– Бу кимнинъ баласы? – деп сорады.
Айсылу йинъишке сеси мен:
– Меники, кешек, – деди.
Сакинат, уьндемей олтырды. Ол Айсылуды оьзининъ кызындай коьретаган эди. Сакинат авылда тебентели хатын деп саналатаган эди, оьзине карсы биревди де соьйлетпей, оьзи де туврасын айтып, кайбиревлер мен яв болып юретаган кыскаяклы эди.
Болган заттынъ савлайын айтып, Айсылу Сакинатка карамага тартынып турды. Сакинат та не айтаягын билмеди. Сонда уьнсизликти баладынъ йылавы бузды.
– Эмгист балады, аш болгандыр, – деди Сакинат.
– Меним суьтим йок, – деди Айсылу.
Сакинат аье-куье болды, балады аяды. Айсылу ман бирге оьзи де йылады. Сонъ, эсин йыйып:
– Кыйналма, бир амал табармыз, балады аш этпeспиз, – деди.
– Нагашакай кайда? – деп сорады Айсылу, коьзлерин суьрте берип.
– Tc-с! Уянтарсынъ. Ятсын сол. Ишкен, ишпеген куьни баp ма? Мине соьйтип турамыз, – деп куьрсинди кешеги. – Сен аьли тыншай. Мен оьзим Адилге 6аьри затты анълатып айтарман. Аьли ол бек шалт болган. Ишсе – боьтен де.
– Не болган ога?
– Не болсын. Билесинъ де нагашаканънынъ кайдай экенин. Конъысыларымыз yьй сaлатагaн эдилер. Oны да коьмек этпеге шaкырдылар. Coндa aягына бир зат кирген. Эндиги бармагы караланган, аягын ерге бастыртпайды. Доктирлер, кеспеге керек дейдилер. Орысша бир зат деп айтады да сога, хайыр коьргир.
– Гангрена ма?
– Аьше, аьше. Соьйтип болаяк дейдилер. Йок, кестиртпеекпен мен, оннан эсе, оьлейим деп, биревди де киргистпей, аракы ишип, боьлмеде ятады. Сенинъ нагашаканъ сондай берли.
– Баьри затты эситкен кыз, ериннен ушып турып:
– Кой, барып коьрейим, – деп козгалды.
– Йок, йок, – деди Сакинат, – берлисинъ ме, кирме сен аьли. Мен оьзим баьри болган затты анълатайым.
Айсылу, соьз айтпай, разы болды.
– Аьше сонъ кирермен, нагашакамга, – деп баласына энъкейди. Бир аз кайнатылган суьтти ишкен сонъ, ол парахат болып уйклай эди…
Айсылудынъ нагашакасы картайган эди, шашлары агарганлар, бетлери тыртайганлар, таьмеки тартувдан тислери караланганлар.
– Кир, кир, – деп, Айсылуды ол сувык йолыкты.
– Нагашакай, – деп кушаклады Айсылу, сол саьат бетине коьзяслар тыгырдылар.
Айсылудынъ хабарын Адил, артык эс этпей, тынълай эди. Таьмекесин тарта-тарта, онынъ коьзлери юмылып кеттилер. Айсылу колындагы туьтинди алып соьндирди де, шыракты тымгыстып, боьлмеден шыкты.
Заман не бек тез кетеди-ав. Замирчик те мине бес ясына шыкпага туры. Кайдай акыллы бала, анасынынъ касында балапандай ювырып юреди.
Сакинат кызды аяйды. Савлай уьй куллыгын ол бажарады.
– Айсылу, – деди Сакинат бир куьн, терезеге карап, – аьне яс сага тагы да келген, Замир мен соьйлеп туры.
– Мама, мама! – деп бакырды тыста кишкей Замирчик. – Карашы, кайдай аьруьв автомат аькелген мага дядя Ислам.
Бала каралдыда аьри-бери шапкылады. «Ух-ух, трах-трах» – деп, Исламга тускап, аткышлады. – Сен оьлдинъ, оьлдинъ, дядя Ислам, – деди.
Ислам да, баладынъ айтканына ызлап, оьлгендей болып, йыгылды.
Айсылу тыска шыкканда, Замир завкланып ойнай эди.
– Кой энди, дядя уьйине кайтаяк, – деди Айсылу.
– Неге? Кайтаяк тувыл. кайтпа, – деп Замир йылап йиберди. – Сен аьр дайым кетесинъ. Кетпетагы, дядя, – деди, коьзяслары шыбырып.
Айсылу, не зат айтаягын билмей, саьспеклеп калды.
– Аьруьв, аьруьв, мен асыкпайман, – деди яс. Сонъ Айсылуга бурылып: – Мен оьз сырымды сага айтаялмайман. Тек бил: Замирди оьзимнинъ баламдай коьремен.
