А.Капланов 1950-нши йыл Янъы авылда тувган, балалыгы да сонда оьткен. Онынъ китаплерининъ аты да айтып туры, онынъ кишкей эли кайсы йылга ман  танылган экени. Шобытлы йылга бала шактан онынъ эсине, юрегине синъгени аян коьринеди. Алибектинъ оьзининъ айтканына коьре, Янъы авылдынъ кеделери Шобытлы авылына футбол ойнамага барганда, биз, окувшылар, концерт коьрсеттик. Сонда мен де йырлаганым эсимде. Бу зат эки авылдынъ яслары арасында   спорт, маданият яктан сондай катнас болганы акында шайыт болады. Соны ман бирге бу оьзгерис А.Каплановтынъ балалыгы да,  оьнери бар  баска совет окувшыларындыкындай болып, белсен яшав ман оьткени акында хабарлайды. 
Атасы Узбек согыс катнасувшысы, каты яраланып, немецлерге есирге туьседи, есирде Италияда болады, сонъ, оьзиндей совет аьскершилери  мен бирге, кашадылар. Согыстан сонъ Донбасста шахтада куллык этеди эм уьйине тек 1948-нши йыл кайтып келеди.
– Атам исшен, туврашыл аьдем эди. Сав яшавы бойы кара куллыкларда иследи, кайдай авыр куллыктан да кажынмайтаган эди, – деп эскереди атасынынъ акында Алибек. – Оьзи тек уьш класс кутарган болса да, увылынынъ билим алганын суьйген. Меним кедем газета окып болады деп атамнынъ куьезленгени аьлиге дейим эсимде сакланган.
Анасы Минат та колхозда кара куллыкларда ислеген. Алибекке ети яс заманда анасы дуныядан таяды эм ол кишкей карындасы ман етим болып каладылар.
– Оьгей анамыз Алтын бизди аявлап-аяп, ят  экенин билдирмей оьстирди, – деп эскереди тагы да Алибек балалык йыллары акында. – Алтын шешен тилли эди, такпаклар ман соьйлейтаган эди. Белки, ол да себеп болгандыр меним ятлавлар язып баслаганыма,  тилди ийги билуьвиме.
Бесинши класста Алибек Капланов интернатта турып,  Терекли-Мектебте окып баслайды. Сол йылларда, Алибектинъ оьзининъ айтувына коьре, ол Анварбек Култаев озгаратаган адабиат кружогына юретаган эди. Сонынъ тамамы болып, «Шоьллик маягы» газетасында А.Каплановтынъ анага, тувган элге багысланган эки ятлавы баспаланады. Ятлавы  газетадынъ бетлеринде ярык коьргенге яс автор  оьзи де, тенълери де куьезленедилер.
Школады окып кутарган  сонъ, А.Капланов Махачкаладагы пединституттынъ шет эл тиллер факультетине окымага туьседи. 
–  Институтта окыган йылларымда бос заман табылса ятлавлар язатаган эдим, – деп эскереди ол яшавы акында. –  Институттан сонъ Кумлы авылында 2 йыл окытувшы болып куллык эттим. Сонъгы йыллар авылымда кеспим бойынша окытувшы болып иследим. Школада ислей турып, ерли газетага макалалар язып басладым, адабиат пан каьр шегетаганлар ман йолыгыслар, хабарласувлар меним яратувшылык  онъланысымды кепледилер. Аьлим Ю.Каракаев мени оьз ойлары ман, маслагатлары ман,  йоравлары  ман  яратувшылык йолына туьспеге даьвлендирди.
Бир кере хабарлап турганда, Алибек Узбек улы мага  булай айткан эди: «Кайсы биревлер мага биз сенинъ ятлавларынъды анъламаймыз, баскалардыкын анълаймыз  дейдилер» деп айткан эди. Мага коьре, сол заттынъ себеби А.Капланов оьз ятлавында айтпага суьйген ойды, сезимди ап-ашык этип шешип бермейди, ятлавды окыйтаган аьдемге маьнесин анъласын уьшин оьз басы ман, оьз юреги мен ислемеге амал береди.
Шаир оьзининъ тувган авылына, авылынынъ айырылмас кесеги Шобытлыга коьп сыралар багыслаган. Онынъ «Эркинлеп келемен» деген ятлавын кайта-кайта окып турмага, оны ятлап алмага суьесинъ:
Авылым Эдиге
Атадан бегиген.
Шобытлы этегин
Шашырап бийлеген…
Эркинлеп келемен,
Эректен коьзлеймен.
Шобытлы энъилде
Камысы энъкее.
Юректен алынган кайдай йылы соьзлер тапкан шаир суьйген авылына. Шоьл ерлери уьшин, халкынынъ келеектегиси уьшин  шаирдинъ яны авырыйды, дурыслык уьшин яллап, ялынлы соьзин айтады. Ногайлар оьз ерлери уьшин куьрескенде, баска миллетлерге  карсылыгы йок экенин, олар яшайтаган ерлери уьшин яллайтаганын А.Капланов конъысы халкларга мине сыралар ман еткереди:
Ногайлардынъ яллавын
Эриккендей коьрменъиз.
Шоьл маьселелерин йигерли кепте заманында шешпеге керегин айтады шаир аькимлерге, агавларга:
Ай, мырзалар-агавлар!
Ойсыз токтас этпенъиз.
Келеекке маьселеди
Ныклап салып кетпенъиз.
«Юлдызлар» деген ятлавы шаирдинъ янынынъ оьрге, бийикликке ымтылувы, оьмирин юлдызлардынъ ортасына салып, халкы уьшин яркырап-янып, йол коьрсеткиш болсам экен деген мырадын аянлайды.
