Ама кайдай уллы Ян! Бу бир йорыктынъ оьзгерислери: Михаил Черниговскийдай болып, явлар алдында басын ийимей оьлмеге, Евгений Родионовтай болып, мойнындагы крестин шешпей, оьлтирилмеге эм, аьжелдинъ бетине карап, оьлеектен алдын, Магомед Нурбагандов болып айтпага: «Исленъиз, йолдаслар…»

Биз дагестан полицейскийдинъ ызгы такыйкаларынынъ акында видеоды караганда, бирев тувыл, бир неше баьтирликтинъ шыйытлары болдык: байыр, кеспилик, гражданлык. Орыс тувыл, мусылман оьз яшавын ортакроссиялык баалыклары, ортакроссиялык йорыгы, Дагестан еринде аьлиги яшав уьшин берген.

Онынъ оьлими – маьнели оьзгерис. Баьри коьлем информационлык амалларын бу затка уьйкен маьне беринъиз деп шакыраман. Россия «Кавказ бизи мен» деген соьзлерди айтар уьшин нешаклы тери эм кан тоькти. Тек ерлер мен тувыл, янлар ман. Эм мине – кайгыдан ашшы, ама соны ман бирге салдарлы емислер – Кавказ яшавшысы Россия уьшин янын береди. Ога алаллык пан куллык эткен уьшин. Тилемеди, йыламады, Аталыгын сатпады.

Быйыл язлыкта сиз Кабардино-Балкарияда болган Оьлимсиз полктынъ парадын коьрдинъизбе? Мен Интернет бойынша карадым. Хатынлар орамга согыс кийимин кийген балаларды шыгарганлар. Эслединъизбе, кайтип Кавказ суьйинди, онынъ спортсменлери Риода олимпиададан алтын медальлер аькелгенде? Бу суьйиниш ердеслери енъуьвши болганнан тувыл, бу суьйиниш эм оьктемлик кишкей тав халклар Россиядынъ данъкына оьз уьлисин косканы уьшин. Олар орамда бийийдилер, куьледилер эм йылайдылар, а мен Путиннинъ россия мусылманлары акында соьзлерин эсиме алдым: «Бу мигрантлар тувыл. Олар – бизим гражданлар. Оларда баска Аталык йок. Олар Россияды оьзлерининъ уьйкен Аталыгы деп санайдылар».

Аьлиги заманда Куьнбатарда мусылманларды корлайдылар, патшалыктынъ биринши аькимлери христианлар эм мусылманлар арасын бузгыншылык саладылар. Баскалар – Россия эм онынъ Президенти. Россиядынъ уьйкен халк эм кишкей халклар байланысларын баалап, конфессиялар арасында тынышлыкты саклап болувына Куьнтуварга аьли де коьп заман уьйренуьв керек. Ушынын айтканда, Куьнтуварда мусылманлар ман кайтип яшамага керек экенин билмейди тувыл, олар мусылманлар ман тынышлыкта яшамага суьймейдилер. Аьлиги заманда бир мусылман элге каныгып баслайдылар, сонъ олардан «явап» аладылар, эгер бир аьдем биринши эм экиншидинъ арасында байланыс тапса, сол аьдемди «террорист» этедилер, сонъ оны оьлтиредилер…

Сиз биревинъиз де билмейсиз, куьнтувар дуныяда мусылманларга кайдай корлык этедилер. Онда яшавшыларды мусылманларга эм христианларга боьлип болдылар, эм бирев де ойланмайды: алдын калай болган экен аьллер, Сирия, Ливия, Ирак эм баскалар ман тынышлыкта баьриси де яшаганлар ша? Биз алдын сакалы бар эр кисилерден кайтип коркпайтаган болганмыз?

Куьнтувар яшавшыга тынышлы ислам бар деп айтып кара, ынанмас. Болса да Дагестаннан йорык саклавшы бизим баьримизге де коьрсетти – ол бар. Законга тынълайтаган эм законды саклайтаган ислам. Оьз аьдетлерин сыйлайтаган, ама аьлиги заманнынъ талаплавлары ман яшайтаган ислам. Озган йыл мен, орыс эм православие динин юритуьвши, Суздаль каласында «Орыс дуныя» фондынынъ Ассамблеясында болдым. Эм меним юрегиме бир яс мусылманнынъ соьйлегени тийди. Ол баьрисине де россия мусылманлары Россияды суьедилер, олар Орыс дуныядынъ бир кесеги экенин айтты. Кызарды оьзининъ «исси» соьйлевиннен.

Озган августта мен 10 куьнге Москвага келген эдим. Мен Канадада шыгатаган «Комсомолкадынъ» редакторы болып куллык этемен. Калтайымда канада долларлары бар, увылым да келген эди мени мен. Акшады авыстырып, шыгардым, ызгы 300 маьнет калды. Ашамага суьемиз эм бир ларек касына келдик. Ларекта эки кавказшылар-яслар 150 маьнеттен плов сатадылар (соьйтип язувлы). Мен аямдагы каьпиклерди санадым, эки пловка етеди, сувга акша йок, долларды авыстырмага ер ювыкта йок, мен увылыма айтаман: «Сувга, кедем, акша йок». Асты алып, олтырдык . Бир-эки такыйкадан яслардынъ бириси бизге юз маьнет алып келип, айтты: «плов 150 маьнет тувыл, юз маьнет, бу сизинъ акшанъыз». Мага языгы ийидилер олардынъ. Мага кайдай аьруьв болды сол заман.

Мен айтпайман, туьннинъ бир заманында уйклаятырган аьдемлердинъ терезелери астында лезгинка бийиген ийги деп яде кавказшылар базарларды алып, баскаларга сатпага бермегени дурыс деп, урсысканда пышак алып

ювырмага керек деп. Сондай кемшиликлер коьп, олардынъ уьстинде ислев керек, ама баска зат та бар – коьлем информационлык амалларда язылган оьзгерис, болса да, мага коьре, ызына дейим язылмаган.

Кавказдынъ онлаган аьдемлери ызгы йырма йылдынъ ишинде террористлер мен, ваххабитлер мен куьресуьвде ян бергенлер. Бир канлы, бир динли карак йолына туьскен ердеслери эм Россияды сайлавга салганда, олар Россияды сайлаганлар. Сол затты биз эслемеге, белгилемеге эм сол затты данъкламага керекпиз. Бу Россия властининъ уллы исининъ, россия аьскершилерининъ Россиядынъ бирлиги уьшин тоьгилген канларынынъ, кавказ республикаларынынъ яшавшыларынынъ дурыс сайлавынынъ сырагысы.

Мен шекленмеймен, Россияда табылар сондай шаирлер, олардынъ ятлавларында эм йырларында «Исленъиз, йолдаслар…» деген соьзлер шалынар. Эм коммерсантлар сол соьзлер мен футболкалар, майкалар шыгарарлар. Сол затты бизге кишкей, баскалардан баскаланмайтаган аьдем насихат эткен, онынъ юреги уллы эм йигерли. Оны явлар тизине салганлар, кевдесин куьш пен салганлар, ама онынъ Яны тизге шоькпеген, ол сав кевдеси мен турагалып турган.

Инсаннынъ янын этиклер мен таптап болмайдылар.

Кайдай кыска, кайдай яркын яшав сенинъ увылынъда, Дагестан!

Эвелина Азаева, журналист.

Торонто, Канада.

Суьвретте: М.Нурбагандов.