Буьгуьнлерде авыл школаларда балалардынъ азлыгыннан бир неше классларды косып, ортак окытув процессин юритпеге туьседи. А бар эди заманлар, авыл школаларында балаларга олтырмага парталар етпегенликтен, уьшер болып бир партада олтырганы да. Аьши бизим халкка не болды экен? Миллетимиз оьлуьв стадиясында ма экен? Район яшавшыларымыздынъ кырга кетип ислеви оьз себеплигин береме экен? Соравлар бек коьп, туьрли аьдемлер туьрлише яваплар да бередилер.

«Ногайский район» МР администрациясында болган бир аппаратлы йыйынында сол тема уьстинде соьйлесуьвлер юритилген шакта Ногай ЦРБ етекшиси З.Балигишиев ызгы заманларда бала табатаган яста хатынлар саны (баламай ман айтканда) бир мынъ ярымнан да кем болган.

— Эр кисилер де, дурысын айтканда, балаларды тербиялавдан заьлимдей арт тайдылар, коьп затлар хатынлардынъ юка ийинлерине туьседилер, — дейди «Ногайский район» МР аькимбасы Мухтарбий Аджеков.

Онынъ сол соьзлерин эситкенде 20-30 йыллар артта аьел басы – атадынъ авызына карап туратаганы туьсип кетти. Сол йылларда бир ана да оьз баласынынъ маьселесин де, тилегин де ялгыз оьзи толтырмайтаган эди. Баьри ерде де атадынъ маслагаты алынып, соьзи юретаган эди. Аьши не болды бизим йигерли йигитлеримизге? Яде болса, хатынлар олардынъ орынларына тийиссиз олтырды ма экенлер?!

Балалардынъ школаларда саны азаювга бизим суьйип уьйленген ясларымыздынъ да, араларында 20-30 йыллап, коьз караска, татымлыкта яшаганлардынъ да, айырылысувлары да себебин тийдиреди.

Бизим миллетимизде, булай караганда, баска тав халклардынъ аьдетлерине коьре, бесиктен алып кызды айттыратаган аьдет те йок. Бизим ярасык кызларымыз бан йигерли йигитлеримиз коьбисинше бир-бирисин суьйип уьйленедилер, оьзлери сайлайдылар. Солай болганда оьз бактыларына да ие болып, наьсипли яшамага да керек эдилер. Ама тойлардынъ коьп болувы акында да, соннан коьп кем тувыл, айырылысувлар акында да соьзлер боладылар.

Ата-аналар увылларына, кызларына занъыратып тойлар этедилер, базласып муьлклер аладылар. Алдынларда тек Хасавюрт базарына баратаган болган болса, буьгуьнлерде Китайга да етедилер. Колайлы яшайтаганлар казналарын ашадылар, колайсызлар — кредитлерге толадылар. Дуныя тегершик кепте айланып турады. Кыскаша айтканда ата-аналар йырма йыл узагында оьзлерине дуныя курган болса, калган яшавларын балаларына тойлар этип, оькиметке кредитлер тоьлеп, оьмирлерин озгарадылар. Ясларга баьри зат та аьп пе-аьзир. Оларга уьйлер де салмага керек тувыл (ата-ана салып береди коьбисинше), сол салдарлы мекан да баалы муьлкке толы, тек татым яшамага калады. Кыскаша айтканда, эриккеннен эткендей зат йок. Ама оларга табылады, неди болса, соны соьз этип, олар уьшин шалыскан ата-ана да яман болып коьринеди, катыспага да аьдемлер табыладылар.

Мен бу дуныяда айлак коьп яшаганлардан да тувыл, кыз берип, келин алганлар санына да кирмеймен, тек яс кыз да, келин де болганман. Бизге аьзир уьй де, сол уьйди толтырган муьлкти де бирев де бермеген. Ата-анамыз коьмек эткен ерлери тек болмаган деп айтып болмайман.

Балаларымыздынъ сондай аьллерге туьсуьвинде ясуьйкенлердинъ куьналери де аз тувыл. Бу ерде соьйтип айтпага ыхтыярым йок болса да ярайды, ама бу маьселе мен куьн сайын йолыгысканда, юрегим авырыйды. Туьзилген аьеллер бузылмаса экенлер.

Ким соьйлесе, сол онъ болады дегенге усап, кыз соьйлесе, ол онъ, увыл соьйлесе, ол онъ. Ата-аналардынъ, балалар яшав курган шакларында, уьлислери уьйкен. Аьр бир як оьз баласына туьз маслагат бермеге кереклер. Аьр бириси оьз баласын яклап, меники дурыс, меним балам сеникиннен артык деп турмага ярамас. Ясуьйкенди сыйлап болган келин де, куьев де сый табар.

Школаларымызда балалардынъ саны азаювы да, ясларымыздынъ аьел курып яшап болмавы да, ислеп болатаган ясларымыздынъ кырга кетуьви де бир ортак маьселе – халкымыздынъ айырым миллет болып сакланувына уьйкен йойым аькеледи. Сонынъ уьшин бизге тереннен ойланмага туьседи. Аьли мен оьз басымда толкыласып турган ойлардынъ бир кишкей кесегин келтирип, аявлы окувшым, боьлиспеге шалыстым. Бу макалады окыган аьр бир аьдемнинъ оьз ойы бардыр. Сонынъ уьшин газета бетлеринде сизди де оьз маслагатынъызды берип, ойларынъыз бан боьлиспеге шакыраман.

Аьли мен коьтеретаган сорав бир куьн ишинде тувган зат тувыл. Алдынларда да болган, тек буьгуьнлерде айырылысувлар коьп маьселединъ оьзеги болады.

Г.Сагиндикова.