Ислам сол куьн уьйине кеш кетти. Айсылу терен ойга коьмилип калды. Кеште де уйкы таппады. Онынъ кеше коьзлерин юммаганын кешеги Сакинат та сезди.
– Ва, неге соьйтип ойланасынъ? Сени не кадер саклап турады язык. Суьймей болса, сол кадер карар эди ме? Сен окувда заманда да, сонъ оьзи аьскерден кайтканда да бизден сени сорайтаган эди. Ол – сенинъ бактынъ. Ислам болмаган болса, сен аьли меним касымда турмас эдинъ.
– Да, – деди кыз, – мен оны билемен. Мен де, Замир де онынъ алдында борышлымыз.
Не де болсын, кешеги Айсылуды коймады.
– Сен яссынъ аьли де. Оьз аьелинъди туьз, – деди.
Ахырында Айсылу Исламга байга бармага токтасты. Сакинат аягы ер баспай суьйинди. Айсылуга яне наьсип келди деп, тоьбеси коькке етти. Ювыкларды шакырып, эки як той эттилер.
Исламнынъ аьели уьйкен эди: атасы Мырзам, анасы Уркият, кардашы Саьлимгерей. Эки карындасы да байларыннан айырылып, уьшер балалары ман ата уьйинде эдилер. Ислам – энъ де кишкейлери. Саьлимгерейдинъ пишеси Зулейха бир албаслы, колына баьрин де алып койган, оьткир, катерсиз келиншек эди…
Тойдан калган уьйкен казанларды куьн иссисинде Айсылу ювып туры. Терлеп-писип, бала касына келди.
– Мен аш болганман, мама. Бертагы бир зат ашамага. Аьне, – деп Зулейхадынъ балаларын коьрсетип, – Мурзик пен Диляра ашадылар, – деди. 
– Соьле, Замирчик, соьле, балам, мен куллыгымды кутарайым, а то эрши болар, куллыкты кутылмай, ас ишсенъ, – деп Айсылу казанды тагы да йылтыратып баслады.
Сонда Ислам касына янасып: 
– Койтагы, яным, болаяк эткенинъ. Сен ас та ишкен йоксынъ. Ялгыз ишеялмай, мен де сени саклайман, – деп Айсылудынъ колыннан ыслап тургыстты.
Соны коьрген Зулейха каймийкелерин шакырып:
– Карашынъыз, «голубкилерге». Ол оны оьппеге туры, – деп селекелеп соьйледи. – Туьнегуьн уьйленгенлер, арбатында не болаяк олардан? Соьйтип кушакласып тураяклар ма экенлер, куллык этпей.
Зулейхадынъ зыртлавын эситкен Айсылу колын Исламнан тартып алды да, баласын иертип, оьзининъ боьлмесине кетти.
Ислам кешеги Зулейхага барып:
– Сен сосы не затлар соьйлейсинъ? – деп бакырды. – Тилинъди тый да, оьз куллыгынъды коьртагы.
Ислам соьйтип айтты деп, Зулейхага бирев мен де соьйлемей, оьзининъ касиетин коьрсетип, бир юма тутып юрди. Ол Айсылуды эм онынъ баласын суьймей баслады. Соьйтип эки йыл кетти. Замир аьруьв яс деп, тоьгеректеги конъысылар да балады бек суьйдилер. Балалар бавында да ол мактав соьзлерге тийисли болатаган эди.
Ама Зулейха Айсылу ман Замирди коьрип болмайтаган болды. Бузав авырса да, шипийлерди кувалды аькетсе де, ол балады шуьшлеп турды.
– Мен билемен буьйтип неге болатаганын, – деп бакырыклады ол бир куьн каралдыда. – Айсылудынъ аягы яраспайды бу азбарга.
Онынъ ашшы соьзлерин эситип:
– Меним не куьнам бар? Бир зат болса, меннен коьрмеге аьзирсиз, – деп, Айсылу сылк-сылк этип йылады.
Эртеси куьн Замир азбарда ойнап юри эди. Айсылу артыннан ясырынып карайды. Зулейхадынъ балалары аьруьв кийимлер кийгенлер, алма кайзап турылар. Мурзик, алмасын Замирге коьрсетип:
– Ашайсынъ ма, ашайсынъ ма, – деп, коьзин кыздырып, козыйды. Алма ашамага суьйген Замир алмады алайым деп ымтылады да, ерге йыгылады.
– Эй, етим, – деп елигеди Мурзик сонда ерде яткан Замирге. – Сенинъ атанъ ким? Маманъ билмейди сени кимнен тапканын, билесинъме сен оны, сенинъ маманъ бизим дядямызды аьйле сув иширтип алдырткан, дейди бизим мамамыз.
