«Ногай  давысы»  газетасына  —  80  йыл 

– Яхшы этсем,

Яным меним куванып,

Мен оьзимди

Наьсипли деп санайман.

Окты алып,

Атайым деп юргенлер

Оьмир онъмас,

Огырсыз деп санайман.

Суюн Капаев.

Йылда да шилле айдынъ 23-нде «Ногай давысы» оьзининъ куьнин белгилейди. Ол куьн – тек газета куллыкшыларынынъ тувыл, газета ман байланыслы болган баьри окувшылардынъ да сыйлы байрамы. Газетадынъ ийги куьни мен байланыста оьзимнинъ ойымды язбага суьйгеним босына тувыл. Мен оьзимди билгенли, суьйген ана тилимде шыгатаган газета ман байланыслы болып келеятырман. Тилимиздинъ аьвелдеги сыйы ман, аьлиги аьли мен байланыслы болган коьп макалалар язганман. «Ногай давысынынъ» бетлеринде ийги аьдемлеримиз акында язган очерклерим де шыкканлар. 

«Ногай давысынынъ» 80 йыллыгы ман байланыста Алтынай Юнусовна Атуова акында айырым соьз айтпага суьйдим. 

Алтынай, соьйтип айтатаганым уьшин кеширсин, ыхтыярым бар. Алтынайды 1-нши класстан алып 10-ншы класска дейим ногай тилден эм адабиаттан окытканман. Онынъ акында айырым ойымды язбага суьйгенимнинъ тагы да бир себеби бар: Алтынай газетады басшылайтаганлы быйыл 15 йыл толды. Ол газетага келгенли баспа амалларынынъ, газетадынъ келбакланувына, иштелигин байытувга айырым эс этеди, кадрларды сайгаластырувда коьп янъылыклар киргисткен. Тагы да бир себеби – оьзи, йогары билимли, кеспили журналист болып, ол яс журналистлерден язганларында тилдинъ байлыгын, шеберлигин, келбетлигин коьрсетип билгенлерин талаплайды. Окувшыларга тувган тилимизди суьйдирер, сыйлатар мырат пан ногай адабиатынынъ классиги С.Капаев булай язган:

– Ана тилим –  алтын тилим,

Шеберленген алтын тилим,

Сени сыйлап, сый бермесем,

Айыплыман, кешеш, тилим.

Алтынай Юнусовнадынъ заманы кайдай калтанълы болса да, ол олтырган ериннен турып, ашык шырайы ман хош келди айтып, келген аьдемди йолыгып алады. Онынъ касиетин ярасыклайтаган ашыклык, юмсак соьйлеп билуьви эм биревге де яманлык сагынмавы, танълыгы сол аьдем мен кайдай соьзди де бардырмага себеп этедилер, ювыкластырадылар. Кайдай соьз козгалса да, ол тоьгерегиндеги аьдемлер акында йылы соьзлер айтады, аьр аьдемнинъ ийги касиетлерин коьрсетип биледи. Коллективиндеги аьр куллыкшыдынъ болымлыгы, бажарымлыгы акында суьйип айтады.

А.Атуова 1966-ншы йылдынъ 5-нши октябринде Эркин-Юрт авылында тувган, онда орта мектебти йогары белгилерге окып битирген.

Бир кере олтырып соьйлескенимизде, Алтынай оьзин яшавга онъластырган окытувшылары, мектеби акында кайдай оьктемлик пен, разылык пан айтты.

– Яшавымнынъ кайдай вакытында да мен аьр заманда да окытувшыларымнынъ ярык келбетлерин коьз алдыма аькелемен, олардынъ коьрсеткен дурыс йолларыннан шыкпаска шалысаман, – деди окувшым. – Мине меним яшавымнынъ йол коьрсетуьвши ясыл «светофорларым»: Г.Устич – «Халк ярыкландырувдынъ отличниги», Я. Баисов, А.Алабердов – «Халклар ара ден карувлык маданиятынынъ эм спорттынъ тоьрешиси», К.Мхце-Ксирова – орыс тилиннен эм адабиаттан окытувшысы, узак йылларда класс етекшиси болган,  биринши окытувшысы – Н.Даулова – йогары билимнинъ шайыты –  эки дипломнынъ иеси, тувган халкына эткен алал иси уьшин оькиметтинъ сегиз медалине тийисли болган, КЧР-дынъ сыйлы окытувшысы, Россия Федерациясынынъ эм КЧР-дынъ Журналистлер союзынынъ агзасы, А.Калмыков – КЧР-дынъ ден карувлык маданиятынынъ сыйлы куллыкшысы.

