Аьлимлик йолынъда уьстинликлер, Зульфия!

Эдиге авылдынъ кызыман деп те айтады оьзин, неге десе бала шагы сосы авылда оьткен. 2001-нши йыл Эдиге авыл орта мектебин кутарып, Махачкала каласындагы педагогикалык институтынынъ филология факультетининъ ногай боьлигине окымага туьседи. «Мен окувды кутарганда, алдымда туьрли йоллар бар эди, туьрли сайлавлар. Ама тувган тилге суьйим баьрин де енъди, эм мен оьз йолымды тил мен байламага суьйдим!» – деген соьзлери юректи йылытады. Сосы суьйимин тилге ога Гульжанат Алыпкаш кызы – орыс тил окытувшысы эм Сыйлыхан Толубай кызы – ногай тил окытувшысы синъдиргенлер. Олардынъ аьр бир дериси юрегинде калган. Зульфия окувга туьскен 2001-нши йылда Махачкаладагы пединститутта 13 кыз бар эди. Олардынъ окытувшылары Меску Идрис кызы, Фания Анварбек кызы, Анварбек Утей увылы эдилер. Зульфия уьйкен маьне берип окыды сол йыллар, терен билим алмага шалысты эм йогары окув ошагын кызыл дипломга битирди. Аьли болса ондагы ногай боьлик ябылган… Оькинишли…
Ама оьнерли кыздынъ соьйлеген соьзи, ойлаган ойларынынъ теренлиги мени сукландырмай болмады. «Тилимиз бай, баьтир дестанларымыз: «Эдиге», «Шора-Баьтир», «Копланлы-Баьтир» эм с.б., ашыклык дестанлар: «Карайдар ман Кызыл-Гуьл», «Кызйибек», аьдет, бала, бесик йырларымыз, бозлавлар, шынълар, сарынлар, юмаклар, эртегилер. Сондай уьйкен байлыгымыз бола турып, биз оьзимизди оьктем этип санамаспыз ба? Ногай тилимиз пыскып тувыл, оттай давылдап янып, яс несилдинъ юрегин йылытып турмага тийисли. Сол оттынъ ялынын тувыл, ушкынын соьндирмейик. Халкымызды ер юзиннен йок этпес уьшин сол зат аьр бир замандасымнынъ ваьлий борышы болмага тийисли. Ана тилине ана суьтиндей алал болайык, аьдетимизди, динимизди саклайык. Аьр бир ногай ювыкта болсын, алыста болсын балаларын ногайша да, орысша да таза соьйлеп уьйретсин. Ана тилине – ят, ата юртына уят болмайык. Сол заманда биз ногай тилдинъ оьмирин кыскартпай, узайтармыз. Шоьлде ава коьп болса да, ана тилсиз ава етпегендей болады. Тавда тас коьп болса да, ана тилсиз тирелгендей тас йоктай болады. Аьр куьн ана тилине эркин тыныс алдыртайык, аьр туьн ана тилине тирелген тасы болайык!». Бу соьзлерди Зульфиядынъ авызыннан эситкенде, тувган тилдинъ танълагысы бар экен, шуькир Аллага, деп тоьбем коькке етти.
Зульфия, бу йыл аспирантурасын кутарып, диссертациясын якламага йигерли абыт этеди. Онынъ алдыдагы мырадлары уьйкен. Буьгуьнлерде болса ол, амалсыздынъ куьниннен шоьлин таслап, Москва туьбиндеги бир каладынъ мектебинде баслангыш класс окытувшысы болып куллык этеди. Ама эси-дерти, ойы онынъ дайым да оьз халкы ман, тувган ери мен турады. Аьр йыл сайын увыт айдынъ 21-нши куьнинде озатаган халклар ара тувган тил байрамы – онынъ юрегине бек ювык, баалы байрам. Ол Эдиге авылынынъ сыйлы окытувшысы Алибек Каплановтынъ ятлавларын яттан окымага суьеди.
Бийке Кулунчакова Эдиге авылдан экенине оьктемсийди. «Яхшыдан уьйрен, яманнан йийрен», – деген такпакты суьеди, шебер тилли язувшылардынъ шыгармаларыннан тил байлыгын шоьплейди. «Антропонимика ногайского языка» деген куллыгын Зульфия, тюрк тилининъ кафедрасында окувдан сонъ эки йыл ислей турып, язып баслайды. «Антропонимика – ол илми, «антропос» грек тилиннен кирген «аьдем» деп саналады, а «онимо» – ол ат. Соны уьшин де атларды актарув уьстинде ислеймен. Бек кызыклы куллык, мысалы, мен соьзлерди семантика (маьне ягыннан) шешемен, морфологиялык структураларын тергеймен, кайтип атлар туьзиледи эм сондай баска маьнели куллыклар уьстинде ислемеге, излев куллык юритпеге мага бек ярайды», – дейди Зульфия Сагиндикова. Ол студент йылларында ногайлардынъ туьрли атларына маьне берип турады, Тагир Акманбетов пан дайым да коьрисип, онынъ «Ногай атлары» деген китабин суьйип актарып, коьп тарихлерин тынълап, тилимизге, онынъ иштелигине эс этип турады. «Насихатшым» – деп Тагир Ажакай увылы акында йылы эскереди. Ислемеге суьйген аьдем кайдай йоллар да тавып биледи, кайдай амаллар да излейди. Зульфия да, яшавында кайдай кыйынлыкларга расса да, ногай тилин, халкын эм онынъ тарихин аьсирет этип коьреди.
Илмилик йолынъда сага уьстинликлер йорайман, Зульфия!
С. Майлыбаева.
Суьвретте: З. Сагиндикова.