьнеси халклар ара дережеде кайдай уьйкен экенин коьрсетти, – деп хабарлайды Фарида Исхак кызы Аджиева. Балалардынъ коьнъилин коьтереди «Артек», оларга мутылмас эм суьйинишли куьнлерди савкатлайды. Гульфира Бекмуратова, Россия Журналистлер союзынынъ агзасы.
Суьвретлерде: Ф.Аджиева (1970-нши йыл); Алан Кокоев (2024-нши йыл).