Оьзининъ тувган Эркин-Юрт авылынынъ орта мектебинде окыган йылларын кыскаяклы яшавында энъ де эстеликли, энъ де наьсипли йыллар деп санайды. Алтынай Юнус пан Рая Атуовлардынъ бес кызларынынъ кенжепайы болып оьскен. Юнус пан Рая Эркин-Юрт авылында кызларын халк аьдетлерининъ йолларында тербиялав ягыннан авыл арасында коьримли, сыйлы этип оьстирген ата-аналар сырасында болдылар. Кишкейлериннен балаларына яшавда инсанды инсан этетаган аьдемшилик эм билим деген акыйкатлыкты анълатып билдилер. Оьсип еткенлеринде, кызларынынъ бесеви де йогары кеспили специалистлердинъ дипломларын алдылар: Света ман Эмма – окытувшылар, Римма – медицина куллыкшысы, Марина – маданият аьрекетшиси. Алтынай оьз бактысын журналистика ман байланыстырмага суьйди. Аьр бир аьдем анъ-анъламнынъ уьйкен дуныясын оьзинше эм оьз заманында ашады. Сол дуныя сав яшав бойынша баьри енъуьвлеринъде, бактынъ шешилетаган вакытта эм аьдеттеги яшавынъда сени канатландырады эм демевлейди. Алтынай Атуовадынъ аьлемет саьвлели, юмарт, ярасыклы дуныясы ол журналистикага биринши адымын эткенде ашылды. Кызды кеспили журналист болув мырады Ленинградтынъ Жданов атлы университетининъ журналистика факультетине аькетти. Ол 1988-нши йыл эди. Ол журналистика исине оьзининъ биринши адымларын 1990-ншы йылда «Ленин йолы» («Ногай давысы») газетасына практикага келгенде этти.

– Редакциядынъ коллективи мени йылы йолыкты. Газетадынъ редакторы Мурадин Имам-Аземович Биюков, мени кабинетине аькетип, газетада куллык этуьвдинъ коьп сырлары акында хабарлады. Сонъ Тамара Дышекова басшылайтаган маданият боьлигине йиберди, – деди Алтынай тагы да бир олтырып соьйлегенде. «Ленин йолында» озган уьйренуьвлерим кеспиди сайлавда янъылыспаганым акында сезимлеримди беркиттилер.

Университеттен сонъ, А.Атуова Карашай-Шеркеш пединститутынынъ адабиат кафедрасында куллык этти. 1993-нши йылда оны Карашай-Шеркеш ГТРК-сына куллыкка шакырдылар. А.Атуова КЧР-да телевидениеде телекоьрсетуьвлердинъ булагында болды. Республикамызда телевидениединъ кепленуьви, оьрленуьви, билдируьвлердинъ янъы туьзилисининъ социал-маданият эм уйгынлавшы куллыкларды бажарувшы толысынша Алтынай Юнусовна Атуова болган. Ол яс журналистлердинъ аьрекетлери мен байланыслы болды.

Буьгуьн Алтынай – савлай Карашай-Шеркеш ерине белгили болган журналист. Онынъ телекоьрсетуьвлерин каравшылар аьр заманда да суьйип йолыкканлар. А.Атуова коьп кере республикалык газеталардынъ, радио эм телевидениединъ журналистлери арасында яратувшылык конкурсларынынъ дипломанты, лауреаты болган. Алтынай Атуовадынъ журналистлик аьрекетининъ тагы да бир яркын бети акында айтпай болмайман. Республикалык телевидениединъ негизин салувшылардынъ бириси эсабында 1998-нши йылда Алтынай Атуова Москвада озган журналистлердинъ алтыншы Савлайроссиялык съездинде катнасты.

Журналистикада куллык эткен йылларынынъ ишинде энъ де эстеликли шак деп А. Ю. Атуова 2002-нши йылда «Ногай давысы» газетасын басшылавга коьширилгенин санайды. Журналистлердинъ аьлиги аркасы редактордынъ басшылыгы ман аьвелги йылларда эсли журналистлер газетады кеплеген аьдетлериннен таймаска, керисинше, табылганды байытпага, янъыртпага шалысады. «Ногай давысы» ногай халкынынъ тарихининъ, маданиятынынъ эм социаллык туьрленислерининъ бияласы болып калады. 

«Ногай давысынынъ» журналистлери газетадынъ аьр номерин окувшылардынъ кызыксынувларын тувдыргандай этип кеплемеге шалысадылар. Сол мыратта газетада «Окувшы – газета-окувшы», «Халк савлыгы – эл байлыгы», «Яслык», «Суьйимбийке», «Адабиат бети» деген эм баска тематикалык бетлер баспаланадылар. Йылда да «Ногай давысы» окувшылар арасында туьрли конкурслар уйгынлайды. Солардынъ бирлери: «Меним наьсипли аьелим», «Газетадынъ сылувы», «Наьсипли балалык», «Яйна, яслык», «Яс калем», «Калемди сынав», «Аьвелги каьрттинъ хабары» эм тагы да коьп баскалар. Газетада «Конакбайлык йылы», «Калем колга туьскенде», «Тоьгерегимизде аьлеметлер дуныясы» деген рубрикалар бойынша материаллар баспаландылар. 

