Сексен ясына янаскан болса да, Казбий Умаров бизди олтырган орыныннан шугыл турып, ашык коьнъили мен йолыкты. Сонъ, оны ман хабарлай келип, ол соьзге де шебер, оьнерли аьдем экени билинди. Ол оьзининъ яшавы акында хабарлаганы да савлай таварых эди.
– Мен 1938-нши йыл Сылув-Тоьбе авылында тувганман. Атам 1941-нши йыл фронтка кетти, мен ол заман ойнап юретаган бала эдим. (Ойлап каранъыз, ол да баладынъ ясынынъ кадерине белги беруьв тувыл ма? М.К.) Коьп кыйынлык коьрдик. Аш, яланъаш, карда яланъаяк. Аьдемлер йолда сисип-коьбип оьлеятырлар. Авыл советтен аьдемлер келип, балаларды детдомга аькетеек болады. Анам мени бермеген. «Мага не болса, балаларыма да сол болар» деген. Анам кайратлы кыскаяклы эди. Агам Касымды эм мени фронтка аькетип, атамызга коьрсеткен. «Балаларды атасына коьрсеттим, энди оьлсем де кайгырмайман» дейтаган болган анам.
– Атам Батайск каладынъ касында фашистлер мен согысып ян берген, – деп бардырады оьз хабарын Казбий-агав. – Анам Хадижат сол авыр йылларда уьйдеги бар затларды сатып, оьлген атамнынъ кийимлерин сатып, бизди саклаган. Мен анамнан «Оьтпек кайда?», – деп сораганда, ол мага: «Касыктынъ астында», – деп яваплаганы эсимде. Ал энди оьзинъиз ойлап каранъыз, касыктынъ астына не кадер оьтпек сыймага болады.
Казбий яслайын 10 йыл кой багады. Казбийдинъ айтувына коьре, кой баккан уьшин оларга кыйын ак тоьлемейдилер, тамак саклап юредилер. Арсланбек авылында школада 1955-нши йыл ол 7 класс битеди. Школа-интернатта олар 200 бала болып окыганлар. Заман кайдай авыр болса да, Совет власти аьр дайым да балалардынъ акында каьр шеккенине, оларга билим бермеге шалысканына эс бермей болмайсынъ. Совет власти аьруьв анълаган билимсиз балалар оьскен элдинъ куьни каранъа экенин.
Казбий-агавдынъ бас кесписи – механизатор, ол тракторда 35 йыл куллык эткен. Намыслы кепте, кайратлы ислеген. Сонынъ акында онынъ «Коммунистше истинъ алдышысы», «Социалист базластынъ енъуьвшиси», «Он биринши бесйыллыктынъ алдышысы» деген эм баска савгалар шайытлайдылар.
Сол йылларда Салимет-абай Умарова балаларды тербиялав ман каьр шеккен. Олар 5 кыз, уьш кеде оьстирип, асыл эткенлер. Салимет-абай «Материнская слава» деген экинши дережели орден мен савгаланган.
Мине сондай уьйкен эм сыйлы йолды оьткенлер Казбий эм Салимет Умаровлар. Биревге яманлык ойламай, кайратлы ислерин эткен, балаларын тербиялаган-оьстирген Казбийдей эм Салиметтей аьдемлер тувыл ма яшав йоллары ман оьктемсимеге болатаганы.
Кумлы авылында Умаровлардынъ уьйинде тоьрде хабарлаймыз. Казбий-агав айтувлар, такпаклар, юмаклар, йырлар коьп биледи. Мине солардынъ аз кесеги.
* Тентектинъ куьши белинде, йыравдынъ куьши тилинде.
* Тилим байланса – соьзим калар, оьзим оьлсем де – халкым йырлар.
* Не пислик сен этсенъ де, эл билмес деп ойлама.
Оьзинънинъ арам йолынъа баскаларды онълама.
* Эдаплыдан кыз алсанъ, арбанънынъ басын етер .
Терисаяк кыскаяклы эр кисидинъ алдын оьтер.
Хабарлап олтырганда Казбий-агав коьп кызыклы айтувлар, такпаклар, юмаклар айтты. Агавымыздынъ сол шаклы затлар билетаганы мени аьжейипке калдырды. Ама энъ де уьйкен аьжейип мени алдыда карап турган болыпты – Казбий-агавымыз оьзи де ятлавлар, йырлар язады экентагы. Онынъ йырлары, поэмалары мага тилининъ байлыгы ман, иштелигининъ теренлиги мен ярады. Амал болса, олар «Шоьл тавысы» газетасынынъ бетлеринде де баспаланар деп сенемиз.
Казбий Умаровтынъ акында аьли де айткандай хабар коьп. Хабар буьгуьнги мен кутылмас деп ойлайман. Бир ягыннан, ол оьзининъ акында язган шыгармаларында да ашык айткан. Онынъ бактысы болса сондай маьнеге тийисли.
МАГОМЕТ КОЖАЕВ.
Суьвретте: К.Умаров (ортада соьйлеп туры).