Айсылу шыдаялмады, ювырып барып, баласын ерден коьтерип алып, уьйге аькетти, оны суьйип, коьзясларын ыслаялмай, йылады. Сол арада Ислам кирди.
– Не зат болган сизге, неге йылайсыз? – деди.
– Не зат болсын, оьзимди де коймайдылар, баламды да коймайдылар, – деди сылк-сылк этип Айсылу.
Эртеси куьн Айсылу авырды, яткан ериннен тура алмады. Сыйырды Зулейха ярты-курты этип савды.
– Неге мунда айланып калгансыз? – деп уьйди басына кийди.
Замир тартынып, уьйден шыгып кетти. Каралдыда ол оьзининъ автоматы ман, «трах-трах» деп, ойнайды.
– Басынъа болсын «трах-трах». Эртеси-кешеси яшав йок муна етим баладан, кайдан келди-ав басымызга, – деп Зулейха бакырады.
Замир уьйге кирип, баьрисининъ де кеткенлерин коьрип, столда калган калдыкларды ашай эди. Дарман ишейим деп боьлмеге кирген Айсылу, столдагы калдыкларды баласынынъ ашайтаганын коьрип, оны уьркитпейим деп, кайтты, юреги камсыгып, оьзин тыялмай, йылады.
– Каьрип балам, сени де каьрип эттим, оьзимди де. Кайтейим экен? – деп йыбырдадылар онынъ эринлери.
Соьйтип йылай-йылай, ол уйк-лап кетти.
Сол арада уьйге кирген Зулейха Замирдинъ калдыкларды ашайтаганын коьрип: 
– Оьл, обыр. Сум экенсинъ, – деп балады ийтеп йиберди.
Бала сескенип кетип, бирден шкафтынъ муьйисине басы ман урынды. Онынъ коьзлери айланып кеттилер.
– Басым, басым, мама, – деп бала бакырды.
Зулейха, кыйланган да этпей, уьйден шыгып кетти. Баладынъ аьлсиз аьлде ятканын, хыйлы заман оьткен сонъ, Айсылу коьрип:
– Не болды, балам, тур, тур. Коркыстпа мени, – деди, Замирге энъкейип.
– Мама, – деп ынъыранды сонда баласы.
Бир юма ятты Замир, каты авырып. Ойнап юретаган баладынъ бирден соьйтип неге каты авырганын Айсылу анълай алмады.
Балады больницага еткермеге керек болды. Замир эсине бир келеди, бир кетеди, «мама, мама» деп, бакырып йылайды.
– Мен касынъдаман, амалым, – дейди анасы.
Экинши куьн Замир коьзин тегеран ашты.
– Мама, мама, – деп Айсылуды шакырды.
– Мен касынъдаман, яным, – деди анасы.
– Мама, – деди, – сен оларга, уьйдегилерге ялынып, бир зат та тилеме.
– Неге? – деди Айсылу.
Яс оьзининъ яшамага аз калганын сезип пе: ким биледи, анасына йылы карап:
– Мама, мен сени суьемен. Мени тетя Зулейха ийтегенде де, мен йыламадым, тек басымды бир аз авырттым. Кенем де даяндым. Бир де шагынма деп, сен мага айтатаган эдинъ де. Вот, мен шагынмадым.
– Ах, балам, балам, неге аьсеринъде айтпадынъ, – деп Айсылу йылады.
Доктор келип, Замирди карады.
– Куьзгидинъ коьрсетуьвине коьре, аьл аьруьв тувыл, – деди ол. – Басында кан уйыган. Елке бети мен бек куьшли урынган, баьри зат та Алладынъ эмири мен, – деп Айсылудынъ юрегине буз салып кетти.
– Йок, йок, – деди кыз, – бир зат та болмаяк па этип, доктор? – деп тизлерине шоьнъкти.
Замир кешке де етпеди. Айсылу йылай алмады, Замирге карап-карап куьлди, шашларын юлкып, акылы тайып, бир зат та анъламады.
Айсылу, эки йыл авырып, яртыянлар больницасында ятты. Ийги болганда, ол нагашакасынынъ уьйине кайтты. Кешеги Сакинат ога документлерининъ табылганын да, бетсиз Тайбаттынъ ысланып кеткенин де хабарлады. Айсылуга энди баьри зат та бир эди.
– Мага энди бир зат та керек тувыл. Мен эндиги Амир мен Замирди кайтарып болмаякпан, кешек, – деп, ол Сакинатты кушаклап йылады. – Замир коьзимнинъ алдыннан таймайды, давазы кулагыма шалынып турады. Кешир мени, ясым, мен сени караялмадым.