«Ногай давысы» газетасынынъ редакциясында оьз куллыкларын терен анълаган, ярасыклы эм бай ногай тилинде соьйлеп эм язып билген журналистлер куллык этедилер. Бу уьйкен коллективти бир ниет бириктиреди – ол тувган Элдинъ, оькиметтинъ дурыс соьзин халкка толысынша еткеруьв. Коллектив алдына сондай мыратты салып ислеви «Ногай давысы» газетасынынъ бас редакторы-директоры Алтынай Юнусовнадынъ яшавга белсенли карасы ман байланыслы. Яшавга ымтылыслык отын редактор журналистлердинъ баьрисинде де тутандырып биледи. 

«Белсенли куллык этуьв болымлыгы еткен-еткенге берилмейди. Кайсы коллективте де, кайгадер аьдемлер болсалар, сол кадер касиетлер бар. Бир кесеклердинъ юреклери ашык, ниетлери таза, а бир кесеклердинъ коьнъилиндеги сезимлерге етпеге кыйын». Алтынай Юнусовна соьзининъ барысында сол аьдемлердинъ баьрисин де бирдей коьретаганы, бирисине де яман болмайтаганы акында айтады. Эне сол соьзлер – Алтынай Юнусовна кайдай аьлде де оьз борышларын намыслы толтырып, аьдемге тек яхшылык этип билуьвининъ шартлары боладылар. Бу затларды «Ногай давысынынъ» редакторы акында язатаганым босына тувыл. Табиат бир кыскаяклыга акылды да, зейинликти де, алаллыкты да бирдей этип бермейди, ама Алтынай Юнусовнада сол коьринислер бек келисип келгенлер. Бу аьдемди ярасыклайтаган сезим – онынъ анъ-анъламынынъ байлыгы, уьйкен аьдемшиликли касиетлери». 

Бек тувра айтылган ойлар. Бу соьзлердинъ акыйкатлыгын Алтынай Юнусовна ман узак йыллардынъ бойында айкасувымда сезгенмен. Газета ман айкасувлы болганымнынъ себеби – оьз ана тилимде язбага суьетаганым. Узак йыллардынъ бойында колымдагы калемимнинъ астыннан шыккан язбаларым – меним тынысым, меним яшавым, меним бактым. Мен аьр заманда да йылы йолыгып, язганларымды баспалавга аьзирлейтаган газетадынъ куллыкшылары савболсынлар. Меним анълавымша, халк уьшин шыгатаган баспа амалында аьдемге тек ийгилик сагынган, оны сыйлап билген, юреклери, ниетлери таза болган журналистлер ислемеге кереклер. Аьдемди ярасыклайтаган, аьдемшилик пен байланыслы болган акыл соьзлеримди келтирсем, тап болаяклар:

«Каралдыга конак келип токтаса, 

Салам берип, аманшылык сораса, 

«Кир уьйге», – деп мисаьпирди сен сыйла, 

Оьзинъди келгенге дайым ашык ысла. 

Калай яман каралдыда токтасанъ, 

Уьй иесининъ сувык юзин анъласанъ, 

Бир оьлмессинъ, эки оьлерсинъ корлыктан, 

Ондайлардынъ йогы аьруьв барлыктан». 

Кайдай аьлде де аьдем болып билуьв – ол уьйкен эрклик, зейинлик. Газета оьз окувшылары ман ана тили аркалы айкасады, аьр соьздинъ татувын, маьнесин оларга еткереди. Сав дуныяда аты сыйланып келеяткан атаклы орыс язувшысы Л.Толстой соьздинъ маьнеси акында булай деген: «Соьз – атаклы ис». Коьнъил дуныясы бай болган Алтынай Юнусовна Ф.Достоевскийдинъ: «Тил – миллеттинъ синоними», – деген соьзлерин эсинде тутып, редакциядынъ коллективин яратувшылык булакка дурыс каратып биледи. 

Алтынай Юнусовна – РФ Журналистлер союзынынъ агзасы, КЧР-дынъ сыйлы журналисти. 2011-нши йылда зейинли журналисттинъ аты Ауэс Бетугановтынъ «Кавказдынъ белгили аьдемлери» деген китабине язылган.

Онынъ тувган Элине, халкына эткен алал иси уьшин ога оькиметтинъ берген сыйлы савгалары акында мен орысша онынъ акында язган «Умею всех людей и жизнь любить», – деген адабиат очеркимде айтканман. 

Алтынай, «Ногай давысынынъ» мерекеси мен байланыста язган хабарымды бу соьзлер мен кутыламан:

– Аьр биримизге аьруьв соьзди

Тавып билдинъ, кызганмадынъ,

Сонынъ уьшин ювык коьрип,

«Алтынай» деп айтамыз.

Етип келген мерекенъ мен.

Сени сыйлап кутлаймыз.

Газетадынъ куллыкшылары «Ногай давысынынъ» сыйлы 80 йыллык мерекесин тынышлыкта, куванышта йолыкканларын сагынаман, кыйын эм яваплы ислеринде оларга уьйкен етимислерди, берк ден савлыкты, узак оьмирди, аьел наьсибин йорайман. 

Н.Даулова, КЧР-дынъ сыйлы окытувшысы, РФ эм КЧР-дынъ Журналистлер союзынынъ агзасы.

Черкесск каласы.

Суьвретте: «Ногай давысы» газетадынъ коллективи.