Йолыгыстынъ бас мырады – аьвелгиде болган шоьл кызынынъ келбетин ашыклав эм ога келисли касиетти коьрсетуьв эди. Элбетте, бек кызыклы оьтти йолыгыс, сонынъ барысында ойлар да, эрислесуьвлер де болдылар. Келген аьдемлердинъ ис аьрекетлери де туьрли болганнан сонъ, ойлары да туьрли болдылар.

Йолыгысты Каирбек Бальгишиев шоьл кызы акында таварыхты айтувы ман баслады. Оннан сонъ оьзининъ соьзин тарихши, Ставрополь крайынынъ Нефтекум районынынъ Тукуй -Мектеб авылыннан конак А.Усенбаевке берди. Ол болса, оьзининъ соьзин коьп йыллар, оьмирлер артта болган оьзгеристи эсимизге салувдан баслады.

– Бу куьнлер Ногай халкымызда кайгылы куьнлердинъ бириси деп саналады, неге десе 1783-нши йылдынъ казан айынынъ биринши куьнинде аьскерши А.Суворов оьз аьскершилери мен 500-ден артык ногайларды анъсыздан кырган, калганлары Турция элине коьшкенлер. Соьйтип оьз патшалыгымызды, йиги келеектегимизди йойганмыз…, — деп баслады оьз соьзин Арслан Усенбаев. Оннан сонъ коьп узак болмаган заманлар артта, ол оьз якларында яшайтаган аьдемлер карзына тапканлары акында, сол карзынадынъ ишинде не затлар болганы акында, кайтип ол бизим музей етекшимиз Каирбек Бальгишиев пен сол карзына табылган ерге барганлары акында хабарлады эм янъы технологиялар аркалы сол табылган ярасыклыклар экранда келген конакларга коьрсетилдилер.

Сол коьрсетилген алатларга саният илмилерининъ кандидаты, Кабарты-Балкар патшалык йогары окув отанынынъ окытувшысы, доцент Фатима Канокова анълатув этти.

Бир йырма-отыз йыллар артта ногайлардынъ кайдай бай маданияты, ярасыклыклары болганы акында СССР Язувшылар союзынынъ агзасы, Карашай-Шеркеш Республикасынынъ ат казанган суьвретшиси, ЮНЕСКО АНП суьвретшилерининъ халклар ара ассоциациясынынъ агзасы Юрий Карасов айтты.

– Буьгуьнлерде сол байлыгымыздынъ бир шериги де сакланылмаган. Эсимде, биз Сраждин Батыров пан экевимиз ногай авыллар ман юрип, коьп ярасык билезиклер, тоьстуьймелер, кусаклар коьргенмиз. Аьли соларды шырак алып излесенъ де, таппайсынъ, сатылып кутылган. Яным авырыйды сондай оьзимиздинъ акмаклыгымызды коьрсем. Музейлердинъ болганы бек аьруьв. Соларда бир туьйир болса да, бир затлар сакланыладылар. Биз буьгуьнлерде бар затларымызды да йоямыз…,- дейди ол.

Дагестан Республикасынынъ ат казанган маданият куллыкшысы Алтын Акбердиева ногайдынъ кырк кызы акында поэмадан уьзиклер келтирди эм оьзи де шоьл кызынынъ касиети, келбети акында эситкен, билген хабарларын айтты.

Оьз ойлары ман келген конаклар Россия Федерациясынынъ суьвретшилер союзынынъ агзасы, Дагестан Республикасынынъ ат казанган маданият куллыкшысы, саниятшылардынъ халклар ара ассоциациясынынъ агзасы, ДР Оькиметиндеги Музей Советининъ агзасы Татьяна Петенина, тарих илмилерининъ кандидаты, РАН археология институтынынъ куллыкшысы Владимир Малашев эм баскалар оьз ойларын айтып, бир ерлерде эрислесуьвлерге де туьстилер.

Шоьл кызы, аьвелгиде ол кайдай болган? Онынъ аьскершиликке катнаслыгы, ювыклыгы болганма, хатын-кызлар койылган камырларда неге аьскершилердинъ алатлары табыладылар? Бу ерлерде соравлар да, яваплар да коьп. Бизим тарихимиздинъ ашыкланмаган яклары аз тувыл. Буьгуьнги йолыгыс аьлимлерге биринши абытты алмага коьмекши болаягына шек йок.

Йолыгыс кызыклы эди. Йолыгыста «Ногайский район» МО администрациясынынъ аькимбасынынъ орынбасары Б.Ярлыкапов та катнасты. Ол да ногайдынъ кайдай бай тарихи болганы акында эм сол тарихти саклавга оьз якларыннан куьш салаякларын билдирип кетти. Бас деп ерли музей меканын кенъейтуьв акында ойласаякларын билдирди.

– Маданиятсыз, тарихсиз биз халк кебимизде сакланып болмаймыз, баьри куьшти де миллетимизди саклавга салармыз, — деди ол.

Район китапханасында К.Бальгишиевтинъ куьш салувы ман уйгынланган йолыгыс бек кызыклы озды. Сол йолыгысты ога уйгынламага ярдамшы болган «Ногайский район» МО администрациясына, китапхана куллыкшыларына Каирбек Бальгишиев уьйкен савболсынын айтады.

Бу йолыгыста мен де катнасканыма эш бир оькинмедим, оьзиме пайдалы затлар алып, ногайлардынъ бай тарихи мен тагы да бир танысып, янъы якларын коьрип кайттым.

Г.Сагиндикова.