А.Каплановтынъ китабинде хатынга, суьйимге багысланган сыралар аз болса да, «Айбатлы кыскаяклы» деген ятлавы баскалардынъ суьйимге багысланган «коьплеген шыгармаларыннан  авыр» деп айтпага болады:
… Тек сенинъ айбатлы алтындай юзинъ
Азаплы юректе шувактай ятады.
Бу тувыл ма шынты поэзия сыралары! Ногайлардынъ бас маьселелерининъ бириси – тилди йоюв маьселеси шаирди кыйнамай болмайды:
Ногай тилди биз йойсак,
Бар юзимиз йогалар.
Ногаймыз деп биз янсак,
Кимлер танъла ынанар.
………………………………
Айтпага яным кыстады
Йогардагы пайымды.
Биз болмасак, ким болар
Ногай тилдинъ ягдайы?
А.Капланов аьдемлердинъ кылыкларына да маьне бермей калмайды. Осал кылыклы аьдемлерге шаир оьзининъ языгы ийийтаганын ясырмайды. «Языксынъ» деген ятлавында мундай сыралар бар:
Шаркынъа сен эгипсинъ
Шайтанлыктынъ туьйирин.
Коьзлеринъе синъипти
Алдарлыктынъ уьйири.
Аьдем ямагатына яманлардынъ  зыянлыгын анълап, олар ман тартынмай куьрес юритпеге керек деген ойды аянлайды шаир:
Карсы келме яманга,
Коьркли тоьбенъ ой басар.
Яманлыгы тыйылмай
Неше онъган тез тозар.
…Карсы келип яманга
Тартыспага тартынма.
А.Капланов баска бир ятлав да язбай, тек бир «Ордамызды айтайык» деген ятлавдынъ иеси болса да, оны  шаирлердинъ сырасына киргизбеге болаяк эди деп ойлайман.  Ятлав домбырашыга тилек кебинде язылган. Домбырадынъ сазы шаирге халкымыздынъ аьвелги куватын эсине салады эм соны ол буьгуьнги мен де байланыстырмага карсы тувыл экени аян коьринеди:  
Шалшы, агай, яндырлатып домбыранъ!
Яндырлатып аргымаклар айлансын!
Ак Эдилге, армандагы Яйыкка
Шоьрелеген сазынъ етип сарнасын.
Ятлавдынъ тили бай, коьтерилген ойга келиседи. Кайдай соьзлер табады автор куьйшидинъ ойнавын коьрсетпеге! Мине бир неше мысал:
Шалшы, шалшы
Урып-урып домбыранъ!
Урынып уьрккен йылкылары яйрасын.
………………………………
Ылгап-ылгап шалшы агай домбыранъ!
………………………………
Шалшы, агай, 
шугыл-шугыл домбыранъ!
………………………………
Шалшы, атам, дуьбир-дуьбир домбыранъ!
Дуьбирдеген сеслер етсин оьмирден.
А.Каплановта «Боз ювсан» деген бир аьруьв ятлав бар. Сонда бир занъыравлы сыралар да бар:
Ай, боз торгай, боз торгай!
Боз ювсанынъ айланшы.
Оьмирден еткен акындай,
Куьйин туьздинъ толгашы.
Алибек Каплановты туьздинъ куьйин толгайды деп айтпага болады, неге десе онынъ ятлавлары шоьлдинъ аьдемлерине, табиатына, маьселелерине багысланган.
Алибек Капланов пан бир йолыгысканда, мен аьлиги ногай адабиаты акында  онынъ ойын билейим деп, бир неше соравлар да берген эдим.
– Бизим заманга яваплар уьшин поэзия калай болмага тийисли? – деген соравды Алибек Узбек улынынъ алдына саламан.
 – Поэзия шынты болар уьшин шаир заманды, халкты, элди билуьв керек эм соларды дурыс коьрсетпеге шалыспага тийисли. Шаир кажынмага керек тувыл дурыс соьзди айтпага. Маьселелерди коьтеруьв керек. Ама шаир аьлди де билмеге борышлы, неге десе соьз деген уьйкен зат. Ногайда босына айтылмайды, «соьз тас  ярар, тас ярмаса бас ярар» деп.
– Ногай адабиаты алдында кайдай маьселелер коьресиз? – деп сорайман.
– Балалар ана тилимизди билмейди, сол зат бек кыйнайды, – дейди А.Капланов. – Янъы кеплер ойлав керек тувган тилди уьйретуьв, билдируьв уьшин. Мектеблерде тувган тилди окытув саьатлерин коьбейтуьв керек басыннан ок. Юмада эки-уьш саьат аз. Тувган тилимизге биргелесип маьне бермесек, оны йоямыз. Язувшылар китаплерин шыгаралмайдылар. Сол иске тыйдажылык салатаганлар да йолыгады. Язувшыларга китаплерин шыгармага оькимет ягыннан коьмек этилсе ийги эди, неге десе адабиаттынъ тербиялав куьши уьйкен. Солай ок язувшылардынъ окувшылар ман йолыгысларын йыйы уйгынлав керек. Соны ман бирге адабиатымыз оьседи, куьезленгендей шыгармаларымыз да бола турады.
Мине кайдай ортак маьселелерди коьтереди меним хабардасым.
Кыска макаламда ногай шаири Алибек Каплановтынъ яшав йолы, ятлавлары, адабиатымызга ой-караслары акында кыскаша айтып бажарган болсам, алдыма салган мырадымды толтырдым деп санар эдим.

Магомет Кожаев.
Суьвретте: А.Капланов.